توصیه هایی درخصوص مسجد واعتکاف

حضوردر مکان مقدسی چون مسجد دارای آداب والزاماتی است که هر فرد مسلمان، بایسته است به منظورحفظ شأن وجایگاه این مکان الهی نسبت به رعایت آداب و حرمت آن اقدام شایسته انجام دهد.«مسجد، خانه محبوب حقیقی است و کسی که قصد اقامت در مسجد دارد ، باید بداند که میهمان و مقیم درگاه حضرت باری تعالی است. اینجا دیگر سخن از آداب خانه نیست، سخن از حضور ومحضر صاحبخانه است. بنابراین ، فرد معتکف باید اولا به این افتخار، متوجه ومسرورباشد وثانیا،وقتی خود را میهمان چنان میزبانی دید، ‌ادب حضور درچنین میهمانی پرشکوهی را کاملارعایت نماید.بویژه اگر اعتکاف در ماه مبارک رمضان که ماه ضیافت الهی است انجام شود فرد معتکف ، میهمان خاص حضرت اوست.
ازآنجا که این اقامت امری معنوی است ، صرف حضور جسمانی معتکف در مسجد به معنی اقامت در جوار حضرت دوست نیست ، بلکه این قلب ودل است که با توجه و حضور خود ، معتکف، و میهمان محفل انس می گردد . و چون سرّ اعتکاف که همنشینی با خداست ، جز با توجه و حضور دل بدست نمی آید ، به محض توجه قلب به غیر خداوند و خروج فکر و ذهن او از محفل حضور، سرّ اعتکاف ، که روح و جوهره آن است از دست می رود و از آن چیزی جز پیکر بی جان نمی ماند.»
با عنایت به این که،اعتکاف از عباداتی است که با حضور در مسجد معنا و مفهوم پیدا کرده و یکی از ارکان و شروط اصلی قبولی و صحت این عبادت معنوی حضور واقامت چند روزه در آن است .بنابر این ضروری است قبل از هر چیز تمامی معتکفین با آگاهی کامل ازآداب و شرایط و کیفیت حضور در مسجد، بیش از پیش با مراعات نمودن این آداب و احکام، بهره وحظّی وافر از این عبادت ذی شأن بدست آورند. در این فصل سعی شده است به اختصار اهم موارد و الزامات حضور در مسجد با بهره گیری از آیات و روایات و نیز نکات بهداشتی و تربیتی جهت بهره مندی معتکفین عزیز به اختصار،ذکر شده و تبیین گردد. امید است با امعان نظر و عمل کردن به این توصیه ها گامی درجهت نیل به اهداف عالیه و وصول به معنویت و کسب کمال برداشته شود :
الف) رعایت آداب واعمال حضوردرمسجد درآیات و روایات:
۱) آیات قرآن کریم:
- یا بَنی ادَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدٍ وَّ کُلُوا وَاشْرَبُوا وَلاتُسْرِفُوا اِنَّهُ لایُحِبُّ الْمُسْرِفینَ.ترجمه:«ای بنی‏آدم زینتهای خود را در مقام عبادت به خود برگیرید و بخورید و بیاشامید و اسراف مکنید که خدا مسرفان را «که اندازه ندارند» دوست نمی‏دارد.»
- وَ مَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللَّهِ اَنْ یُذْکَرَ فیهَا اسْمُهُ وَ سَعی‏ فی خَرابِهآ اوُلئِکَ ما کانَ لَهُمْ اَنْ یَّدْخُلُوهآ اِلاَّ خآئِفینَ لَهُمْ فِی الدُّنْیا خِزْیٌ وَّلَهُمْ فِی اْلاخِرَةِ عَذابٌ عَظیمٌ‏. ترجمه‏:« و کیست ستمکارتر از آنکه مردم را در مساجد از ذکر نام خدا باز دارد و در خرابی آن بکوشد. چنین گروهی درمساجد مسلمانان در نیایند جز آنکه بر خود «از اعمال زشت خویش» ترسان باشند این گروه را در دنیا ذلّت و خواری نصیب است و در آخرت عذابی بسیار سخت.»
- وَ اَنَّ الْمَساجِدَ لِلَّهِ فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ اَحَدًا.ترجمه‏:«ومساجد مخصوص «پرستش ذات یکتای»خداست پس نباید با خدا احدی غیر او را پرستش کنید.»
۲) روایات واحادیث :
۱-۲) پیامبر گرامی اسلام :
- دخلت علی رسول‏الله(ص) و هو فی المسجد جالس فقال لی: یا اباذر ان للمسجد تحیة قلت: وما تحیته؟ قال:رکعتان ترکعهما... ترجمه:«روزی رسول خدا(ص)را درمسجد ملاقات نمودم.پیامبر (ص) فرمودند: ای ابوذر! مسجد تحیتی مخصوص به خود دارد. عرض کردم: تحیّت مسجد چیست؟ فرمودند: اینکه دو رکعت نماز بجای آوری.»
- اعطوا المساجد حقها رکعتین قبل أن یجلس‏.ترجمه:«حق مساجد را (به هنگام ورود) پیش از آن که بنشینید، با دو رکعت نماز گذاردن ادا کنید.»
-کشف السرة، و الفخذ و الرکبة فی المسجد، من العورة. ترجمه:«نمایاندن ناف، ران و زانو در مسجد، مانند کشف عورت است»
- یا اباذر کل جلوس فی المسجد لغو، الا ثلاثة: قراءة مصلّ، او ذاکر الله تعالی، اوسائل عن علم.ترجمه:«ای ابوذر! هر نشستی در مسجد بیهوده و باطل است مگر برای سه چیز:۱- خواندن نماز. ۲- یاد کردن خدا. ۳ - جستجو و پرسش از دانش»
- کل کلام فی المسجد لغو الا القرآن و ذکر الله و مسألة عن خیرأ و اعطاءه‏.ترجمه:«در مسجد هر سخن گفتنی لغو و بیهوده است، به جز خواندن قرآن کریم و ذکر خدا کردن و در امور خیریه سئوال و پرسش نمودن یا عطا کردن خیر.»
- یا اباذر من اجاب داعی الله و احسن عمارة مساجد الله کان ثوابه من‏الله الجنة، فقلت: کیف یعمر مساجدالله؟ قال: لا ترفع الاصوات فیها و لا یخاض فیها بالباطل و لا یشتری فیها و لایباع و اترک اللغو مادمت فیها، فان لم تفعل فلا تلومن یوم القیامة الا نفسک.ترجمه:«ای ابوذر! کسی که دعوت خداوند را اجابت کند و در عمران وآبادانی مساجد،نیکو بکوشد ثواب آن از جانب پروردگار،بهشت است. ابوذر پرسید: مساجد را چگونه آباد کنیم؟ پیامبر(ص) فرمود: درآنها با صدای بلند سخن نگویند، حرف باطل و سخن نادرست نزنند و دادوستد و خرید و فروش نکنند. ای اباذر! تا در مسجد هستی از یاوه‏گویی و بیهوده‏گویی بپرهیز و اگر رعایت نکردی روز قیامت جز خویشتن را ملامت و سرزنش مکن.»
- اذا دخل المسجد (احدکم) یضع رجله الیمنی و یقول: بسم‏الله و علی الله توکلت و لا حول و لاقوة الا بالله، و اذا خرج یضع رجله الیسری و یقول: بسم‏الله اعوذ بالله من الشیطان الرجیم. ثم قال: یا علی! من دخل المسجد و یقول کما قلت، تقبل الله صلاته و کتب له بکل رکعة صلاها فضل مائة رکعة فاذا خرج یقول مثل ما قلت، غفرالله له الذنوب، و رفع له بکل قدم درجة، و کتب الله له بکل قدم مائة حسنة.ترجمه:«هنگامی که یکی از شما به مسجد وارد می‏شود، بایستی پای راست را مقدم داشته و بگوید:«بسم‏ا... وعلی ا... توکلت و لاحول و لاقوة الا بالله» و درهنگام خروج، پای چپ را مقدم داشته ومی‏گوید:«بسم‏الله،اعوذ بالله من الشیطان الرجیم» آنگاه پیامبر(ص) فرمودند: یا علی! کسی که این گونه داخل مسجد شود، خداوند نماز او را قبول می‏کند و در برابر هر رکعت نمازی که بجا آورده است، فضیلت صد رکعت نماز را به وی عطا می‏کند و اگر بدین کیفیت خارج شود، خداوند گناهان او را می‏آمرزد و در مقابل هرگامی یک درجه و صدحسنه به وی عطا می‏نماید.»
- اذا دخل احدکم المسجد صلی علی النبی(ص) و قال: اللهم اغفرلنا ذنوبنا و افتح لنا ابواب رحمتک و اذا خرج صلی علی النبی(ص) و قال: (اللهم افتح لنا ابواب فضلک).ترجمه:«چون داخل مسجد می‏شوید، بر پیامبر خدا(ص) درود فرستید و بگویید: خداوندا! گناهانمان را ببخشای ودرهای رحمت خویش را برایمان باز فرماوچون خارج می‏شوید، برپیامبر خدا(ص) درود فرستید و بگویید: خداوندا دروازه‏های فضل وبخشش خویش را برما بگشای»
- اذا دخل المؤمن المسجد، فیضع رجله الیمنی، قالت الملائکة: غفرالله لک و اذا خرج فوضع رجله الیسری قالت الملائکة: حفظک الله و قضی لک الحوائج و جعل مکانک الجنة.ترجمه:«چون مؤمن داخل مسجد گردد و پای راست خود را پیش نهد، فرشتگان گویند: خدایت بیامرزد! و به هنگام خروج چون پای چپ را پیش گذارد، فرشتگان گویند: خدایت حفظ کند و حاجتهای تو را روا سازد و جایگاه تو را بهشت قرار دهد.»
- انّ احدکم اراد ان یخرج من المسجدتداعت جنود ابلیس و اجلبت و اجتمعت کما تجتمع النحل علی یعسوبها، فاذا قام احدکم علی باب المسجد، فلیقل: اللهم انی اعوذبک من ابلیس و جنوده فانه اذا قالها لم یضرّه‏.ترجمه:«هنگامی که کسی از شما اراده خروج از مسجد می‏کند، سپاهیان شیطان پیرامونش گرد آیند، چون زنبورها که پیرامون کندوی عسل گرد می‏آیند. پس چون به در مسجد می‏رسید (و می‏خواهید خارج شوید) چنین بگویید: خدایا! از شیطان وسپاهیانش به تو پناه می‏برم که در این صورت ضرری به شما نتوانند رسانید.»
- اذا صلی احدکم المکتوبة وخرج من المسجد فلیقف بباب المسجدثم لیقل: اللهم دعوتنی فاجبت دعوتک وصلیت مکتوبتک وانتشرت علی ارضک، کما امرتنی فاسالک من فضلک العمل بطاعتک واجتناب سخطک و الکفاف من الرزق برحمتک‏. ترجمه:«چون یک تن از شما نماز واجب را در مسجد بگذارد(اقامه نماید)، هنگام بیرون رفتن به در مسجد بایستد، سپس بگوید: بار خدایا! تو مرا خواندی و من اجابت کردم و نماز واجبت را به جا آوردم و همچنان که فرمان دادی بر زمین تو پراکنده می‏شوم و از بخشایش تو مسألت دارم که عمل کردن به دستور و اجتناب از خشمت را نصیبم گردانی و به رحمتت آن مقدار روزی را که کفایت امر من کند، به من ارزانی داری‏.»
- ان هذا المسجد لایبال فیه، انما بنی لذکرالله و الصلاة.ترجمه:«در مسجد نمی‏توان بول کرد، زیرا این مسجد برای ذکر خدا و نماز بنا شده است.»
- ان المسجد لایحل لجنب و لاحائض‏.ترجمه:«همانا ورود افراد جنب و حائض به مسجد حرام است.»
- جنّبوا مساجدکم مجانینکم وصبیانکم ورفع اصواتکم وسلّ سیوفکم، وبیعکم وشرائکم، واقامة حدودکم،وخصومتکم، وجمّروها یوم الجمعه، واجعلوا مطاهرکم علی ابوابها.ترجمه:«دیوانگان و کودکان خود را از مسجد دور کنید (راه به مسجد ندهید) ودر مسجد صدا بلند نکنید و شمشیر بیرون مکشید و خرید و فروش و اجرای حدود شرعیه ننمایید و اظهار خصومت و دشمنی با خصم نکنید و در روز جمعه با بخور خوشبو،مساجد را معطرسازید و جای وضو و آبخانه را بر در مساجد قرار دهید.»
- تقام الحدود فی المساجد.ترجمه:«در مساجد نباید اجرای حدود شرعیه نمود.»
- نهی أن یتباهی الناس فی المساجد.ترجمه:«از مباهات و مفاخره مردم به یکدیگر درمساجد نهی شده است»
- الضحک فی المسجد ظلمة فی القبر.ترجمه:«خندیدن در مسجد، موجب تاریکی قبر خواهد شد.»
- الحدیث البغی فی المسجد یأکل الحسنات کما تأکل البهیمة الحشیش. ترجمه:«سخن زوروظالمانه درمسجد، اعمال نیک انسان را می‏بلعدآن‏گونه که چهارپا علف را می‏خورد.»
- اذا فعلت امتی خمس عشرة خصلة حل بها البلاء قیل: یا رسول‏الله ماهن؟ قال: اذا ارتفعت الاصوات فی المساجد...ترجمه: «هنگامی که پانزده خصلت در میان امت من رایج شود بلا برآنان نازل خواهد شد. ازجمله این خصلتها آن است که صداهارا درمسجد بلندمی‏کنند.»
