تأنی

اناهٔ در لغت صبر و حلم و مدارا انتظار است و تأنی در کار تأمل و مدارا کردن است.
تأنی با ملاحظه گام برداشتن در کاریست تا به‌نتیجه مقصود برسد - و در قبال شتاب و عجله است.
که گفته‌اند العجلهٔ من‌الشیطان و التأنی من‌الرحمن زیرا به‌مقتضای عقل و شرع انجام هر کاری مرهون به‌اوقاتی است که باید به‌مرور زمان انجام گیرد و اگر عجله در شتاب‌زدگی پیدا کند لازمه‌اش این است که بیش از ظرف زمان مظروف به‌کار برده شود و کار ناقص خواهد ماند و حتی در آفرینش خلق در قرآن مجید می‌فرماید و خلقت السموات و الارض فی سنهٔ ایام که مقدار زمان برای تکمیل آفرینش شرط کمال صنع گشته در حالی که زمان و مکان وجود نداشته و لذا تأنی از صفات فاصله به‌شمار رفته و بزرگان و علماء گفته‌اند التأنی مصباح السلامهٔ والعجلهٔ مفتاح الندامه ملایم و با روز همدوش شدن چراغ راه سلامت و موفقیت است و شتاب کردن کلید ندامت و پشیمانی است.
تأنی از صفاتی است که در مکتب اسلام آموخته شده و حساب جهان آفرینش را با این آموزش به‌پیروان خود تعلیم کرده که بدانند الامورات مرهونهٔ باوقاتها در سلسله علل و معلول نشئه طبیعت امورات مرهون به‌زمان و سبق و تقدم و تأخر هستند تا پایه نهاده نشود سقف زده نمی‌شود و مسلم است هر چه زودتر برآید دیر نپاید و مولوی در بیان تأنی در آفرینش می‌فرماید:
دیک را تدریج استادانه جوش کار ناید قلیه دیوانه جوش
حق نه قادر بود بر خلق فلک در یکی لحظه بکن بی‌هیچ شک
این تأنی از پی تعلیم تست که طلب آهسته باید نی‌شکست
که تأنی همت از یزدان یقین هست تعجیلت ز شیطان لعین
در خبر است که فرموده‌اند من تأنی اصاب مایتمنی کسی‌که تأنی کنند به آنچه که آرزودار می‌رسد
گر صبر کنی ز صبر بی‌شک دولت بتو آید اندک اندک
کسانی که عجله می‌کنند غالب محروم از نتیجه می‌مانند و یا کارشان خوب و دلچسب نمی‌شود و بهتر که تأنی نمایند تا به‌مطلوب برسند که شاعر گوید:
تیر از کمان چو رفت نیآید دگر بدست پس لازم است در همه کاری تأملی
عجله و شتاب ناشی از واهمه و خیال و موجب ضرر و فساد است چنانچه حوصله حاصل قوه عامله و مسبب اصلاح و ابرام است ان الاناهٔ حسن السلامهٔ مدارا و حوصله از نیکی سلامت است.
از ضرب‌المثل‌های عرب است ”الرشف انفع“ یعنی به‌تأنی نوشیدن بهتر است و حکماء گویند الاناهٔ فی عواقبها فوت خیر من عجلهٔ فی عواقبها درک آن تأنی که عاقبتش فوت باشد بهتر است از شتاب و عجله که آخرش وصول باشد.
مکتب اسلام آموخته است که مرد مسلمان باید در همه کارش تأمل و تأنی داشته باشد - فکر کند - تدبیر نماید تعقل به‌کار برد عاقبت کار بیندیشد آنگاه که علل و اسباب همه حاضر شد اقدام کند تا پشیمانی نیارد و سبب ندامت و انفعال کار دنیا و آخرت نگردد.
مکتب اسلام درسی داده همانطور که تو بر رعیت حکومت کنی عقل هم بر تو حکومت نماید اگر خواهی آنها از فرمان تو قدم بیرون ننهند تو نیز از فرمان عقل قدم بیرون منه و در هر کارت تأمل کن تا پیرو عقل باشی خاصه در مهام امور.
و حکماء گفته‌اند ”لیس من‌العدل سرعهٔ“ در تمشیت امور سیاسی شتابزدگی نباید نمود بلکه باید سربجیب فکرت فرو برد و با تأنی به‌کار اقدام نمود - تا ندامت حاصل نگردد.
سبک‌باری چون تیریست که چون رفت دیگر نتوان بدست آورد و آهستگی چون شمشیریست در دست که اگر خواهد کار فرماید و گر نخواهد هیچ ضرر نکند خاصه در وقت غضب باید عنان نفس را به‌دست عقل سپرد که سبک‌باری نکند تا در آئینه فکرت مآل کار ببیند.