رسانه برتر در جامعه اطلاعاتی

از پیدایش جامعه‌ای که امروزه از آن به جامعه اطلاعاتی (Information Society) نام می‌بریم، قریب به دو دهه می‌گذرد. شبکه جهانی اطلاع‌رسانی موسوم به اینترنت، به عنوان برترین شاهراه تبادل اطلاعات و ارتباطات در جهانی است که مک‌لوهان کانادایی از آن به دهکده جهانی (Global Village) نام می‌برد و آلوین تافلر آمریکایی، آن را به عنوان موج سوم تاریخ بشری اطلاق می‌کند. موج اول و دوم که همانا انقلاب کشاورزی و انقلاب صنعتی به شمار می‌آید، بیش از دو هزار سال به طول انجامید .
در حالی که موج سوم که همانا انقلاب ارتباطات و اطلاعات تلقی می‌شود، از اواسط دهه پنجاه قرن بیستم آغاز و هم چنان مراحل رشد و تکاپوی خود را طی می‌کند. رسانه‌ها به عنوان ابزار انتشار اطلاعات و اخبار در همه جوامع، از صدها سال پیش تا کنون، مورد توجه بوده‌اند. از زمانی که پاپیروس در بین اقوام سومر رواج یافت تا اکنون که تارنمای نشریات الکترونیکی، عاملی برای خبرپراکنی در سطح جهانی به شمار می‌رود، رسانه نقش ممتازی داشته است.
همواره از مطبوعات به عنوان رکن چهارم دموکراسی نام برده می‌شود و در هر نوع طبقه‌بندی اجتماعی و فرهنگی ملل، رسانه یک نقش تعیین‌کننده در اختیار داشته است. در واقع ذهن آگاه جامعه و افکارعمومی در هر کشوری، به نوعی رسانه‌های آن کشور می‌باشند که در حفظ و صیانت از حقوق شهروندان، نقش بنیادین ایفا می‌کنند.
حال با این تفاسیر، رسانه برتر در جامعه اطلاعاتی یک میلیارد نفری کره زمین، کدام است؟ آیا هنوز، نشریات سنتی با تیراژهای محدود و متنوع، جایگاه ارزنده خود را تا قبل از پیدایش رسانه‌های دیجیتالی حفظ کرده‌اند؟
آیا رادیو به عنوان جادوی صدا در قرن بیستم، مخاطبان خاص خود را حفظ کرده است؟ آیا تلویزیون به عنوان گسترده‌ترین رسانه ارتباطات جمعی و به عنوان جعبه سیاه جادویی چهار دهه پیش، هنوز اثربخشی قابل ملاحظه‌ای در اختیار دارد؟ پر واضح است که هر اندازه سواد رسانه‌ای و سطح آگاهی شهروندان از رویدادهای داخلی و جهانی افزایش می‌یابد، نقش ارزنده هر نوع رسانه در انتقال پیام به مخاطب، افزایش می‌یابد.
درکشورهایی که سطح سواد از نرخ خوبی برخوردار است، توجه به رسانه‌ها، چه سنتی و چه دیجیتالی، از اهمیت شایانی برخوردار است. اگر چه سایت نیویورک تایمز یا واشنگتن پست یا فایننشیال تایمز، از میلیون‌ها بیننده در روز برخوردار است، اما خیلی‌ها در دنیا علاقمندند، تا این نشریات مهم جهانی را، هر روز توسط دستگاه‌های فروش روزنامه یا دکه‌های روزنامه فروشی نزدیک محل کار خود خریداری‌، و در حالی که به صندلی کار خود تکیه داده‌اند، با ورق زدن صفحات آنها، این نشریات را مطالعه کنند. این وضعیت برای خیلی از نشریات مشهور و حتی غیرمشهور جهانی صادق است.
