نگاهی به آثار مخرب برنامه‌های تلویزیونی خشونت آمیز

رسانه‌های گروهی، به‌عنوان وسایل ارتباط جمعی، در شكل‌دهی و آموزش رفتارهای گوناگون نقش مهمی به‌عهده دارند. یادگیری مشاهد‌ه‌ای و سرمشق‌گیری از دیگران، بخش مهمی از یادگیری‌های ما را تشكیل می‌دهد. بنابراین، دلیلی وجود ندارد كه نقش این رسانه‌ها را در شكل‌دهی رفتار پرخاشگرانه در انسان و به ویژه در كودكان، كم‌اهمیت ارزیابی كنیم. به گزارش‌های زیر توجه فرمایید:
<در ارزیابی برنامه‌های سه شبكه اصلی تلویزیون آمریكا، یعنی ABC، NBC، و CBS معلوم شده است كه این شبكه‌ها در برنامه‌های خود در هفته ۹۲ مورد حمله با اسلحه گرم، ۱۱۳ صحنه تجاوز به عنف، ۹ فقره خفه‌كردن، ۱۶۸ فقره مورد حمله با اسلحه گرم و ۱۷۹ مورد تخلف از قانون را نمایش می‌دهند. از سوی دیگر، هر كودك تا رسیدن به سن ۱۴ سالگی، جمعا ۱۳۰۰۰ مورد قتل و تجاوز را مشاهده می‌كند.>
به نوشته هفته‌نامه انگلیس ساندی تایمز در آمریكا با وجود ۴۴۰۰۰۰ پلیس فدرال، در هر ساعت ۲ قتل، ۱۹۴ دزدی مسلحانه،۱۰ موردتجاوز جنسی به زنان و كودكان و ۶۰۰ مورد سرقت از منازل رخ می‌دهد. برخی از كارشناسان مسائل اجتماعی آمریكا معتقدند كه یكی از علل وقوع این جنایات، بد آموزی‌های تلویزیون آمریكاست. بچه‌های ۳ تا ۱۲ ساله به‌طور متوسط هر روز ۶ ساعت در برابر تلویزیون می‌نشینند كه در مقایسه با ۵ ساعت طول كلاس‌های روزانه، ساعات تماشای تلویزیون بیشتر از كلاس رفتن این كودكان است.
در یك گزارش رسمی كه در شماره ۱۴ ژوئن ۱۹۷۵ مجله (تی وی. گاید) منتشر شده و بحث‌ جامعی را در مورد اثرات سوء برنامه‌های خشن تلویزیون در آمریكا روی كودكان و نوجوانان تماشاچی ارائه داده است، چنین می‌خوانیم: ...< یك تحقیق مهم در این زمینه نشان داده است كه نه شرایط زندگی خانوادگی یك پسر بچه، نه عملكرد مدرسه‌ای او و نه سابقه خانوادگی وی، بلكه مقدار برنامه‌های خشن تلویزیونی كه وی در ۹ سالگی تماشا كرده است تنها و مهم‌ترین عامل تعیین‌كننده‌ میزان پرخاشگر بودن او در ۱۰ سال بعد، در سن ۱۹ سالگی است.>
در همین گزارش آمده است كه سازمان بهداشت آمریكا در سال ۱۹۷۲ یكی از عظیم‌ترین و پرخرج‌ترین پروژه‌های مربوط به حوزه علوم اجتماعی را به كنگره آمریكا عرضه كرد، زیرا به نظر مسوِول سازمان بهداشت، اتفاق نظر عمومی تقریبا بر این است كه برنامه‌های خشونت‌آمیز تلویزیونی اثرات مخربی بر بعضی اعضای جامعه دارد و این شواهد به حدی قانع‌كننده است كه لزوم اجرای یك برنامه پیشگیرانه یا اصلا‌حی ترمیمی را حتمی می‌سازد. این نتیجه‌گیری مبتنی بر داده‌های علمی محكم است نه حاصل عقیده یك یا چند دانشمند علوم اجتماعی.
در ادامه گزارش در مورد تحقیقات مربوط به اثرات مخرب برنامه‌های پرخاشگرانه در تلویزیون چنین آمده است: پس از صدها تحقیق علمی رسمی و چندین دهه مناظره و بحث‌های طولانی، افراد موجه مجبور شده‌اند به این توافق برسند كه خشونت‌های تلویزیونی به‌طور قطع اثرات زیان‌آوری بر منش و نگرش‌ انسان دارد و لازم است در این مورد كاری صورت گیرد.
به‌دنبال این گزارش، مدیران بعضی از شبكه‌های تلویزیونی (مثلا شبكه )NBC اعتراف كردند كه گزارش سازمان بهداشت آنها را در مورد اثرات مخرب خشونت‌های تلویزیونی بر تماشاچیان و به ویژه كودكان و نوجوانان قانع كرده است و پیرو همین قانع شدن، مفهوم (ساعت تماشای خانوادگی از ساعت ۷-۹ بعدازظهر) در تلویزیون آمریكا شكل گرفت و شبكه‌ها تضمین‌ كرده‌اند كه در این فاصله زمانی میزان برنامه‌های خشن‌ را به حداقل برسانند تا خانوده‌ها با خیال راحت و بدون نگرانی از ضررهای احتمالی خشونت‌های تلویزیونی بتوانند به تماشای تلویزیون بنشینند. همین شبكه‌ها اعلام كردند كه برنامه‌های خشن را به ساعات آخر شب (كه بنا به فرض در آن ساعات كودكان در خواب هستند) منتقل خواهند كرد.
با وجود همه این اقدامات، هنوز هم میزان برنامه‌های خشن تلویزیون آمریكا در سطح بالایی قرار دارد و به‌علاوه، عده‌ای از صاحب‌نظران علوم اجتماعی معتقدند كه تاثیر مخرب خشونت تلویزیونی تنها بر سنین پایین نیست بلكه بزرگسالان نیز تحت تاثیر چنین برنامه‌هایی واقع می‌شوند و به‌عنوان نمونه‌های روشن از ترور دكتر مارتین لوترلینگ رهبر سیاهپوستان آمریكا و بسیاری اتفاقات روزمره كه شاهد آن هستیم مثل حمل سلاح توسط نوجوانان و جوانان در مدارس آمریكا و خشونت‌هایی كه گاهی اوقات در این زمینه مشاهده می‌كنیم اشاره می‌كنند كه به‌نظر آنان حاصل آموزش‌های نادرست خشونت‌های تلویزیونی است.
به اعتقاد بعضی روانشاسان اجتماعی سه جنبه مهم دیگر در مورد ترویج خشونت به وسیله تلویزیون در كودكان، نوجوانان و جوانان شایان توجه است: مساله حساسیت‌زدایی نسبت به پرخاشگری. تا زمانی كه فرد با صحنه‌های پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز مواجه نشده است، حتی تعداد اندكی پرخاشگری نیز واكنش‌های نامطلوب و آزارنده‌ای نسبت به صحنه‌های خشونت‌آمیز (مثلا كتك‌زدن یك كودك) در او ایجاد می‌كند.
اما وقتی وی به‌طور مداوم در معرض تماشای چنین صحنه‌هایی قرار گرفت، كم‌كم حساسیت خود را از دست داده و قضیه برای او عادی می‌شود. نیاز به خشونت فزاینده برای به افزایش هیجان تماشاچیان. فردی كه مواد مخدر مصرف می‌كند، در آغاز با مقدار اندكی از این مواد به حالت خلسه می‌‌رسد اما به تدریج برای رسیدن به همان میزان خلسه، مجبور است مقادیر بیشتری مواد مخدر به كار ببرد، زیرا بدن وی به مقدار سابق مواد عادت كرده و واكنش نشان نمی‌دهد. در مورد پرخاشگری نیز همین‌طور است.
اگر در آغاز، مثلا صحنه حمله یا چاقودر تلویزیون برای تماشاچی هیجان‌انگیز است و او را سرگرم می‌كند، پس از چند بار دیدن صحنه‌های حمله با چاقو، دیگر چنین صحنه‌ای برای او هیجان‌آور نیست. آنچه در مورد خشونت و جنگ و كشت و كشتار در نقاط مختلف جهان به صورت مستند در رسانه‌ها به‌ویژه در تلویزیون به نمایش در می‌آید این فكر را به جوانان القا می‌كند كه در همه جای جهان جنگ، ناامنی و آوارگی وجود دارد در صورتی كه چنین نیست. این تصور نوعی احساس ناامنی، نگرانی و عصبی‌بودن در نوجوانان، جوانان تماشاچی ایجاد می‌كند كه او را بسیار مستعد از كوره در رفتن و پرخاشگرشدن می‌سازد.
دكتر محمد مجد روان‌پزشك نیز در خصوص اثرات رسانه‌ها بر ایجاد رفتارهای نامناسب و مخاطره‌آمیز در نوجوانان و جوانان می‌گوید: <با توجه به تجربیات جهانی قبل از پخش تمام كارتون‌ها یا فیلم‌های تلویزیونی باید از گروهی از متخصصان رشته‌های گوناگون ازجمله روان‌پزشكان استفاده شود تا برنامه‌های مناسب و به دور از تاثیرات مخرب ذهنی - روانی و بدآموزی‌های گوناگون برای كودكان، نوجوانان و جوانان پخش ‌شود.
پیشگیری از پخش برنامه‌های نامناسب برای بینندگان باید مورد توجه‌ رسانه‌های عمومی قرار گیرد.> عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران می‌افزاید: <در ایران كار تحقیقی مستندی از اثرات پخش برنامه‌های خشن و میزان تاثیر این‌گونه برنامه‌ها‌ بر ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه و نامناسب برای نوجوانان و جوانان وجود ندارد ولی من به‌صورت متعدد با موارد زیادی مراجعه‌كننده نوجوان و جوان برخورد داشته‌ام كه دیدن فیلم‌ها و برنامه‌‌های خشن باعث ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه در آنها شده است.
وی از بین‌رفتن قبح بعضی اعمال ناصحیح اجتماعی یا حساسیت‌زدایی این رفتارها در نوجوانان و جوانان، الگوشدن رفتارهای نامناسب و همانندسازی رفتاری این گروه‌های سنی با رفتارهای شخصیت‌های نمایش داده در برنامه‌ها و فیلم‌های تلویزیونی را از اثرات مخرب نمایش این‌گونه برنامه‌ها با صحنه‌های خشونت‌آمیز برای نوجوانان و جوانان دانست و در ادامه خاطرنشان می‌كند: <در خانواده‌ها باید به‌طوری برنامه‌های تلویزیونی برای مشاهده نوجوانان و جوانان تنظیم شود كه مناسب مشاهده در خانواده بوده و در عین حال كه جذاب و جالب باشد، فاقد صحنه‌های خشونت‌آمیز یا آموزش‌دهنده رفتارهای پرخاشگرانه و نامناسب برای نوجوانان و جوانان باشد.> وی نقش پدران و مادران را در این موارد بسیار مهم می‌داند.

محمد نیكونژاد

منبع : روزنامه سلامت