- ان رسول‏الله صلی‏الله علیه و آله مرّبرجل یبری مشاقص له فی المسجد فنهاه و قال: انها لغیر هذا بنیت.ترجمه: «رسول‏خدا(ص) در مسجد، به مردی که تیرهای خود را می‏تراشید برخورد نمودند وی را از این کار منع کرده و فرمودند: مسجد را برای این گونه کارها نساخته‏اند.»
- ولاتتخدوا المساجد طرقا و روی: ان من الجفاء ان تمر بالمسجد ولاتصلّی فیه.ترجمه:«مساجدراراه عبورخود قرار ندهید وازحضرت ایشان روایت شده است: همانا کسی که از مسجد عبور می‏کند و در آن نماز نمی‏خواند،جفا کار است.»
- انّ لکل شی‏ء قمامه، و قمامة المسجد لا والله وبلی والله‏. ترجمه:«همانا برای هر چیزی آفتی است، وآفت مسجد قسم خوردن درآن است.»
- انمانصبت المساجدللقرآن.ترجمه:مساجدرا برای تلاوت قرآن ساخته‏اند.»
- عشرون خصلة تورث الفقر- الی ان قال (صلی‏الله علیه و آله و سلم) و تعجیل الخروج من المسجد.ترجمه:«بیست خصوصیت باعث به وجود آمدن فقر می‏شود. (یکی از آنها) عجله کردن در خروج از مسجد است.»
- وخیر البقاع المساجد و احبهم الی الله أولهم دخولاً و آخر هم خروجاً منها.ترجمه:«بهترین مکانهای زمین، مساجد است و محبوبترین اهل مسجد، کسی است که هنگام ورود به مسجد اولین نفروهنگام خروج ازآن آخرین نفر باشد.»
- من سمع النداء فی المسجد فخرج من غیر علة فهو منافق الا ان یرید الرجوع الیه.ترجمه:«کسی که صدای اذان درمسجد را بشنود و بدون علت از مسجد خارج شود منافق است جز این که قصد برگشت به مسجد را داشته باشد.»
- ان رسول‏الله(ص) اذا دخل المسجد قال: اللهم افتح لی ابواب رحمتک... ترجمه:«رسول‏خدا در هنگام ورود به مسجد می‏فرمود: خداوندا! درهای رحمت خویش را برمن بگشا!...»
- عن ابن مسعود قال: کان رسول‏الله(ص) یمسح مناکبنا فی الصلاة و یقول: استوواولاتختلفوا فتختلف قلوبکم.ترجمه:«رسول‏خدا(ص)شانه‏هاینمازگزاران را درنمازجماعت می‏گرفت ومنظم می‏کرد و می‏فرمود: مساوی ومنظم باشید، نامنظم و جدا از هم نباشید که قلبهای شما از همدیگر جدا می‏شود.»
- من اتی المسجد لشئ، فهو حظه.ترجمه:«هر کس در مسجد همان بهره‏ای را خواهد برد که برای همان به مسجد آمده است.»
-رسول خدا(ص) مردی را در مسجد دید که شپش را از جامه خود گرفته است فرمود:اعدها فی ثوبک لاتطرحها فی المسجد حتی تخرج بها من المسجد. ترجمه:«برگردان آن را به جامه خود و در مسجد نینداز تا با خود از مسجد خارجش کنی»
- اذا تخنم احدکم و هو فی المسجد فلیغیب نخامه لاتصیب جلد مؤمن اوثوبه فتوذیه‏. ترجمه:«هرگاه یکی از شما خلط سینه‏اش را در حالیکه در مسجد است می‏خواهد بیرون دهد پس باید آن را پنهان سازد که به بدن یا لباس مؤمنی اصابت نکند و موجب آزار و رنجش وی گردد.»
- تعاهدوانعالکم عندابواب المسجد.ترجمه:«هنگامی که به درمساجدمی‏رسید، کفشهای خود را بررسی کنید. (تا مبادا آلوده به نجاست باشد.).»
- انه نهی عن اکل الثوم، ان یؤذی برائحته اهل المسجد، و قال: من اکل من هذه البقلة، فلا یقربن مسجدنا. ترجمه:«پیامبر اسلام(ص) نهی فرمودند از خوردن سیر، چرا که بوی آن سبب آزار کسانی که به مسجد می‏روند، می‏گردد، و فرمودند: کسی که این نوع گیاه را مصرف کند، نباید داخل مسجد ما (مسلمانان) گردد.»
- جنّبوا مساجدکم النّجاسة. ترجمه:«مساجد را ازنجاسات دور نگه دارید.»
- البزاق فی المسجد سیّئة، و دفنه حسنة. ترجمه:«ریختن آب دهان درمسجد عملی زشت،ودفنش عملی نیک است.»
- من ردّ ریقه تعظیماً لحقّ المسجد جعل اللّه ذلک قوّة فی بدنه و کتب له بها حسنه و حطّ عنه بها سیئّة و قال: لا تمرّ بداء فی جوفه الاّ ابرأته. ترجمه: هرکسی برای احترام مسجد آب دهان خود را فرو برد و در مسجد نیاندازد، خداوند آن را در بدن او به قدرت و توانایی تبدیل می‏کند و به پاداش این کار، برای او حسنه‏ای می‏نویسد و گناهی را از او می‏آمرزد و این آب دهان به هر دردی (که در بدن او است) برخورد کند، آن را شفا بخشد.»
- ان المسجد لینزوی من النخامة، کما تنزوی الجلدة فی النار. ترجمه:«باید که مسجد از آب بینی و خلط سینه پاک شود،چنانکه یک قطعه پوست درآتش پاک می‏شود.»
- انه رأی رجلا یخذف بحصاة فی المسجد، فقال(ص) ما زالت تلعنه حتّی وقعت،ثم قال:الخذف فی النادی من اخلاق قوم لوط، وساق مثله.ترجمه: روایت شده پیامبراسلام(ص) ملاحظه کردند مردی ریگ درمسجد می‏اندازد، پس فرمودند: پیوسته آن مرد لعنت می‏شود تا اینکه آن را بردارد، سپس فرمودند:ریگ انداختن در اجتماعات از اخلاق قوم لوط است و کسی که چنین کند مانند این قوم می‏باشد.»
- انه نهی عن النخامة فی القبلة و انه رأی نخامة فی قبلة المسجد فلعن صاحبها و کان غائباً فبلغ ذلک امرأته فأتت فحکّت النخامة و جعلت مکانها خلوقاً، فأثنی رسول اللّه(ص) علیها خیراً لما حفظت من امر زوجها. ترجمه:«رسول خدا(ص) از انداختن خلط سینه یا آب بینی رو به قبله نهی فرمودند. (وقتی) آن حضرت آب بینی کسی را رو به قبله مسجد مشاهده کردند، صاحب آن را لعنت کردند در حالیکه آن فرد حاضر نبود و همسر او لعن رسولخدا(ص) را به او اطلاع داد، (آن مرد) آمد و آن اخلاط را از زمین پاک کرد و مکان آن را پاکیزه ساخت.رسول خدا(ص) به آن زن درود فرستاد و برایش طلب نیکی فرمود، چرا که از حیثیت شوهر خود دفاع کرده بود.»
- انه (صلّی اللّه علیه و آله) رأی بصاقا فی جدار القبلة فحکّه، ثم اقبل علی الناس فقال: اذا کان احدکم یصّلی، فلا یبصق قبل وجهه، فان اللّه قبل وجهة اذا صلی.ترجمه:«پیامبراسلام(ص)(وقتی) مقداری آب دهان بر دیوار قبله مسجد مشاهده کردند، آن را تراشیدند، (پاک کردند)،سپس به سوی مردم آمده و فرمودند: هر گاه یکی از شما نمازمی‏گذارد، نباید جلوی خود آب دهان بیاندازد، زیرا خداوند هنگامی که او نماز می‏گذارد، در مقابل روی او قرار دارد.»
- من أخرج أذی من المسجد بنی اللّه له بیتاً فی الجنّة. ترجمه:«هرکس چیزی را که موجب آزار و اذیت مردم است، از مسجدی بیرون ببرد، خداوند در بهشت خانه‏ای برایش می‏سازد.»
- لا تدخل المساجد الا بالطهارة. ترجمه:«وارد مساجد نشوید، مگر با وضو و پاکی.»
- ومن اراد ان لا تاکله الدّیدان تحت الارض فلیکنس المساجد. ترجمه:«... وهرکس بخواهد کرمها (جسد) او را درزیرزمین نخورند، بایستی مساجد را جارو نماید.»
۲-۲) حضرت علی (ع) :
- من حق المسجد اذا دخلته ان تصلی فیه رکعتین و من حق الرکعتین أن تقرا فیهما بِاُّمِ القرآن و من حق القرآن ان تعمل بما فیه.ترجمه:«ازجمله حقوق مسجد آن است که به هنگام ورود در آن، دو رکعت نماز (تحیّت) بجای آوری و ادای حق دو رکعت نماز به آن است که سوره فاتحه را در هر دو رکعت بخوانی و حق قرآن این است که بدانچه در آن آمده، عمل کنی.»
- الفضل فی دخول المسجد ان تبدا برجلک الیمنی اذا دخلت و بالیسری اذا خرجت.ترجمه:«فضیلت آن است که در هنگام ورود به مسجد، پای راست و در وقت خروج، پای چپ مقدم شود.»
- دعای ذیل نیز از حضرت علی(ع) برای ورود به مسجد ذکر شده است:بسم‏الله وبالله، السلام علیک ایها النبی و رحمةالله و برکاته.»
- من السنة اذا جلست فی المسجد ان تستقبل القبلة. ترجمه: «مستحب است کسی که در مسجد می‏نشیند، رو به قبله باشد.»
- من اراد دخول المسجد فلیدخل علی سکون و وقار فانّ المساجد بیوت‏الله واحب البقاع الیه.ترجمه:«هرکس می‏خواهد به مسجد داخل شود با آرامش و با طمأنینه وارد شود، چون مساجد خانه‏های خدا ومحبوب‏ترین محل‏ها در نظر او است.»
- نهی رسول‏الله(ص) ان تقام الحدود فی المساجد - الی اَن قال او یعلق فی القبله منها سلاح.ترجمه:«پیامبر اسلام(ص) از اینکه حدود در مساجد اقامه شود، نهی فرمودند - همچنین از اینکه سلاح در قبلگاه مساجد آویزان شود، نهی فرمودند.»
- ان امیرالمؤمنین(ع) رأی قاصّاً فی المسجد قضربه بالدرّة و طرده‏. ترجمه: «علی(ع) مردی را در مسجد دیدند که مشغول داستان سرایی بود. او را با تازیانه زدند و از مسجد بیرون کردند.»
- السابق من دخل المسجد قبل الاذان، و المقتصد من دخله بعد الاذان، والظالم من دخله بعد الاقامة. ترجمه:«پیشرو کسی است که قبل از اذان داخل مسجد می‏شود، میانه رو کسی است که بعد از اذان داخل مسجد می‏شود وستمکار کسی است که بعد ازبرپایی نماز وارد مسجد می‏شود.»
- عن رسول‏الله(ص) انه نهی أن یجلس الجنب فی المسجد.ترجمه: «رسول‏اکرم(ص) نشستن جنب درمسجد را نهی فرموده است.»
- انه نهی رسول‏الله(ص) ان تنشد فیها الضالة. ترجمه:«پیامبر اسلام(ص) نهی فرمودند ازاینکه درمسجد گمشده را جستجو کنند.»
- من وقر مسجداً لقی‏الله یوم یلقاه ضاحکاً مستبشراً و أعطاه کتابه بیمینه‏. ترجمه:«کسی که حرمت مسجد را نگاه دارد، روز قیامت خداوند او را با چهره‏ای خندان و شادمان ملاقات می‏کند و خداوند نامه‏اش (نامه اعمالش)را به دست راستش می‏دهد.»
- ولایسمی المسلم رُجیل ولایسمی المصحف مصیحف ولاالمسجدمُسَیْجِد. ترجمه:««... نباید به مسلمان مردک گفته شود و قرآن را قرآنک بگویند وازمسجد، تعبیر به«مسجدک» کنند.»
- المساجد مجالس الانبیا و حرز من الشیطان.‏ ترجمه:«مساجد محل نشستن پیامبران است و(انسان را) از شیطان درامان نگه می‏دارد.»
- من وقّر المسجد من نخامته لقی اللّه یوم القیامة ضاحکاً قد أعطی کتابه بیمینه و انّ المسجد لیلتوی عند النخامة کتلوّی احدکم بالخیزران اذا وقع به.» ترجمه:«کسی که احترام مسجد را حفظ کند و از انداختن اخلاط (آب بینی و سینه) در آن خودداری نماید، در روز قیامت، با سرور و شادمانی و درحالی که کتاب اعمالش را در دست راست دارد، خداوند متعال را ملاقات می‏کند. مسجد، هنگامی که کسی در آن خلط می‏اندازد، از شدّت درد و ناراحتی به خود می‏پیچد. همان گونه که اگر یکی از شما را با چوب خیزران بزنند از شدّت درد به خود می‏پیچید.»
- حضرت علی(ع) به نقل از پیامبر گرامی اسلام(ص) می‏فرمایند:وجمّروها (المساجد) فی کلّ سبعة أیّام. ترجمه:«مساجد را در هرروز ازهفته خوشبو ومعطّر کنید.»
۳–۲) حضرت فاطمه‏زهرا(س):
- کان رسول‏الله صلی‏الله علیه وآله اذا دخل المسجد صلی علی النبی و قال: اللهم اغفرلی ذنوبی وافتح لی ابواب رحمتک فاذا خرج من الباب صلی‏علی النبی وقال:اللهم اغفرلی ذنوبی وافتح لی ابواب فضلک.ترجمه:«رسول خدا (ص) در وقت ورود به مسجد، صلوات فرستاده و دعا می‏کردند: خدایا گناهانم را ببخش و درهای رحمت خویش را بر من بگشا! و به هنگام خروج از مسجد نیز صلوات فرستاده و می‏فرمودند: خداوندا! گناهانم را مورد آمرزش خویش قرار ده و درهای رزق و روزی خویش را بر من بگشا!.»
۴-۲) حضرت امام حسن مجتبی(ع):
-کان الحسن بن علی علیهما السلام اذا قام الی الصلوة لبس أجود ثیابه فقیل له: یا ابن رسول‏الله لم تلبس أجودثیابک؟ فقال علیه السلام. ان الله جمیل ویحب الجمال، فاتجمل لربی و هو یقول: «خذوا زینتکم عند کل مسجد» فاحب ان البس اجود ثیابی. ترجمه:«امام حسن مجتبی(ع) هنگامی که به نماز می‏ایستاد بهترین لباسهای خود را می‏پوشیدند.کسی به ایشان عرض کرد:ای فرزند رسول ‏خدا! چرا بهترین لباسهایتان را به هنگام نماز می‏پوشید؟فرمودند: خداوند زیباست و زیبایی را دوست می‏دارد. من هم برای پروردگارم خود را زیبا می‏کنم. خداوند،خود فرموده است:«زینت خود را در هر نماز (یا مسجدی) به همراه داشته باشید.» من هم دوست دارم که بهترین لباسم را بپوشم.»
۵-۲) حضرت امام سجاد(ع) :
- حضرت امام سجاد(ع) به نقل از پیامبر گرامی(ص) اسلام فرمودند: من سمعتموه ینشد الشعر فی المسجد (المساجد) فقولوا: فض الله فاک انما نصبت المساجد للقرآن. ترجمه:«به کسی که درمسجد شعر می‏خواند، بگویید:خداوند دندانهایت را بشکند، مساجدرا برای قرآن‏ خواندن ساخته‏اند.»
۶–۲) حضرت امام محمد باقر(ع :
- اذا دخلت المسجد و أنت ترید أن تجلس فلا تدخله الا طاهراً و اذا دخلته فاستقبل القبلة ثم ادع الله وسله وسم حین تدخله وحمد الله وصل علی‏ النبی(ع). ترجمه:«هنگامی که وارد مسجد شدی و می‏خواهی در آن بمانی، با طهارت داخل شو! و چون به مسجد رسیدی رو به قبله کن و خداوند را بخوان و حاجتت را از او درخواست کن و در لحظه ورود به مسجد نام خداوند (بسم‏الله الرحمن الرحیم) را بر زبان جاری نما و خداوند متعال را ستایش کن وبرپیامبر اکرم(ص) درود(صلوات) فرست.»
- بینما رسول‏الله(ص) فی المسجد، اذا قال قم یا فلان، قم یا فلان، قم یا فلان، قم یا فلان حتی أخرج خمسة نفر. فقال: أخرجوا من مسجدنا لاتصلوا فیه و انتم لاتزکون.‏ ترجمه:«درحالی که رسول‏ خدا (ص) در مسجد بود، فرمود: فلانی برخیز... تا این که پنج تن را به همین صورت جدا نمود. آنگاه فرمود: از مسجد ما خارج شوید و تا هنگامی که زکات نمی‏دهید، در مسجد ما نماز به جای نیاورید.»
- عن احدهما علیهما السلام قال: دخل رجلان المسجد، احدهما عابد و الآخر فاسق فخرجا من المسجد و الفاسق صدیق و العابد فاسق و ذلک انه یدخل العابد المسجد مدلاً بعبادته یدل بها فتکون فکرته فی ذلک و تکون فکرة الفاسق فی التندم علی فسقه و یستغفرالله عزوجل مما صنع من الذنوب‏. ترجمه:«امام باقر یا صادق علیهماالسلام می‏فرمایند: دو مرد به مسجد، داخل شدند. یکی عابد و دیگری فاسق بود. در هنگام خروج از مسجد، شخص فاسق، صدیق و شخص عابد، فاسق گشته بود. زیرا عابد با خودنمایی و برای نشان دادن عبادت خویش به دیگران به مسجد آمده و همواره در همین فکر به سر می‏برد. ولی شخص فاسق در حال ندامت بر فسق خویش و طلب آمرزش از خداوند به خاطر گناهانش بود.»
- قلنا له (ابی جعفر علیه‏السلام): الحائض و الجنب یدخلان المسجد ام لا؟ قال: الحائض و الجنب لایدخلان المسجد الا مجتازین. ان‏الله تبارک و تعالی یقول: «ولاجنبا الا عابری سبیل حتی تغتسلوا.» .ترجمه:«به امام باقر(ع) عرض کردیم: آیا حائض و جنب می‏توانند داخل مسجد شوند؟ امام علیه‏السلام فرمودند: حائض و جنب نمی‏توانند داخل مسجد شوند؟ مگربه نحو عبور کردن. (از دری داخل و از دردیگر بدون توقف،خارج شوند.) خداوند متعال می‏فرماید: و در حال جنابت نزدیک نماز نشوید مگر درحال عبور تا اینکه غسل کنید.»
- قلت ِلاَبی جعفر علیه‏السلام: ما تقول فی النّوم فی المساجد؟ فقال علیه‏السلام: لا بأس الا فی المسجدین مسجد النبی صلی‏الله علیه و آله و مسجدالحرام... ترجمه:«ازامام باقرعلیه‏السلام در مورد خوابیدن درمساجد سئوال کردم. امام علیه‏السلام فرمود: اشکال ندارد مگر در مسجد النبی صلی‏الله علیه و آله و مسجدالحرام...»
۷-۲) حضرت امام جعفر صادق(ع) :
- اذا بلغت باب المسجد فاعلم أنّک قصدت باب بیت ملک عظیم لا یطأ بساطه إلاّ المطهّرون و لا یؤذن لمجالسته الاّ الصدیقون. وهب القدوم الی بساط خدمة الملک هیبة الملک. فانک علی خطر عظیم ان غفلت.و اعلم أنه قادر علی ما یشاء من العدل و الفضل معک و بک فإن عطف علیک برحمته و فضله قبل منک یسیر الطاعة و أجزل لک علیها ثوابا کثیرا. و إن طالبک بإستحاقه الصدق و الاخلاص عدلابک حجبک ورد طاعتک و ان کثرت و هو فعال لما یرید. واعترف بعجزک و قصورک و تقصیرک و فقرک بین یدیه فانک قد توجهت للعبادة له والمؤانسة به.وأعرض اسرارک علیه. و لیعلم أنه لا یخفی علیه أسرار الخلایق أجمعین و علانیتهم و کن کأفقر عباده بین یدیه. وأخل قلبک عن کل شاغل یحجبک عن ربک فانه لایقبل الاّ للأطهر و الاخلص و أنظر من أی دیوان یخرج أسمک. فان ذقت من حلاوة مناجاته و لذیذ مخاطباته وشربت بکأس رحمته و کراماته من حسن اقباله و اجابته فقد صلحت لخدمته. فادخل فلک الإذن و الأمان. والافقف وقوف مضطرّ قد إنقطع عنه الحیل و قصر عنه الأمل، و قضی الأجل، فإذا علم اللّه عزوجل من قلبک صدق الإلتجاء إلیه، نظر إلیک بعین الرأفة و الرحمة واللطف و وفقک لما یحب و یرضی، فإنه کریم یحب الکرامة لعباده المضطرین إلیه المحدقین علی بابه بطلب مرضاته. قال الله تعالی: (امن یجیب المضطرّ اذا دعاه). ترجمه:«هرگاه به درب مسجد رسیدی، پس بدان که حضور در محضر پادشاه بزرگ منزلت را درنظر داری، که به بارگاه او ره نمی‏یابد، جز پاکیزگان و اجازه محضر او را نمی‏یابد، جز راست‏گویان. چنان با وقار به مسجد بروید که نزد پادشاه پرشکوه می‏روید. غافل مشو که در جایگاه بزرگی قرار داری. بدان که او می‏تواند با شما به عدالت، یا با فضل و بخشش رفتار کند.اگر با فضل و رحمتش بر شما بنگرد اندک عبادتت را می‏پذیرد و ثواب فراوان می‏بخشد.و اگر بخواهد با شما به عدالت رفتار کند، راستی و پاک‏اندیشی شایسته را از شما بخواهد، به حضور راه نمی‏دهد و عبادتهایت را هرچند بسیار باشند، نمی‏پذیرد. و او هرچه بخواهد می‏تواند انجام دهد.به ناتوانی و تقصیر و قصور و نیازمندی خود نسبت به او اعتراف کن، زیرا قصد عبادت و انس با او را داری. نهان خود را به او بگو و بدان که، پیدا و نهان هیچ کس و هیچ چیز بر او پوشیده نیست. وچون نیازمندترین بندگان درنزد او باش.دل مشغولی هایی را که شما را از او دور می‏کند از دل ،دور گردان. خداوند جز خالص‏ترین و پاکیزه‏ترین را نمی‏پذیرد. بنگر که نامت در کدامین دفتر ثبت می‏شود؟ پس اگر شیرینی مناجات با او را چشیدی و لذت گفتگو با او را احساس کردی و از توجه نیک و پذیرش او، از جام رحمت و کرامتش نوشیدی بدان که شایسته هستی، و در امنیت قرار گرفته‏ای، و گرنه، چون کسی که در اضطرار قرار دارد، راههای چاره به رویش بسته شده، آرزوهایش از بین رفته و مهلت پایان یافته است، توقف کن. اگر خداوند ببیند که به راستی پناه برده‏ای با نگاه محبت و مهربانی و لطف به شما می‏نگرد، و شما را به انجام آنچه که دوست دارد و می‏پسندد، موفق می‏گرداند. خداوند کریم است و دوست دارد با بندگانی که مضطرّ شده‏اند و به او روی آورده‏اند و خوشنودی او را می‏طلبند، به کرامت رفتار کند. چون خود فرمود:آیا کسی هست که اگر مضطرّی او را بخواند اجابت کند.»
- صلّوا من المساجد فی بقاع مختلفة فان کان بقعة تشهد للمصلّی علیها یوم القیامة ترجمه:«‏درجاهای مختلف مساجد نماز به جای آورید، چون جای جای زمین در روز قیامت برای کسی که بر آن نماز گزارده باشد، شهادت می‏دهد.»
- قال رسول‏الله(ص) سوُّوا بین صفوفکم و حاذوا بین مناکبکم؛ لایستحو ذعلیکم الشیطان. ترجمه:«‏رسول خدا(ص) فرمود:(درنماز جماعت) صفهای خود را منظم کنید وکتفها را موازی هم قرار دهید؛ مبادا شیطان بر شما چیره شود.»
- قال رفاعة بن موسی: سألت ابا عبدالله(ص) عن الوضوء فی المسجد، فکرهه من البول و الغائط. ترجمه:«‏از امام صادق(ع) راجع به وضو گرفتن در مسجد پرسیدم، ایشان وضو گرفتن از(حدث) بول و غائط در مسجد را مکروه دانستند.»
- اذا دخلت المسجدفصل علی النبی صلی‏الله علیه وآله واذا خرجت فافعل ذلک. ترجمه:«‏هنگام ورود به مسجد و نیز در وقت خروج، برپیامبرصلی‏ا... علیه و آله درود فرست.»
- عن جمیل بن صالح انه سأل اباعبدالله(ع) ایهما افضل؟ یصلی الرجل لنفسه فی اول الوقت او یؤخرها قلیلاً و یصلی بأهل مسجده اذا کان امامهم؟ قال: یؤخرویصلی باهل مسجده اذا کان الامام.‏ ترجمه:«‏جمیل بن صالح از امام صادق(ع) سؤال کرد: کدام یک از این دو افضل است: انسان در اول وقت نمازش را بخواند یا مقداری نماز را تأخیر بیاندازد تا با اهل مسجد نماز جماعت بخواند، زمانی که مسجد امام جماعت دارد؟ حضرت فرمود: نماز را به تأخیر بیاندازد، با اهل مسجد نماز بخواند، زمانی که مسجد امام جماعت دارد.»
- سألت ابا عبدالله علیه السلام عن الجنب و الحائض یتناولان من المسجد المتاع یکون فیه؟ قال: نعم ولکن لایضعان فی المسجد شیئاً.ترجمه:«‏عبدالله بن سنان می‏گوید: «از امام صادق(ع) در مورد جنب وحائض سؤال کردم:آیا می‏توانند چیزی را از مسجد بردارند؟ فرمودند: آری ولی نمی‏توانند چیزی را درمسجد بگذارند.»
- انّ النبی(ص) بصررجلاً یخذف بحصاة فی المسجد فقال: ما زالت تلعن حتی و قعت. ثم قال: الخذف فی النادی من أخلاق قوم لوط. ثم تلا: و تاتون فی نادیکم المنکر قال: هو الخذف‏. ترجمه: «‏پیامبراکرم(ص) مردی را دید که درمسجد به سنگ پرانی مشغول است. ایشان فرمود: این سنگ تا وقتی که مجدداًبه زمین برسد، لعنت می‏کند. سپس فرمود: سنگ‏پرانی درمیان جمعیّت، ازاخلاق قوم لوط است.آن گاه امام صادق(ع)آیه شریفه (سوره عنکبوت، آیه‏۲۹)را که می‏فرماید:(ودرمیان جمع کارهای زشت انجام می‏دهید) تلاوت کرد، و فرمود: مراد از کار زشت قوم لوط در این آیه کریمه، همان سنگ‏پرانی است.»
- سألت ابا عبدالله علیه‏السلام عن الصلاة فی المساجد المصورة. فقال: اکره ذلک و لکن لا یضرّکم ذلک الیوم ولوقد قام العدل لرایتم کیف یصنع فی ذلک. ترجمه:«‏ازامام صادق(ع) درمورد مساجدی که دارای نقاشی وتصویر است سؤال نمودم. امام(ع) فرمود:من این کار را خوش نمی‏دارم ولی این امرامروزه به شما ضرری نمی‏زند،اگرعدل برپا بود می‏دیدید که در این زمینه چگونه عمل می‏شد؟»
- عن معاویة بن عمار قال: قلت له [الصّادق(ع)]: رجلان دخلا المسجد افتتحا الصلوة فی ساعة واحدة فتلا هذا من القرآن و کانت تلاوته اکثر من دعائه و دعا هذا فکان دعاوه اکثر من تلاوته، ثم انصرفا فی ساعة واحدة؛ ایهما افضل؟ فقال: کل فیه فضل و حسن. قال: قلت: انی قد علمت ان کلا حسن و ان کلا فیه فضل؛ قال: فقال: الدعاء الفضل. اما سمعت قول الله «ادعونی استجب لکم ان الذین یستکبرون من عبادتی سیدخلون جهنم داخرین» هی والله افضل، هی والله افضل، هی والله افضل الیس هی العبادة؟ الیست اشد؟هی والله اشدی هی والله اشد هی والله اشد. ثلاث مرّات. ترجمه:«‏معاویة بن عمار می‏گوید: ازامام صادق(ع) پرسیدم:دونفر به مسجد وارد می‏شوند ودریک زمان به نماز می‏ایستند. یکی، بیشتر به تلاوت قرآن می‏پردازدودیگری بیشتر دعا می‏کند و هردو در وقت معینی از مسجد، خارج می‏شوند؛ کار کدامیک از از این دو برتر است؟ امام(ع) فرمود:عمل هردو دارای فضیلت است. راوی می‏گوید: به امام(ع) گفتم: می‏دانم که هر دو عمل، نیکو و دارای فضیلت است؛ (ولی می‏خواستم بدانم عمل کدامیک برتر است؟) امام(ع) فرمود: دعا برتراست. آیا سخن خداوند متعال را نشنیده‏ای که می‏فرماید: «دعا کنید تا خواسته‏هایتان را اجابت نمایم؛ آنان که از عبادت من سرپیچی می‏کنند، به زودی با حالت خواری و زبونی به دوزخ وارد می‏شوند.» آنگاه امام(ع) سه مرتبه فرمود: سوگند به خدا که دعا برتر است؛ آیا دعا همان عبادت نیست؟ وسه مرتبه نیز فرمودند: سوگند به خدا دعا مهمتر است.»
- اَنَا اَکْرَهُ اَنْ اَدْخُلَهُ راکِباً...؛ ترجمه:«‏کراهت دارم که سواره وارد مسجد (کوفه) شوم.»
- اتدری یا یونس لم عظّم الله تعالی حق المساجد و انزل هذه الایة: «و انّ المساجد لله فلا تدعوا مع الله احداً» «کانت الیهود و النصاری اذا دخلوا کنائسهم اشرکوا بالله تعالی، فامر الله سبحانه نبّیه أن یوحد الله تعالی فیها و یعبده».ترجمه:«ای یونس! آیا می‏دانی که چرا خداوند حق مساجد را بزرگ داشته است؟ و آیه «مساجد از آنِ خداست، پس هیچ کس را با خدا نخوانید»را نازل فرموده است؟ زیرا، یهود و نصاری وقتی که داخل کلیساهای خود می‏شدند، به خداوند سبحان شرک می‏ورزیدند پس خداوند سبحان، به پیامبرش فرمود که در مساجد خداوند متعال را به یگانگی و یکتایی بخوانند و تنها او را پرستش کنند.»
- عن ابی بصیر عن ابی عبدالله علیه‏السلام انه سال عن اکل الثوم و البصل و الکراث قال: لا بأس باکله نیَّاً و فی القدور و لا بأس بان یتداوی بالثوم ولکن اذا اَکل ذلک فلا یخرج الی المسجد.ترجمه:«ابوبصیرمی‏گوید:ازامام صادق(ع) در مورد خوردن سیر و پیاز و تره سؤال کردم. امام(ع) فرمودند: خوردن آنها به صورت خام یا پخته اشکالی ندارد. همچنین معالجه کردن با سیر اشکالی ندارد. اما اگرکسی از آنها بخورد، (قبل از برطرف کردن بوی آن) به مسجد نرود.»
- عن محمدبن اسماعیل عن بعض اصحابه عن ابی عبدالله علیه‏السلام قال: قلت له: نکون بمکة او بالمدینة او الحیرة او المواضع التی یرجی فیها الفضل فربما خرج الرجل یتوضّا فیجیی آخر فیصیر مکانه؟ فقال: من سبق الی موضع فهو احق به یومه و لیلته.» .ترجمه:«شخصی از امام صادق(ع) سؤال کرد: ما گاهی در مکّه، مدینه،حیره یا جاهایی که امید به فضل پروردگار می‏رود، هستیم. شخصی برای وضو گرفتن از جای خود بیرون می‏رود و دیگری جای او را می‏گیرد. آیا این کار صحیح است؟ امام(ع) فرمودند: کسی که نسبت به جایی حق تقدم داشته باشد تا یک شبانه‏روز نسبت به آن مکان بردیگران اولویت دارد.»
- اذا صلّی احدکم المکتوبة و خرج من المسجد فلیقف بباب المسجد ثم لیقل: اللهم دعوتنی فاجبت دعوتک وصلیت مکتوبتک و انتشرت فی ارضک کما امرتنی فاسالک من فضلک العمل بطاعتک واجتناب سخطک والکفاف من الرزق برحمتک. ترجمه: «هنگامی که یکی از شما نماز واجب خود را به‏جای آورد و قصد خروج از مسجد را داشت (کنار در مسجد بایستد) و این دعا را بخواند: خداوندا! مرا دعوت نمودی و من نیز دعوت تو را اجابت کردم و نمازی را که بر من واجب نمودی به‏جای آوردم. اینک همان‏گونه که خود، فرمان داده‏ای. درزمین تو حرکت می‏کنم واز تو می‏خواهم از فضل خویش به من توفیق بندگی و دوری از آنچه که تورا به خشم می‏آورد، عطا فرمایی وبه رحمت خویش،رزق کافی را به من ارزانی داری.»
- قال ابوبصیر: سألته (اباعبداللّه علیه السّلام): عن قوله تعالی خذوا زینتکم عند کلّ مسجد قال: هو المشط عند کلّ صلاة فریضة و نافلة. ترجمه:«گفت ابوبصیر: «از امام صادق علیه السّلام در مورد سخن خداوند متعال که می‏فرماید: زینت خود را در هر مسجد به همراه داشته باشید. سؤال کردم. امام علیه السّلام فرمودند: مراد از زینت، شانه کردن مو برای نمازهای واجب و مستحبی است.»
- علیکم باتیان المساجد فانّها بیوت اللّه فی الارض من اتاه متطهّراً طهّره اللّه من ذنوبه و کتب من زوّاره. ترجمه:«برحضور در مسجد، مواظبت کنید! چرا که مساجد، خانه‏های خداوند در زمین است. کسی که با حالت طهارت وارد مسجد شود خداوند او را از گناهانش تطهیر می‏نماید و نام وی را در زمره زائرین خویش می‏نویسد.»
- من قمّ مسجداً کتب اللّه له عتق رقبة و من اخرج منه ما یقذی عیناً کتب الله عزّ و جلّ له کفلین من رحمته. ترجمه:««کسی که مسجدی را جارو کند، خداوند، پاداش آزاد کردن بنده‏ای را برای او می‏نویسد و اگر از این مسجد به اندازه خاشاکی که در چشم می‏رود، غبار برگیرد خداوند عزّ و جلّ دو بهره و نصیب از رحمت خویش را به وی عطا می‏فرماید.»
-من اکل شیئاً من المؤذیات ریحها فلا یقربن المسجد. ترجمه:«کسی که غذاها و مأکولاتی که بوی بد تولید می‏کند، خورده است، به مسجد نزدیک نشود. (داخل مسجد نشود)»
۸-۲) حضرت امام موسی کاظم(ع) :
- عن علی بن جعفر عن اخیه(ع): قال سألته عن المسجد یکتب فی قبلته القرآن أوالشی‏ء من ذکرالله عزوجل- قال(ع):لا باس‏.ترجمه :«علی بن جعفراز برادر بزرگوارش امام کاظم(ع) سؤال کرد:آیا درسمت قبله مسجد، قرآن ویا چیزی مانند ذکر خداوند نوشته شود، جایز است؟ امام(ع) فرمود: اشکال ندارد.»
- قال ابوبکربن عیسی: کنت فی المسجد و قد جی‏ء بجنازة فاردت أن أصلی علیها. فجاء ابوالحسن الاول(ع) فوضع مرفقه فی صدری فجعل یدفعنی حتی أخرجنی من المسجد. ثم قال: یا أبابکر أن جنائز لایصلی علیها فی المسجد. ترجمه:«در مسجد بودم که جنازه‏ای را آورند، خواستم برآن نماز بخوانم که امام کاظم(ع) وارد مسجد شدند وآرنج خود را بر سینه من گذاشته و به عقب راندند، تا این که مرا از مسجد بیرون کردند. آن گاه فرمودند: ای ابوبکر!در مسجد بر جنازه‏ها نماز گزارده نمی‏شود.»
- علی بن جعفر می‏گوید:سألته (موسی بن جعفر علیه‏السلام) عن السیف هل یصلح أن یعلق فی المسجد؟ فقال: اما فی القبلة فلا و اما فی جانب فلا باس». ترجمه:«ازبرادرم موسی بن جعفرعلیه‏السلام سؤال کردم:آیاجایزاست شمشیر را درمسجد،آویزان نمود؟ امام علیه‏السلام فرمود:درقبله مسجد جایز نیست اما در سمت راست یا چپ قبله، مانعی ندارد.»
- (دخل رسول‏الله(ص) المسجد؛ فاذا جماعة قد اطافوا برجل: فقال: ما هذا؟ فقیل: علامة؛ فقال: و ما العلامة؟ فقالوا: اعلم الناس بانساب العرب و وقایعها و ایّام الجاهلیة والاشعار والعربیة. قال: فقال النبی(ص) ذاک علم لایضرمن جهله ولاینفع من علمه؛ثم قال النبی(ص): انما العلم ثلاثة:آیة محکمة او فریضة عادلة اوسنة قائمة و ما خلاهن فهو فضل. ترجمه: «روزی رسول ‏خدا (ص) وارد مسجد شدند. گروهی از مردم، گرد شخصی جمع شده بودند. پیامبر(ص) پرسیدند: چه خبر است؟ مردم گفتند: دانشمندی است. (و مردم گرد او جمع شده‏اند) پیامبر(ع) فرمود: چگونه دانشمندی است؟ گفتند: او از همگان نسبت به نسب عرب و مسائل مربوط به آن آگاهتر است. رویدادهای دوران جاهلیت، اشعار عرب و فنون ادبی آنها را می‏داند. پیامبر(ص) فرمود: اینها دانشی است که ندانستن آن، زیانی ندارد و فراگرفتن آن نیز سودی را درپی ندارد. دانش تنها سه چیز است: فرا گرفتن آیه‏ای محکم، آموختن واجبی از واجبات دین و سنتی پابرجا، و جز اینها، تنها نوعی فضیلت و برتری به‏شمار می‏آید».۹-۲) حضرت امام حسن عسگری(ع):
سیدبن طاووس قدس سره نیز دعای ذیل را از امام حسن عسگری(ع) برای ورود به مسجد نقل نموده است:
- بسم‏الله وبالله ومن الله و الی الله وخیرالاسماء کلها الله توکلت علی الله ولاحول ولا قوة الابالله اللهم(صلی علی محمد وآل محمد)وافتح لی ابواب رحمتک وتوبتک واغلق علی ابواب معصیتک واجعلنی من زوارک و عمار مساجدک و ممن یناجیک باللیل و النهار (و من الذین هم فی صلاتهم خاشعون) و من الذین هم علی صلاتهم یحافظون و ادحرعنّی الشیطان الرجیم و جنود ابلیس اجمعین....ترجمه:«به نام خدا و با خدا و از خدا و به سوی خدا و برترین نامهای نیکو از آن خداوند است. من بر خدا توکل نمودم و هیچ مانعی از معصیت و توانی بر عبادت جز به توفیق الهی نیست. خداوندا! بر محمد و آل او درود فرست و درهای رحمت و توبه به سوی خودت را بر من بگشا و درهای عصیان و سرکشی را بر من ببند. مرا از زائرین و آبادکنندگان مساجد خویش، و آنان که در شب و روز با تو به مناجات می‏پردازند، و در نماز خشوع می‏ورزند و بر نمازهایشان مراقبند، قرار ده و شیطان و لشکریان او را از من دور نما!»و در هنگام رو به قبله کردن بگو:«اللهم الیک توجهت و مرضاتک طلبت و ثوابک ابتغیت و بک آمنت و علیک توکلت. اللهم افتح مسامع قلبی لذکرک و ثبت قلبی علی دینک و دین نبیک و لا تزغ قلبی بعد اذ هدیتنی و هب لی من لدنک رحمة انک انت الوهاب. .ترجمه:«خداوندا! من به تو روی آورده و رضایت و پاداش تو را می‏طلبم. به تو ایمان آوردم و بر تو توکل کردم. خداوندا! به گوشهای دلم توان شنیدن ذکر و یادت را عنایت کن! و قلبم را بر دین تو و دین پیامبرت استوار بدار و بعد از هدایت، دچار گمراهی مگردان و از جانب خویش رحمتی برمن عطا فرمای! چرا که تو بسیار بخشنده‏ای.»
ب) توصیه های معنوی به معتکفین:
کسی که خود را مقیم محضر محبوب بداند ، لحظه لحظه حضور را غنیمت می شمرد و تمام همّ و غمّش را صرف جلب رضایت حبیب خود می کند و کوچکترین غفلت و اشتباه را ، بزرگترین بی ادبی میداند. جهت بهره‏ برداری بیشترازاین ایام و کسب معرفت و شناخت از درگاه حق باریتعالی توجه همه عزیزان معتکف را به موارد زیر توصیه می‏نمائیم:
۱) آگاهی کامل آداب مسجد واحکام اعتکاف(مطالعه دقیق):
حضوردرمسجد ونیزانجام اعتکاف واقامت در مسجد دارای احکام و شرایطی می باشد.بعضی از آنها مواردی هستند که قبل از حضور درمسجد باید انجام گیرند ومراعات شوند.لذا قبل از اینکه معتکف وارد مسجد شود باید اطلاعات و شناخت کافی از همه آنها را داشته باشد تا بتواند بهتر و بیشتراز مدت زمان حضور در مسجد وانجام اعتکاف بهره ببرد.برخی از اوقات، عدم آگاهی کافی و وافی، موجب می شود فرد معتکف عملی را مرتکب شود که منجر به وارد آمدن اشکال به اصل اعتکاف و یا قضاء ویا دادن کفاره آن گردد. لذا یک معتکف باید به مطالعه منابع و کتب موجود در این زمینه بپردازد.
۲) تلاش دردستیابی به هدف غایی،(وصول کمال) اعتکاف :
هدف اصلی یک معتکف که درمسجد حضود پیدا کرده و عمل اعتکاف را انجام میدهد، عنایت قلبی وتوجه کامل به تمام افعال و اعمالی است که زمینه ساز یک عمل عبادی کامل و خالصانه باشد به طوری این عبادت چند روزه بتواند ایشان را چند قدم درمسیرکسب معارف الهیه و کمال انسانی به جلو ببرد. علامه محمدباقر مجلسی(ره) صاحب کتاب گرانسنگ بحارالانوار درباره کمال اعتکاف می نویسد:«بدان که کمال اعتکاف در آن است که اندیشه،دل و اعضاء بر مجرد عمل صالح وقف گردد. و بردر خانه خدای جلیل ، ودر برابر اراده مقدس او، به حبس درآید و به زنجیر مراقبت او به بند کشیده شود ، و از آنچه که روزه دار از انجامش خودداری می کند ، به طور تمام و کمال باز داشته گردد. و بر احتیاطی که شخص روزه دار در مورد روزه خویش به کار می برد ، به تناسب زیاد شدن مقصود از اعتکاف بیفزاید و دائماً در روی آوردن به خدا و ترک رویگردانی از او ملازمت ورزد. پس هرگاه، شخصی با اعتکاف کننده در راههای اندیشه و دل خود مجال را برای خطورات غیر الهی باز گذارد ، یا یکی از اعضایش را در غیر طاعت پروردگار خویش به کار برد ، به همان میزان که در حفظ اوصاف ذکر شده غفلت یا سستی بورزد ، کمال اعتکافش را فاسد و تباه گردانیده است».
۳) رعایت حرمت مسجد :
با توجه به آیات و روایات متعددی که از سوی خداوند متعال ،پیامبرگرامی اسلام(ص) و ائمه معصومین (ع) در خصوص شأن و جایگاه مسجد وارد شده است. برتمامی کسانی که برای انجام عمل اعتکاف دراین مکان مقدس حضور می یابند،لازم وضروری است که حرمت مسجد را نگه دارند.درهمین ارتباط، احکام ،آداب وشرایط خاصی برای حضور دراین مکان وارد شده است که می بایست این موارد کاملاً توسط معتکفین رعایت گردد.قبل ازهرچیزدراین ارتباط ضروری است معتکفین نسبت به تذکرات وتوصیه هایی که در رابطه با احترام به مسجد درآموزه های دینی آمده است،اطلاع پیدا نموده وبا آگاهی کامل نسبت به رعایت ادب واحترام این مکان پاک و ذی شأن بیش از پیش اهتمام بورزند.
۴) آمادگی وتهیّای معتکف :
معتکف باید قبل ازورود به اعتکاف خود را هم از نظر ظاهری،(رفتار، منش وتدارک الزامات ورود به مکان مقدس) وهم از نظردرونی(اخلاص درنیّت و...)آماده نماید. اعتکاف به معنای فرار از مردم واستراحت درگوشه مسجد نیست . اعتکاف یک ضرورت است که هرمسلمانی درهرسال حداقل یک نوبت، باید نسبت به اعمال خود محیطی را فراهم نماید که درآن به فکر و محاسبه بپردازد. بعید است کسانی که به این قصد راهی مسجد می‏شوند غافل باشند.اگر فردی بخواهد به مسافرت چند روزه برود، روزها بلکه ماهها قبل نسبت به تهیه همه امور و مقدمات آن فکر می‏کند. مانند: وسیله ایاب وذهاب، توشه راه، محل اقامت،سردی وگرمی هوا در صورتی که مراسم اعتکاف،یک سفر مشکل اما سرنوشت ساز است. پس باید برای توشه راه فکری اندیشید. این سفر تنها سفری است که انسان با لباس و تن آلوده و با اموال شبه‏ناک به مقصد نمی‏رسد.
باید انسان نسبت به اموال خود دقت کرده و نسبت به مکان انتخابی، بی‏تفاوت نباشد.از قبل تصمیم بگیرد که به یک سفرسرنوشت سازمی‏رود.یک جلد قرآن، نهج‏البلاغه، صحیفه سجادیه، خودکار و کاغذ از لوازم و ضروریات سفر
است. لباسی پاک و مختصر،پولی بدون شبهه بهمراه داشته باشید. حتی‏الامکان به مساجدی برود که مسئولین آن نسبت به اعتکاف اهتمام ویژه ای داشته و محیط عبادت و تفکر را برای ایشان فراهم کنند.
۵) نظارت و مراقبت:
معتکف باید بداند درجایی قدم میگذارد که میزبان آن خداوند متعال است. لذا باید همواره خداوند سبحان را ناظر اعمال و رفتار خود بداند و از انجام امور ظاهری وباطنی که موجبات نارضایتی حق تعالی را فراهم می سازد به شدت پرهیز کند. دائماً به مراقبت از افعال و رفتار خود بپردازد.حال که این توفیق بزرگ، نصیب شخص معتکف شده تا وی بتواند از این طریق به اجر وپاداش و سعادتی دست یابد،خوب است که با هدف حفظ معنویات کسب شده و جلوگیری از ضایع شدن آن به نظارت ودقت در اعمال ورفتار خویش اقدام نموده و به ‏مراقبت آن بپردازد. تا این عبادات در برابر بادهای مسموم نفسانیات ومادیات مصون بماند.
۶) سحرخیزی:
وقت سحر،وقت بسیار مبارکی است، وقت تهجّد وعبادت خدا است. وقت اُنس گرفتن با محبوب حقیقی در خلوت شب است. وقتی است که پیشوایان معصوم اسلام (سلام الله علیهم اجمعین) مسلمانان را به بیداری ،تهجّد وعبادت درآن ترغیب می‌نمودند، وقتی است که علمای بزرگ و صالحان روزگار، همیشه در آن وقت، از خواب برمی‌خاستند و در پیشگاه حضرت حق جلّ وعلا به نماز خواندن و تلاوت قرآن و استغفار می‌پرداختند و حل مشکلات زندگی و قضای حوائج مادی ومعنوی خود را در این ساعت از ذات مقّدس حق تعالی می‌خواستند.درروایات آمده است که خداوند متعال، هنگام سحر،درهای آسمانها را می‌گشاید و مقرّبان،به درگاه او می آیند و تسبیح و تهلیل و تکبیرش می گویند ونغمات ذکر ایشان،عالم قدس را می گیرد و در این ساعت است که خداوند،هر حاجتی که از او خواسته شود،اجابت می‌کند و وقت افاضه برکات بر زمین است وآنگاه که نسیم سحراز مطلع خویش،عاشق وار، نفس سرد برآرد، آن ساعت،درهای بهشت باز شود و آن باد سحرگاهی با آن لطافت از جانب بهشت عَدن، روان باشد.
پس بنا بر این بایسته است یک معتکف قبل از اذان صبح بر خیزد. وبه تهجّد و عبادت بپردازد.
۷) انجام عبادات مستحبی :
«دعوت ودعای بندگان عبارت است ازاینکه بنده خدا با خواندن پروردگارش رحمت وعنایت پروردگارخود را، به سوی خود جلب کند وخواندنش به این است که خود را در مقام عبودیت و مملوکیت قرار دهد. به همین جهت، عبادت درحقیقت دعا است. چون بنده در حال عبادت، خود را در مقام مملوکیت واتصال به مولای خویش قرار می‏دهد و اعلام تبعیّت واقرار به ذلت می‏کند تا خدا را با مقام مولویّت و ربوبیّتش به خود معطوف سازد دعا هم عیناً همین است.» اعتکاف از جمله افعالی است که بیشترین عبادات اسلامی در آن جمع است وتوصیه می‏گرددکه در این ایام از عبادات مستحبی غافل نشوید.عبادات مستحبی به طرق زیر قابل انجام است
۱-۷) خواندن دعا: خواندن دعا هم باعث تحصیل عبودیت خالصانه و تهذیب نفس انسان می‏شود و هم بهترین فرصت، جهت بهره‏گیری هر چه بیشتر از این ایام است. رسول گرامی اسلام(ص) می فرمایند:الدُّعاءُ مُخّ العِبادَة وَلایَهلَکَ مَعَ الدُّعاءِ اَحَد.ترجمه:«دعا مغز وجوهر عبادت است وبا دعا کسی هلاک نمی گردد.» . همچنین حضرت امام خمینی(ره) می‏فرمایند: «این‏ادعیه، در ماه مبارک رجب، وخصوصاً در ماه مبارک شعبان اینها مقدمه و آرایشی است که انسان به حسب قلب خودش می‏کند برای اینکه مهیا بشود برود میهمانی خدا، این ادعیه، انسان را از این ظلمت بیرون می‏برد. وقتی که از آن ظلمت بیرون رفت انسانی می‏شود که برای خدا کار می‏کند. کار می‏کند اما برای خدا، شمشیر می‏زند برای خدا،مقاتله می‏کند برای خدا، قیامش برای خداست. نه این است که ادعیه انسان را از کار باز می‏دارد. کتاب مفاتیح‏الجنان دارای دعاهای بسیاری است که با مضامین بلند و عرفانی که بهترین وسیله است برای دعا و انابه در این ایام پراز معنویت» توصیه می‏گردد دراین ایام خطبه‏متقین(همام) مولای متقیان علی(ع) در نهج‏البلاغه و نیز دعای معروف امّ داوود حضرت امام جعفر صادق(ع) و زیارت عاشورا ونیز دعای رجبیّه(یا من ارجو ... )حتماً قرائت شود.
۲-۷) ذکر: یکی دیگر ازاعمال مستحبی در این ایام، ذکر خداوند سبحان است که انسان در قلب خویش، نوعی ارتباط با خالق خویش برقرار‏کند و در خلوتگاه درونی به راز و نیاز بپردازد. انسان مومن و واقعی از کوچکترین فرصت بهره می‏جوید تا رضای خداوند را جلب نماید. حضرت امام(ره) درباره ذکر می‏فرمایند:«آری با ذکر حقیقی، حجابهای بین عبد و حق ،خرق شود و موانع حضور مرتفع گردد. و قسوت و غفلت قلب برداشته شود. و درهای ملکوت اعلی به روی سالک باز شود و ابواب لطف و رحمت حق به روی او گشوده گردد. ولی عمده آن است که قلب در آن ذکر، زنده باشد و مرده نباشد . پس ای عزیز، در راه ذکر و یاد محبوب، تحمل مشاق هر چه بکنی کم کردی دل را عادت بده به یاد محبوب ... برای زنده نمودن دل،ذکر خداو خصوص اسم مبارک او«یا حی یا قیّوم» با حضور قلب مناسب است...در اذکار شریفه با حضور، قلب ذکر شریف: لااله‏الاالله که افضل و اجمع اذکار است این عمل را بکند امید است خداوند از او دستگیری کند.»
۳-۷) تسبیج: کلمه تسبیح به معنای منزه دانستن است ووقتی می‏گوئیم سبحان الله، معنایش این است که طهارت و نزاهت از همه عیوب و نقائص را به او نسبت می‏دهیم با ذکر تسبیح، خدای متعال خواسته است تا مومنین را ترغیب نموده و از عملشان تشکر کند که خیال نکنند پروردگارشان نسبت به تسبیح ایشان بی تفاوت است نه بلکه تسبیح ایشان را می‏بیند و می‏شنود و به زودی به ایشان پاداش نیکو می‏دهد.
۴-۷) تفکر واندیشه: ازدیگر عبادتهای مستحب، که در اسلام نسبت به انجام آن اکیداً سفارش شده تفکر و اندیشه است. در تفکر، اگر چه افعالی از انسان سر نمی زند ولی اگر ساعتی به تفکر بنشیند با هفتاد سال عبادت برابری می‏کند.درحدیثی از حضرت رسول اکرم (ص) آمده است:تفکرساعه خیر من عباده سبعین سنه.ترجمه:« یک ساعت فکر کردن از هفتاد سال عبادت برتری دارد » این روایت نشان از جایگاه فکر و اندیشه در مکتب اسلام دارد.
حضرت امام (ره) درخصوص تفکر واندیشه می‏فرمایند:«ای انسان دل سخت! تفکر کن، ببین مرض قلبی تو چیست که دل ترا از سنگ خارسخت تر کرد.و قرآن خدا را که برای نجات تو از عذابها و ظلمتها آمده نمی پذیرد.» هدف از اهمیت دادن به تفکر در تعالیم اسلامی آن است که انسان راه و مسیر زندگی و نیزآینده خویش را آگاهانه و همراه با عقل و تدبّر انتخاب نماید.
۵-۷) قرائت قرآن کریم: اساس قرآن به تلاوت همراه با تدبّر است،نه قرائت بی تدبروتعمّق. لذا پیامبر(ص) فرمود: ویل لمن ‏لا لها.ترجمه:«وای به حال کسی که آ ن را بخواند و نیندیشد» حضرت امام صادق (ع) می‏فرماید:« قرآن عهدنامه ای است الهی به سوی خلقش ،شایسته است که انسان به عهد نامه خدا نگاه کند و شبانه روز لااقل ۵۰ آیه بخواند». چون: النظرُ الی المُصحَف عبادة.ترجمه: «نگاه به این کلمات عبادت است.» قرآن غذای آماده الهی است هر کس گرسنه معارف باشد از این غذا استفاده می‏کند.» فرد معتکف باید سعی کند که دراین ایام سوره های الرحمن و واقعه را بیشتر قرائت کند.
۶-۷) اقامه نماز شب: قرآن کریم درآیات ۲و۳ سوره مزمل خطاب به رسول خدا می‏فرماید: قُمِ الّیلَ اِلاّ قَلیلاً، نِصفَهُ اَوِانقُص مِنهُ قَلیلاً« شب را به نماز و طاعت خدا برخیز مگر کمی،که نصف باشد یا چیزی کمتر از نصف باشد.» این سوره رسول خدا(ص) را امر می‏کند به اینکه نمازشب بخواند تابه این وسیله آماده و مستعد گرفتن مسئولیتی گردد که‏ بزودی به او محوّل می‏شود.
حضرت امام صادق(ع) می‏فرماید:«هر کس در نماز وترش که آخرین رکعت نماز شب است هفتاد بار در حال ایستاده بگوید: استغفرالله واتوب الیه وتا یکسال این عمل را ادامه دهد خدای تعالی، او را در درگاه خود از مصادیق «مستغفرین بالاسحار» به حساب می آورد و همچنین ،آمرزش خدای تعالی برایش حتمی خواهد شد.»
۷-۷) اقامه نماز جماعت و نمازهای مستحبی: باتوجه به فضیلتهایی که برای اقامه نماز جماعت مترتب شده است، سعی شوددر ایام اعتکاف نماز به صورت جماعت برگزار گردد.
«نماز جماعت، یکی از جلوه های شکوهمند برنامه های تربیتی اسلام است نحوه حضور در مساجد،شکل صفها،شرایط امام، شرایط مأموم و سایرآداب حکایت از مجموعه ای زنده، پر تحرک و با نشاط دارد.این حرکت الهی اگر با همه آداب و مستحبات آن به جا آورده شودجزءجذابترین و مؤثرترین برنامه های جمعی عبادی است.جبرئیل در ذکر فضیلتهای نماز جماعت خطاب به حضرت رسول اکرم(ص) فرمود:«اگر برای انسان مومن، همراهی یک تکبیر با امام جماعت نصیب شود برای او از شصت هزار حج‏و عمره برتراست وحتی هفتاد هزار بار از آنچه در دنیا وجود دارد برای او با ارزشتر خواهد بود.»
به‏جز نماز جماعت سعی کنید در این ایام، نوافل را به جا آورید چهاررکعت نماز پس از نماز مغرب و دو رکعت نماز نشسته پس از نماز عشاء، دورکعت قبل از نماز صبح،۸ رکعت قبل از اذان ظهر، و۸ رکعت قبل از نمازعصر، نافله‏های مستحبی هستند که به صورت دو رکعتی خوانده می‏شوند.
۸-۷) انجام تعقیبات بعد از نماز: حتی المقدور، سعی شود تمام تعقیبات مستحب بعد از نماز را به جای آوریم. اعمالی چون تسبیح حضرت زهرا(ص) ،دعای بعدازنماز، نماز مستحبی و...
۸) محاسبه نفس :
بهتر است انسان درایام اعتکاف با قراردادن وجدان و عقل به عنوان قاضی، کلیه اعمال و افعال گذشته خود را مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار دهد. و آنرا با ترازوی انصاف، مورد محاسبه و سنجش قرار دهیم. عارف گرانقدر حضرت امام (ره) در این باره می‏فرمایند: «پس اگر (در دنیا) حساب خود را کشیدی در موقف حساب گرفتاری نداری و از آن باکی برای تو نیست.»
آیات شریفه آخر سوره حشر، مشتمل به تذکر و محاسبه نفس ومراتب توحید و اسماء و صفات است در یک وقت،فراغت نفس از واردات دنیایی، مثل آخر شب یا بین الطّلوعین با حضور قلب خوانده و در آنها تفکرنماید امید است، نتایج حسنه ببرد.
۹) به جاآوردن نماز در وقت فضیلت :
سعی شود به جهت استفاده بیشتر از معنویات در این ایام پر خیر و برکت نماز را در وقت فضیلت که بزرگان دین،زمان آن را تنها فاصله بین اذان و نماز به اندازه تجدید وضو باشد می‏دانند بجا آورد.
حضرت امام (ره)می‏فرمایند:«درهر حال انسان متعبّد باید اوقات عبادتش موظف باشد البته اوقات نماز را در اوقات فضیلت به جا آورد و درآن اوقات برای خود شغل دیگری قرار ندهد.»
۱۰) دائم الوضو بودن :
یکی ازمستحباتی که تأکید شده است با وضو بودن علی الدّوام است. این عمل باعث می‏شود که تمام اعمال و افعال ‏انسان،رنگ معنویت به خود بگیرد.حتی‏برای انجام کارهای روزانه و شخصی نیز داشتن وضو تأکید شده است. سفارش شده است که شب هنگام، قبل از خواب، حتماً با وضو به بستر برویدزیرا اگر با وضو بخوابیدگویی تا صبح، مشغول به عبادت هستید. و نیز از دیگر حسنات آن گشایش و فرج در مشکلات روزمره و مصائب زندگی می‏باشد.
۱۱) گنجاندن برنامه های آموزشی :
درایّام برگزاری اعتکاف،انجام برنامه های آموزشی از قبیل بیان احکام، کلاس اخلاق ‏و...) مناسب می باشد.نقل شده‏است که روزی رسول اکرم(ص) وارد مسجدی شدند در آنجا گروهی در چند جا باهم نشسته بودند، گروه اول، مشغول تعلیم ویادگیری مسائل اسلامی و دینی و گروهی دیگر، مشغول عبادت و راز و نیاز. پیامبر اسلام هر دو گروه را مورد تشویق قرار دارند ولی برای گروه اول، مزیت خاصی نسبت به گروه دوم قائل شدند و در این ارتباط فرمودند: گروه دوم، خدای خود را می‏خوانند ولی گروه اول سرگرم فراگیری علم و دانش هستند ومی‏خواهند دانش خود را به دیگران بیاموزند لذا این گروه افضل و برترند من نیز به خاطر تعلیم به رسالت برانگیخته شده‏ام سپس آن حضرت در جمع گروهی که مشغول دانش اندوزی بودند نشست.
۱۲) رعایت حال دیگر معتکفان :
در روایت آمده است نبی مکرم اسلام(ص) درحالی که درمسجد معتکف بودند متوجه شدند که برخی از افراد با صدای بلند به قرائت قرآن یا نماز پرداخته اند لذا فرمودند:الا ان کلکم یناجی ربّه فلا یوذ بعضکم بعضا ولا یرفعن بعضکم علی بعض فی القرائة.(اوقال : فی الصّلاة).ترجمه:«بدانید همگی شما با خدای خود راز و نیاز می کنید پس بعضی از شما بعضی دیگر را آزار ندهید و گروهی در هنگام قرائت صدای خود را بلند نکند.» «با عنایت به روایت فوق الذکر برخلاف تصور گروهی که گمان می کنندوقتی به عبادت ایستادند. دیگر مهم این است که فقط حال معنوی به آنان دست دهد و خودشان از عبادت لذّت ببرند و این دیگرانند که باید شرایط ایشان را درک و آنان را تحمل نمایند؛ رسول گرامی اسلام(ص) میفرماید:«عبادت کننده باید شرایط دیگران را درک وحال آنها را مراعات بنماید.چه بسا حالی که به اینگونه افراد دست میدهد از مکاید و فریب های شیطان باشد.»
از آنجا که اعتکاف، معمولا بصورت جمعی برگزار می گردد ، لذا رعایت حال دیگران لازم است و کسی حق ندارد برای دیگران مزاحمت ایجاد کند و یا هر میزان از فضای مسجد را در اختیار بگیرد ، رعایت حقوق دیگران را ننماید و موجب آزار آن ها شود بلکه آنچه که در اسلام و قرآن مطلوب است مراعات دیگران بلکه ترجیح آنها برخود است.
۱۳) حضور قلب در اعتکاف:
برای انجام عبادت فقط حضورجسم کافی نیست بلکه باید عبادت این چنینی و با این وسعت معنوی ‏را توأم با حضور قلب انجام داد و آن را سبک نشمرد. حضرت امام خمینی (ره) می‏فرمایند:« ... همانطور که برای کسب مال ومنال وبرای مباحثه ومطالعه وقت موظف قرار می‏دهد برای این عبادات نیز قرار دهد که در آن وقت فارغ از امور دیگر باشدتا حضور قلب که مغز ولُبّ عبادات است برای او میسور باشد.»
۱۴) رعایت اصل پاکیز‏گی در اعتکاف:
قرآن کریم درآیه ۱۲۵ سوره‏بقره،خطاب به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) می‏فرمایند که:« حرم خدا را از بت پاک سازی کنند و از پلیدی پاکیزه سازند.»
در اعتکاف باید طهارت جسمی و روحی رعایت شود. وقتی پاکیز‏گی را برمی‏شمریم تنها پاکیزگی جسمی وطهارت لباس نیست؛اگر چه لباس هم باید از نظر نجاست و کثیفی به دور باشد. بلکه اصل پوشش و پاکیز‏گی معنوی آن نیز باید رعایت شود که ازمال حرام نباشد. وقتی خدای متعال به حضرت ابراهیم و اسماعیل دستور میدهد که حرم خدا را پاکیزه کند. تا معتکفین به عبادت بپردازند. پس‏وقتی جایی که پاکیزه شد موقف انسانهای آلوده نیست. بنابراین مکان پاکیزه ،انسانهای پاکیزه را می‏طلبد. پس باید با طهارت جسم و روح ونیز سلامت عقل و دل و به دور از هر پلیدی وبا نیّت خالص به جمع معتکفین پیوست.
۱۵) رعایت اصول بهداشتی و نظافت :
یک معتکف مومن بایددرطول اعتکاف، علاوه براینکه‏به عبادت خدا می‏پردازد باید از محیط ومحل اعتکاف خود نیز مراقبت کند تا نظافت رعایت شود زیرا رعایت نظافت هم جزئی از ایمان است (النظافة من الایمان).باید اصول بهداشتی از قبیل حوله شخصی ، پتو ، مسواک ، ظرف و ... را نیز مورد توجه قرار دهد.
۱۶) پرهیز از زیاده روی در خواب :
هدف از اعتکاف عبادت و راز و نیاز است. و این مهم با زیاده روی در خواب منافات دارد . یک معتکف باید تمام تلاش خود را معطوف کند به این که حداکثر بهره‏برداری را از این فرصت معنوی ببرد.
۱۷) صرف افطار و سحری به صورت دسته‏جمعی :
سعی شود که زمان صرف افطار بعد از نماز مغرب و عشاء طوری برنامه‏ریزی گردد که‏به صورت دسته‏جمعی صورت گیرد، که خدا صفا و صمیمیت خاصی به جمع معتکفین می‏دهد.همچنین در موقع سحر، نیز به صورت جمعی صرف گردد که‏این عمل، همدلی و اخوت و برادری را افزایش می‏دهد.
۱۸- تهیه یک رادیوی کوچک یا روزنامه‏های یومیّه :
به منظور کسب اطلاعات و اخبار کشور بهتر است ، معتکف رادیوی کوچکی را همراه داشته باشد. ابتدا لازم به ذکر است که چون اصل و مبنای اعتکاف، عبادت است،بنابراین استفاده از رادیو به صورت محدودی (بیشتر جهت اطلاع از اخبار و رویدادهای جامعه) صورت بگیرد و برنامه های عبادی اعتکاف را تحت شعاع خود قرار ندهد.
۱۹) تنظیم برنامه روزانه :
یک معتکف باید به محض ورود به‏مسجد جامع برای فعالیتها وانجام عبادات روزانه خود برنامه‏ای را مدون و تنظیم کند. همانطوریکه می‏دانید یکی از اصول موفقیت انسان، داشتن برنامه مناسب و دقیقی‏ می باشد هرفعالیتی که بدون برنامه‏ریزی صورت گیرد نمی‏توان از آن، نهایت بهره را کسب کرد و تهیه یک جدول روزانه که دربرگیرنده کلیه برنامه‏های یک اعتکاف موفق باشد، می‏تواند برغنای آن‏ بیافزاید.
۲۰) خلوت گزینی :
جهت‏بهره‏گیری بیشتر از فیوضات این ایام شریف،بایسته است که شخص حتی المقدور چند دقیقه از برنامه‏های روزانه خود را به خلوت و تنهایی اختصاص بدهد . خلوت کردن به‏معنای عزلت گزینی نیست بلکه تدبّر،تأمّل وتعمّق در افعال خویش است.
۲۱) دوری از غیبت و کلام لهو :
هدف ازاعتکاف،خالص شدن وبه سوی خدا گام برداشتن است.بنابراین ، انجام گناهان کبیره و صغیره نظیر غیبت و... میتواند باعث از بین رفتن عبادات انسان در اعتکاف شود.غیبت، ازجمله گناهانی است که اعمال صالحه را از بین می‏برد اگر خدای نکرده غیبتی از ما صورت بگیرد باعث می شود به راحتی اجر این عبادت والا و بزرگ از دست برود ونیزفرد معتکف باید دراین ایام سعی کند از بحث های بیهوده پرهیز نماید چرا که انسان، برای پرهیز از دنیا وامور دنیوی ،چند روزی را در مسجد اقامت می نماید تا بتواند به دل و روح خود صفایی معنوی ببخشد.اگردر مسجد هم سخن ازدنیا باشد، شایسته ودرخور شأن یک معتکف آن هم در مکان مقدسی چون مسجد نمی باشد.
عارف و مقتدای ماحضرت امام خمینی (ره) در این ارتباط می فرمایند: «علاج قطعی اکثر مفاسد به علاج حبّ دنیاوحبّ نفس است، زیرا که با علاج آن، نفس دارای سکونت وطمأنینه شودو قلب، آرامش پیدا کند ودارای قوّه وملکه اطمینان شود وبه امور دنیا سهل انگاری کند.... قطع ریشه محبت دنیا گر چه امر مشکلی است خصوصا"در اوّل امر وابتدای سلوک - ولی هر امر مشکلی با اقدام وتصمیم عزم آسان شودقوه اراده وعزم به هر امر صعب و مشکلی حکومت دارد وهر راه طولانی سنگلاخی را نزدیک وسهل کند.»
۲۲) توبه وانابه :
اعتکاف، بهترین تمرین برای بازگشت به خویشتن خویش ونزدیکترین راه جهت بازگشت درمسیر الی‏الله وصراط مستقیم است. و با توبه و انابه می‏توان اعوجاج وانحرافات بوجودآمده درمسیر زندگی را اصلاح کرد و دوباره به جاده اصلی خوشبختی وسعادت رهنمون شده وادامه مسیر داد. اگر انسان نتواندازاین فرصت در ایام معنوی اعتکاف، نهایت حظّ وبهره را بدست آورد دچار خسران معنوی خواهد شد. چه خوب است که شخص معتکف، بعد از نیت،ازافعال و سیّئات گذشته خویش توبه کند(ولواینکه اگر معصیت کمی داشته باشد) وعهدنمایدکه درزمان اعتکاف وبعداز آن مرتکب‏ معاصی کبیره وحتی صغیره نشود و عبدی صالح وپرهیزگار باشد.دررابطه با این موضوع،نبی مکرم اسلام (ص) میفرماید: التّائب مِنَ الذّنبِ کَمَن لا ذَنبَ لَهُ. ترجمه:«کسی که از گناهش توبه نماید مانند کسی است که هیچ گناهی ندارد.» عارف بزرگ ما حضرت امام(ره)دراین ارتباط می‏فرمایند:« بهار توبه جوانی است که بار گناهان کمتر وکدورت قلبی ناقصتر وشرایط توبه سهلتر وآسانتر است... پس از آن ازگناهان ومخالفات توبه خالص کند با شرایط خود وچون قلب را از کثافات خالی کرد مهیای برای ذکر خدا و قرائت کتاب خدا شود وتا قذارات وکثافات عالم طبیعت درآن است استفاده از ذکر و قرآن شریف میسورنشود.»
۲۳) اخلاص درعبادات:
شرایط قبولی وپذیرفتن عبادت بندگان ازسوی خدای متعال اخلاص در عبادت است.اگر عبادتی ازسراخلاص نبوده وآلوده به ریا وشرک باشدباعث عدم مقبولیت آن از سوی حق تعالی می‏شود وهیچ اجروپاداشی هم برای ایشان در نظر گرفته نمی‏شود. حضرت امام خمینی (ره) در این خصوص می‏فرمایند: «درهرصورت اخلاص درتحصیل توحیدو تجرید،ازمهمات سلوک است کسانی که برای خدا کار می‏کنند هیچ وقت باخت در آن نیست آنهائی که برای دنیا کار می‏کنند باخت دارند،که اگر نرسیدند خوب باختند و عمرشان هم هدر دادند.»
«بنابراین سزاوار است انسان مومن، عبادات خود را که به هدف قرب الهی صورت می پذیرد با اخلاص توام سازد چه آن که ارزش و میزان مقربیت هر عبادتی به مقدار اخلاص فاعل آن(حُسن فاعلی) است.اعتکاف نیزازاین قاعده مستثنی نیست وآثار انسان ساز وگرانسنگ آن درسایه اخلاص پدید می آید. همچنانکه خداوندمتعال می فرماید:صبغة الله ومن احسن من الله صبغة ونحن له عابدون. ترجمه «رنگ خداست که به ما مسلمانان رنگ فطرت ایمان و سیرت توحید بخشیده وچه رنگی بهتر از ایمان به خدای یکتا. وما او را بی هیچ شائبه شرک،پرستش میکنیم.» «بنابراین قبله بودن خداوند و محوریت رضایت او بهترین جهت هاست. اخلاص، علاوه بر تاثیر سریع در قلب و نورانیت باطنی و موفقیت سالک در سلوک الی الله، دارای اثرات عمیقی در زندگی دنیوی است و برای صاحب خود، منافع عدیده ای را در پی خواهد داشت. پس اگر اخلاص در کار نباشد نتیجه ای از ریاضات شرعی و عبادات و اعمال صالح حاصل نمی شود.»
حق باریتعالی درجای دیگر از صحیفه آسمانی خطاب به پیامبرگرامی اسلام حضرت محمد (ص) میفرماید: قل انی امرت ان اعبدالله مخلصا له الدین. ترجمه: «ای رسول بگوکه من خود مامورم که"تنها" خدا را بپرستم و دینم را برای او خالص گردانم »
۲۴) پرهیز از زیاده روی در شوخی :
شوخی وخنده زیاد اگر از حد بگذرد باعث مردن دل می‏شود.شوخی زیاد معمولاًدر پایان، باعث ایجاد کدورت ورنجش دوستان واطرافیان می‏شود. حتی المقدور سعی گرددبه منظور بهره مندی از فضای معنوی به عمل آمده در اعتکاف از شوخی ومزاح بیهوده امتناع گردد. سرانجام بسیاری از شوخی ها تمسخر وغیبت است، پس چه بهتر که از همان ابتدا با مشغول شدن به عبادات، جایی برای شوخی های بیهوده باقی نماند.
۲۵) سادگی در انتخاب نوع غذا :
با توجه به اینکه اعتکاف ، تمرین تقوا و امساک از غذا وآب است وازسویی دیگر، شاید برخی از معتکفین از وضع مادی خوبی برخوردار نبوده وبخواهند از غذای ساده استفاده نمایند پس شایسته است که همه معتکفین خود را ملزم نمایند که دراین ایام هم به جهت پرهیز از زندگی مادی و همسنگ شدن با دیگران از غذای ساده استفاده نمایند. از پرخوری و صرف وقت زیادبرای تهیه غذا بپرهیزند.نباید فراموش کرد که پرخوری باعث کسل شدن معتکف می‏شود وایشان را از اصل‏عبادت دور می‏کند.
۲۶) انجام نرمش صبحگاهی :
انجام ورزش و نرمش صبحگاهی برای آمادگی ونشاط بیشتر برای عبادت مطلوب، لازم به نظر می‏رسد. اگر معتکف ،چند دقیقه ازصبح را به امر ورزش ونرمش اختصاص دهد مناسب خواهد بود.
۲۷) پرهیز از امور دنیوی :
معتکف باید از هر چه که رنگ و بوی غیر خدا می دهد پرهیز نماید. حضرت امیر(ع) فرمود : ولا یتحدث باحادیث الدنیا و... ترجمه:«صحبت نمی کند (معتکف) در رابطه با مسایل دنیوی»
فرد معتکف در حال اعتکاف از هر چیزی که مربوط به مسایل دنیوی و مادیات است در مدت اعتکاف سخنی نمی گوید. تمام تلاش یک معتکف در این ایام بهره مندی از امور معنوی است به همین خاطر باید تلاش کند تا آنجایی که ممکن است کمتر صحبت کند تا بیشتر به عبادت بپردازد.
۲۸) ترک گناه :
اعتکاف زمانی از ارزش واقعی برخوردار است که مقدمه ای برای ترک گناه باشد ، اما اگر فضای اعتکاف، آلوده به گناه شود همه ارزشها پایمال و تمام زحمات هدر می رود. لذا رسول خدا (ص) فرمود :«اگر معتکف از گناهان دوری کند ، پاداش همه حسنات نصیب او خواهد شد.»
۲۹) شکر گذاری به درگاه خداوند:
شکرنعمت،نعمتت افزون کند کفر،نعمت از کفت بیرون کند. انسان باید در هرزمان ومکانی ، شکر گذار نعمات الهی باشد. وبه آنچه که خداوند به او عطا فرموده است شکرنماید. خداوند سبحان در قرآن کریم میفرماید:لَئِن شَکَرتُم لاَزیدنَّکُم ولَئِن کَفَرتُم اِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ.ترجمه:«اگر شکر نعمت بجای آرید بر نعمت شما بیفزاییم و اگرکفران نعمت کنید به عذاب شدیدگرفتار می کنیم.» انسان از این که این سعادت را یافت تا سه شبانه روز را به عبادت وبندگی خداوند پرداخته ودرجمع معتکفین به سر برد تا خدای خویش را شاکر باشد باید قدر و منزلت این‏موقعیت را بداند. حضرت امام خمینی(ره) می‏فرمایند: «ای بیچاره انسان محجوب که عمری در نعمتهای بی منتهای حق غوطه خوردی،واز رحمتهای بی‏کرانش برخوردار گشتی ولی نعمت خود را نشناخته کورکورانه از دیگران ستایش کردی وبه ناکسان کرنش نمودی !بدانکه شکر نعمتهای ظاهره وباطنه حق تعالی یکی از وظایف لازمه عبودیت وبندگی است که هر کس به قدر مقدور و میسر بایدقیام به آن نمایدگر چه از عهده شکر حق تعالی احدی از مخلوقات برنمی آید.»
۳۰) ارزشیابی و جمعبندی :
یک شخص معتکف پس از پایان سه روز به جای آوردن اعمال اعتکاف باید به ارزشیابی و سنجش اعمال و افعال خویش در این مدت بپردازد.تا بفهمد چه میزان از این ایام توانسته در روحیات و منش اوتاثیرگذار باشد. ببیندآیا توانسته است که بهره برداری معنوی و فیض لازم را از این ایام ببرد یا صرفاً حضور فیزیکی در مسجد داشته است.محاسبه وارزشیابی اعمال اعتکاف، می‏تواند بهترین وسیله جهت ‏شناسایی ‏نقاط قوت وضعف اعمال فرد باشد تا از این طریق بتواند بعد از اتمام این دوره به تقویت ‏نقاط قوت و نیز انتخاب راهکار مناسب جهت کاهش نقاط ضعف وجبران کاستی ها وپرهیز از معاصی بپردازد.
ج) توصیه های بهداشتی مسجد :
با عنایت به ارزش وقداست والای مسجد،جهت حفظ جایگاه رفیع وارزشمند این مکان الهی، لازم است که آراسته وبدور از آلودگیها و ناپاکیها باشد تا مؤمنان واقعی خداوند در این فضای روحانی و عرفانی مهیّا شده و به تعبّد و تهجّد به درگاه حق باری‏تعالی بپردازند. حال که مسجد ازچنین نقش ارزنده‏ای در زندگی اجتماعی و اعمال عبادی برخوردار است، شایسته است بیش از پیش در تنظیف و بهداشت آن تلاش مضاعف و کوشش وافر به عمل آید. بنابراین برمعتکفین و نیز متولیان مسجد لازم است جهت حفظ سلامت و بهداشت مساجد که مهمترین زمینه آن رعایت نکات بهداشت محیطی و فردی میباشد، اهتمام ویژه داشته و موارد مطروحه ذیل را دقیقاَ مدّنظر داشته باشند:
۱) آموزه‏های بهداشتی ویژه معتکفین مساجد:
- تمهیدات لازم برای تنظیف و بهداشت فردی و جمعی را قبل از ورود به محل اعتکاف فراهم نموده وتمام مایحتاج و وسایل مورد نیاز ومناسب شأن و جایگاه مسجد و عبادت اعتکاف را تهیه وآماده نماییم.
- معتکف باید درتمام طول مدت اعتکاف( وحتی قبل و بعد از آن)این اصل مهم را مدّ نظر قرار دهد که:ان‏الله جمیل ویحب الجمال، خداوند زیباست و زیبایی‏ها را دوست دارد.حال که خداوند،خود زیباست وزیبایی را دوست دارد شایسته است،به منظورپاکیزگی جسمی وظاهری، نسبت به رعایت موارد بهداشتی،توجه و عنایت ویژه ای داشته باشد.
- حال که به خانه خدای زیبایی‏ها ومکان مقدّس می‏رویم چه نیکوست که خود نیز زیبا و تمیز باشیم تا زیبایی خانه خدا را دو چندان کنیم.
- ازبهترین وپاکیزه‏ترین لباسها هنگام اقامت درمسجد وانجام عبادات استفاده نماییم. تا از این طریق هم به زیبایی ظاهری مسجداضافه نماییم وهم محیطی جذاب، شاداب وجوان‏پسند را فراهم نماییم.
- هنگام ورود به شبستان مسجد، همواره با پای شسته و جوراب تمیز و عاری از آلودگی باشیم.
- از بروز هرنوع بوی غیرطبیعی از بدن ویا لباس(خوردن سیر،بوی بد دهان، بوی لوازم بهداشتی ودرمانی، عرق بدن، و... خودداری گردد.
- هنگام بروز علائم ابتلا به امراض مسری و واگیردار جهت جلوگیری از سرایت این بیماری به دیگرمعتکفین ونمازگزاران نسبت به درمان سریع آن اقدام ضروری به عمل آید.
- برای احترام وحفظ حقوق دیگر نمازگزاران و نیز حفظ شأن و جایگاه رفیع مسجد، جداً از استعمال دخانیات به انحاء مختلف، در این مکان مقدس پرهیز گردد.
- ازآوردن کفش به داخل مسجد (به جهت آلوده بودن آنها) خودداری گردد. و در صورت لزوم از نایلون یا کیسه مخصوص استفاده شود.
- با عنایت به دستورات اسلام درخصوص انجام غسلهای واجب و مستحب، توقف کنندگان در مسجد باید نسبت به انجام آن اهتمام لازم را داشته باشند ،زیرا این عامل باعث پاکیزه شدن آنها از بوی بد خواهد شد. ‏.
- حتماَ در مدت زمان حضور در مسجد، در فواصل مناسب مسواک زده شود.زیرا این عمل بوی نا مطبوع دهان را از بین خواهد برد.
- طبق احکام اسلامی افرادی که جنب، حایض و نفساء می‏باشند نمی توانند در داخل مسجد حضور داشته باشند. پس شایسته است مؤمنینی که این مشکلات را دارند. تا رفع مشکل در مساجد حضور نیابند.
- از انداختن خلط سینه، آب دهان و... چه در شبستان مسجد و چه در صحن و حریم مسجد خودداری گردد.
- از پخش شدن محتویات دهان درهنگام سرفه ویا عطسه، از طریق گرفتن جلوی دهان و یا با استفاده از ماسک های ویژه ،جلوگیری به عمل آید.
- ازانجام اعمال مشمئز کننده مثل دست در بینی کردن و...حرکات ناخوشایند پرهیز شود.
- از انداختن موجودات موذی بدن از قبیل شپش، کک به داخل شبستان مسجد جلوگیری گردد.
۲) آموزه‏های بهداشتی ویژه متولیان مسجد:
- باتوجه به حضور شبانه روزی معتکفین در ایام اعتکاف و نیزرفت وآمد افراد مختلف به داخل مساجد سعی گردد، حداقل روزی یکبار مساجد پاکیزه و تمیز شود..
- فضایی مناسب جهت کفشداری، اختصاص یابد تا از بردن کفش به داخل مسجد جلوگیری بعمل آید. در صورت عدم اختصاص مکان فوق، کیسه و نایلونهای مناسب تهیه و در اختیار نمازگزاران قرار گیرد.
- درهنگام برگزاری مراسم مختلف درایام اعتکاف جهت توزیع شربت، چای وآب، از لیوانهای یکبار مصرف استفاده گردد، درصورت استفاده از استکان و نعلبکی و لیوان نسبت به ضدعفونی کردن آنها اقدام لازم صورت گیرد.
- حداقل هر روز یکبار، نظافت مسجد انجام گیرد، تا فرش، گلیم، پرده‏ها، کف مسجد ونیز حیاط وسیستم دستشویی عاری از گردوغبار و آشغال و سایرآلودگیها گردد.
- نصب ظرف مایع دستشویی و جای صابون و نیز سطل زباله در مکانهای مناسب لازم و ضروری می‏باشد.
- خادمانی که درآبدارخانه مساجد مشغول خدمت می‏باشند، حتماً باید کارت سلامت بهداشتی را دریافت کرده باشند ونکات بهداشتی را دقیقاً رعایت نمایند.
- ترتیبی اتخاذ گردد، تا از استفاده مشترک از وسایلی چون: حوله، لیوان، البسه،چادر و مقنعه جلوگیری بعمل آید.
- درصورت استفاده از وسایل و ظروف اجاره‏ای یا انباری به منظور پذیرایی قبلاً شستشوی کافی صورت گیرد. تا عاری از آلودگی گردند.
- نصب جعبه کمکهای اولیه در داخل مسجد با تمام لوازم مورد نیاز و مکفی، لازم می‏باشد.
- سعی گردد در کنار وضوخانه مساجد، جایگاه ویژه‏ای جهت شستن پا در نظرگرفته شود، تا افراد مبتلا به بیماریهای این عضو قبل از ورود به مسجد، از آن استفاده نمایند.
- حتی‏الامکان از تجمّع و ورود غیر ضروری،افراد متکدّی دراطراف یا داخل مسجد جلوگیری بعمل آید.
- صدای بلندگوی مساجد طوری تنظیم گردد، تا هم برای معتکفین ونمازگزاران داخل مسجد و هم برای خانه‏های اطراف و همسایه‏های مسجد ایجاد مزاحمت و آلودگی صوتی ننماید.
- بسته به میزان استفاده ازتوالت مسجد(عمومی، اختصاصی)، نسبت به ضد عفونی کردن آن اقدامات لازم صورت گیرد.
- حداقل یکی از متولیان مسجد و یا معتکفین قبل از شروع مراسم آموزش لازم را در خصوص بهداشت، پیشگیری و راههای جلوگیری از بروز سوانح و حوادث را دیده باشند تا در مواقع ضروری وارد عمل شوند.
- نصب دستگاه آب سردکن ونیزگرمکن درمساجد برای رعایت بیشتر بهداشت فردی معتکفین، مناسب به نظر می رسد.
- در ایام اعتکاف بایسته است هماهنگی لازم با شبکه بهداشت به عمل آید تا مأموران بهداشت در این ایام برای سرکشی درمسجد حضور یابند.

پی نوشت :
۱- محمود زاده حسینی سید حمید ، اعتکاف در خلوت اُنس ، ص۱۴۸.
۲- سوره اعراف آیه ۳۱.
۳- سوره بقره آیه ۱۱۴.
۴- سوره جن آیه ۱۸.
۵ - وسائل الشیعه، ج‏۳، ص ۵۱۸.
۶- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۵۷.
۷- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۵۱۵.
۸- سفینةالبحار، ج‏۷۷، ص ۸۶؛ بحارالانوار، ج‏۷۷، ص ۸۸.
۹- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۷۱.
۱۰- وسائل الشیعه، ج‏۳، ص ۵۰۷.
۱۱- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۳۹۱.
۱۲- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۶۰.
۱۳- جامع‏احادیث الشیعه، ج‏۴، ص ۴۷۷؛ مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۳۹۳.
۱۴- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۶۰.
۱۵- جامع‏احادیث الشیعه، ج‏۴، ص ۴۷۸.
۱۶- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۶۱.
۱۷- همان منبع،
۱۸- همان منبع،ص۶۷۰.
۱۹- همان منبع، ص ۶۶۹.
۲۰- همان منبع،
۲۱- همان منبع، ، ص ۶۶۸.
۲۲- بحارالانوار، ج‏۸۳، ص ۳۷۷.
۲۳- تحف‏العقول،باب مواعظ النبی وحکمة،ص ۵۲.
۲۴- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۹۶.
۲۵- مستدرک‏الوسایل، ج‏۳،ص۴۳۳.
۲۶- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۶۹.
۲۷- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۹۳.
۲۸- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۴۶۶.
۲۹- وسائل‏الشیعه،ج‏۱۲،ص ۳۴۴.
۳۰- سفینةالبحار، ج‏۴، ص ۷۵.
۳۱- مستدرک ‏الوسائل، ج‏۳، ص ۳۸۹.
۳۲- جامع الحادیث الشیعه، ج‏۶، ص ۴۷۰.
۳۳- سنن ابی داود، ج‏۱، ص ۱۲۸.
۳۴- کنزالعمال، ج‏۷، ص ۶۷۴.
۳۵- همان منبع، ج‏۷، ص ۶۶۴.
۳۶- وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۰۴.
۳۷- مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۷۷.
۳۸- وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۵۰۴.
۳۹- کنزالعمّال،ج ۷، ص ۶۶۴.
۴۰- وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۴۹۹.
۴۱- مستدرک الوسائل، ج ۳،ص ۳۷۶.
۴۲- همان منبع، ص ۳۸۷.
۴۳- سفینة البحار، ج ۴۰، ص ۷۷.
۴۴- مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۷۶.
۴۵- کنزالعمال ، ج ۷ ، ص ۶۴۹.
۴۶- مستدرک الوسائل، ج ۳، ص ۳۸۸.
۴۷- همان منبع، ص ۳۸۵.
۴۸- همان منبع، ج‏۳، ص ۳۹۵
۴۹- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۵۱۷.
۵۰- مستدرک الوسائل، ج‏۳، ص ۳۸۹.
۵۱- سفینةالبحار، ج‏۴، ص ۷۵.
۵۲- من لایحضره الفقیه، ج‏۱، ص ۱۷۰.
۵۳- مستدرک‏ الوسائل، ج‏۳، ص ۳۷۰.
۵۴- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۵۱۵.
۵۵- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۴۳۴.
۵۶- دعائم‏الاسلام، ج‏۱، ص ۱۴۹.
۵۷- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۳۸۳.
۵۸- بحارالانوار، ج ۸۴، ص ۱۶.
۵۹- مستدرک‏ الوسائل، ج‏۳، ص ۴۴۶.
۶۰- کنزالعمال، ج‏۸، ص ۳۱۹.
۶۱- بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۳۸۱.
۶۲- مستدرک‏الوسائل، ج‏۱، ص ۲۳۰.
۶۳- وسائل‏الشیعه، ج‏۳،ص ۵۱۸ وسنن ترمذی ج‏۲، ص ۱۲۷.
۶۴- تفسیرالمیزان، ج‏۸، ص ۹۲.
۶۵- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص۴۹۲.
۶۶- همان منبع، ج‏۳، ص ۵۱۶.
۶۷- همان منبع، ج‏۶، ص ۱۲.
۶۸- وسائل‏الشیعه، ج‏۱، ص ۷۶.
۶۹- همان منبع، ص ۴۸۶.
۷۰- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۹۶.
۷۱- آیین مسجد ،ج۱، ص ۱۶۹ و مصباح‏الشریعة، ص ۸۶.
۷۲- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۷۴.
۷۳- همان منبع، ج‏۶، ص ۱۲.
۷۴- همان منبع، ج‏۱، ص ۳۴۵.
۷۵- همان منبع، ج‏۳، ص ۵۱۷.
۷۶- همان منبع، ج‏۵، ص ۳۸۸.
۷۷- همان منبع، ص ۴۹۱.
۷۸- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۵۱۴.
۷۹- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۹۳.
۸۰- سیمای مسجد، ج‏۲، ص ۶۰.
۸۱- من لا یحضره الفقیه، ج‏۱، ص ۲۳۰.
۸۲- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۵۵۶.
۸۳- همان منبع، ص ۵۰۲ وصحیح بخاری، ج‏۱، ص‏۴۰۲.
۸۴- همان منبع، ج‏۳، ص ۵۴۲.
۸۵- همان منبع، ص ۵۱۷.
۸۶- بحارالانوار، ج ۷۳، ص ۱۱۶.
۸۷- وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۲۶۷.
۸۸- بحارالانوار، ج ۸۰، ص ۳۸۳.
۸۹- وسائل الشیعه، ج‏۳، ص ۵۰۳وتهذیب الاحکام، شیخ مفید، ج ۳، ص ۲۲۷.
۹۰- همان منبع، ص ۴۹۴.
۹۱- الاستبصار، ج‏۱، ص ۴۷۳.
۹۲- وسائل‏الشیعه، ج‏۳، ص ۴۹۲.
۹۳- اصول کافی، ج‏۱، باب فضل‏العلم و العلماء حدیث ۱.
۹۴- مستدرک‏الوسائل، ج‏۳، ص ۳۹۰ وسیمای مسجد، ج‏۱، ص‏۳۸۱.
۹۵- سایت آیت الله نوری همدانی. http://www.noorihamedani.com .
۹۶- عزیزی عباس ، پرورش روح ، ص ۵۰.
۹۷- بحار الانوار، ج۹۳، باب ۱۶
۹۸-. موظف رستمی محمد علی ، بایسته های اعتکاف، ص ۲۹.
۹۹- همان منبع،
۱۰۰- عزیزی عباس ، پرورش روح ، ص ۱۵.
۱۰۱- بحار الانوار ،ج۷۵، ص ۱۲۷.
۱۰۲- موظف رستمی محمد علی ، بایسته های اعتکاف، ص۳۱.
۱۰۳- عزیزی عباس ،سیمای قرآن ، ص ۱۵.
۱۰۴- عزیزی عباس ، پرورش روح ، ص ۲۸۴.
۱۰۵- ابو القاسمی محمد جواد، جلوه گاه حضور ،ص ۱۶.
۱۰۶- موظف رستمی محمد علی ، بایسته های اعتکاف، ص۳۱.
۱۰۷- همان منبع، ص۳۳.
۱۰۸- کنز العمال ،ج۲، ص۳۲۴.
۱۰۹- محمود زاده حسینی سید حمید ، اعتکاف در خلوت اُنس ، ص۱۱۲.
۱۱۰- موظف رستمی محمد علی ، بایسته های اعتکاف، ص۳۵.
۱۱۱- از بلندای عرفان بایسته های اعتکاف ، ص ۲۵.
۱۱۲- محمدی ری شهری محمد ، منتخب میزان الحکمه ، ص۹۲.
۱۱۳- از بلندای عرفان ، صد نکته عرفانی حضرت امام (ره) ، ص ۲۴.
۱۱۴- همان منبع ، ص ۳۴.
۱۱۵- قرآن کریم، سوره بقره ، آیه۱۳۸.
۱۱۶- مؤیدی محمد حسن ، اعتکاف ، ص ۲۳و۲۴.
۱۱۷- سوره زمر ، آیه ۱۱.
۱۱۸- وسایل الشیعه ، ج۷، ص ۵۶۷.
۱۱۹- کنزالعمال ،ج ۸.،۵۳۰.
۱۲۰- سوره ابراهیم، آیه ۷.
۱۲۱- از بلندای عرفان ، صد نکته عرفانی حضرت امام (ره) ، ص ۳۴.