خیلی از نشریات باسابقه جهانی مانند هفته‌نامه تایمز، روزنامه واشنگتن پست و .... ، پس از دهه‌ها از فعالیت خود، چارچوب‌های صفحه‌بندی، گرافیک، طراحی و چاپ خود را حفظ کرده‌اند. هنوز تایمز مالی که از مشهورترین نشریات اقتصادی جهان به شمار می‌آید، بر روی کاغذ صورتی رنگ به چاپ می‌رسد یا بر روی جلد نشریه تایمز آمریکا، نوار قرمز رنگ معروف روی جلد، هم چنان وجه تمایز این نشریه با دیگر نشریات آمریکایی به شمار می‌رود که هیچ گاه این قرمزی به رنگ دیگری تغییر نکرد.
هنوز بسیاری از برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی مشهور در شبکه‌های مختلف جهان وجود دارد که جامعه مخاطبان آن ، شاید قریب به چند دهه است که این برنامه‌های مورد علاقه خود را دنبال می‌کنند و علاقمندند تا صدا و تصویر این برنامه را از روی جعبه‌های جادویی رادیو و تلویزیون مشاهده کنند. برنامه‌های مشهور Hard Talk مانند برنامه لری کینگ در CNN نمونه کوچکی از این رفتار رسانه‌ای مخاطبان رسانه‌های نسل دومی به شمار می‌آید.
بنابراین این که ما فکر کنیم که با وجود آن که هفت سال از هزاره سوم میلادی می‌گذرد و انقلاب اینترنت و فناوری اطلاعات، با ابزارها و امکانات فوق‌العاده ارتباطی و چند رسانه‌ای خود، گوی رقابت را از رقبای سنتی خود ربوده است، اشتباه استراتژیکی متحمل شده‌ایم. باید پذیرفت که رشد اینترنت و رسانه‌های دیجیتالی، مدیون رسانه‌های سنتی است. جایگاه رسانه‌های سنتی به همان اندازه مورد توجه و احترام است که نفی جایگاه اثربخش رسانه‌های دیجیتال در توسعه و تسریع انتقال اطلاعات به مخاطبان، غیر قابل انکار تلقی می‌شود.
آن چه مهم است، برتری یا غیربرتری رسانه‌ها نیست به یکدیگر نیست. بلکه مهم آن است که جایگاه هر یک از رسانه‌های موجود، به اندازه کافی مورد توجه و اهتمام مخاطبان در فرآیند انتقال پیام قرار بگیرد و از این ابزارها، برای ارتقای سطح آگاهی و اطلاعات جامعه شش میلیاردی کره زمین، استفاده شود.
● نسل جدید رسانه‌ها
نسل اول رسانه‌ها را می‌توان به نشریاتی اطلاق کرد که توسط چاپخانه‌های غیرحرفه‌ای در چند دهه پیش چاپ و منتشر می‌شد. فرآیند صنعت چاپ با تحولات صنعتی، متحول شد و امروزه با فناوری اطلاعات در صنعت چاپ، نشریاتی با کیفیت عالی‌تر، تیراژ بیشتر و گستردگی بیش‌تر توزیع و انتشار، در دست مخاطبان قرار می‌گیرد. صنعت چاپ، مدیون گوتنبرگ‌هایی است که برای انقلاب انتقال پیام به مخاطبان، تلاش‌های بسیاری کردند. نسل جدید رسانه‌ها، امروزه وبلاگ‌های اینترنتی، پایگاه‌های وب، تلفن‌های همراه مجهز به سیستم‌های دریافت و ارسال چند رسانه ای اطلاعات می‌باشد که هر یک جایگاه و طیف مخاطبان خاص خود را دارد.
● وبلاگ‌ها
عجیب‌ترین، جنجالی‌ترین، ارزان‌ترین و بی‌کنترل‌ترین رسانه‌ای است که تاریخ رسانه‌ها، به خود دیده است. یک هاست چند مگی و دسترسی به یک سرویس‌دهنده تولید وبلاگ، کافی است تا هر کاربری از پشت کامپیوتر شخصی خود، روزانه یک یا ده یا صد بلکه میلیون‌ها اطلاعات صوتی و تصویری و متنی را در سطح جهانی منتشر کند.
تولید محتوای خارق‌العاده‌ای که در یک دهه اخیر در وب پدیدار ، مدیون رسانه‌ای به نام وبلاگ بود. مخاطبان وبلاگ و وبلاگ‌نویسی و بلاگرها، همه مخاطبان هستند. وبلاگ، خود موتور محرک وب و رسانه‌ها در جامعه اطلاعاتی است. باید به اهمیت وبلاگ و پاتولوژی آن پی برد و برای هدایت و رشد آن بیش‌تر تلاش کرد.
● وب‌سایت
وب‌سایت‌ها نسبت به وبلاگ، حساسیت بیشتری در خبر پراکنی دارند. چرا که برای راه‌اندازی یک سایت، حداقل باید یک نام domain با محدودیت ها و قوانین خاص ثبت کرد و پس از آن، انتقال و تولید اطلاعات در آن به نسبت وبلاگ‌ها، کمی سخت‌تر و با محدودیت‌هایی همراه است. اما سایت‌های نشریات، خبرگزاری‌ها و امثالهم، بیشترین حجم تولید محتوا در وب را بر عهده دارند و بدنه اصلی رسانه دیجیتال در وب را یدک می‌کشد.
● تلفن همراه
اکنون باید تلفن همراه را به عنوان یک رسانه در جامعه اطلاعاتی تلقی نمود. فقط در ایران قریب به ۱۵ میلیون نفر مخاطب رسانه تلفن همراه هستند که اخیرا نیز با تجهیز اپراتورها به سیستم‌هایی نظیر GPRS، اینترنت نیز به این رسانه که پیش‌تر متنی و صوتی بود، اضافه گردیده است.
اثربخشی تلفن همراه در انتقال پیام به دلیل ارزانی و سرعت و گستردگی انتشار می‌تواند، در جوامع کم‌تر توسعه یافته، در حد جایگاه پست الکترونیک یا وبلاگ در اینترنت شود. اکنون بسیاری از نشریات و خبرگزاری‌ها و موسسات دولتی و خصوصی، برای ارتباط سریع با مخاطبان، یک خط اختصاصی شماره پیام کوتاه (مثل شماره SMS همایش کارآفرینی دیجیتالی : ۳۰۰۰۴۱۲۳۴) در اختیار گرفته‌اند تا از این رسانه نیز برای ارتباط با مخاطب استفاده کنند.
● حال و آینده رسانه‌های دیجیتال در ایران
حال و آینده رسانه‌های دیجیتال در ایران، افق روشنی دارد. از لحاظ اقتصادی‌، تحقیقاتی و فنی و دخیل کردن منابع انسانی در امر رسانه‌های دیجیتال، دکترین ممتازی است که باید در رفتار سازمانی مطالعاتی کلان دولت در امر رسانه‌ها و ارتباطات جای گیرد. بیش از ۳۰ کارخانه بزرگ تولید تجهیزات دیجیتالی در کشور فعال هستند که هزاران نفر را به صورت مستقیم و غیرمستقیم به کار گماشته اند و چرخ آرام ICT کشور را به گونه‌ای به حرکت در می‌آورند.
بیش از ۵۰۰ شرکت رسمی عضو شورای عالی انفورماتیک ایران نیز موجود است که توانایی حرکت در جهت اجرای طرح‌های برنامه‌ریزی و اجرای صنعت رسانه‌های دیجیتال را در اختیار دارند. نسل دوم طرح توسعه و کاربرد فناوری اطلاعات ایران با وام‌های میلیاردی‌اش، قطعا بهترین فرصت برای کسانی است که می‌خواهند در صوعت پرسود و گسترده و با نشاظ رسانه‌های دیجیتال، به فعالیت بپردازد.
قطعا نقش وزارت فناوری اطلاعات در کنار واحدهای تحقیقاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در هدایت مناسب نظام استقرار و توسعه رسانه‌های دیجیتال در کشور اساسی است. بی‌شک، شهرداری برای نیل به شهرداری الکترونیک و تقویت بدنه شهروند الکترونیک، به اهمیت رسانه‌های سنتی و دیجیتالی در این حوزه بیش از پیش آگاه است و در این راه می‌کوشد.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا