اضطراب امتحان

● مقدمه :‌
هرکس نگران است مبادادر نظر دیگران ، بی خرد، ناتوان و سراسیمه جلوه کند . درجات کمی از اضطراب برای پیشبرد زندگی طبیعی است ولی مقدار زیاد آن مانع پیشرفت بوده و حتی توانایی انجام کاررااز فرد مضطرب می گیرد .
آرکین و همکاران وی (۱۹۹۵) اضطراب امتحان را ناشی از احساس کارآمدی و درماندگی دانسته ، آن را با کاهش عملکرد مرتبط می دانند . وقتی که فرد درخصوص کارایی ذهنی خود درموقعیت امتحان دچار نگرانی گردد به نحوی که موجب کاهش عملکرد واقعی شود می توان گفت که او دچار اضطراب امتحان است .
● انواع اضطراب تحصیلی :
اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده :
میزان متوسط اضطراب و فشار موجب تسهیل کارکردفرد می شود(براهنی ۴۹)
اضطراب ناتوان کننده :‌
اگر اضطراب از حد معینی فراتر رود باعث پریشانی ، عدم تمرکز ، احساس درماندگی ،‌ اختلال ذهنی ،‌شناختی و رفتاری /جسمی می گردد.
عملکرد ضعیف افراد مضطرب تنها به نقایص شناختی مربوط نمی شود. دراین افراد اضطراب می تواند مربوط به شایستگی و صلاحیت انجام امتحان ، نقص درروش های مطالعه و کمبود مهارت های امتحان باشد.
در اضطراب امتحان متغیرهای زیادی مؤثر می باشد که در این میان اضطراب عمومی و کلی مهم تر می باشد.
● زمان شکل گیری اضطراب امتحان :
اضطراب امتحان در سنین ۱۲ـ۱۰ سالگی شکل می گیرد .
در ۲۵% از دانش آموزان اضطراب امتحان آسیب زا بوده و با افزایش سن میزان آن افزایش می یابد.
● نقش جنسیت در اضطراب امتحان :
به دلیل مسایل فرهنگی و نقش های جنسیتی دختران مضطرب تر از پسران هستند ،‌زیرا اضطراب توسط دختران و زنان پذیرفته شده است . (‌کریگ و دابسون ۱۹۹۵).
● گسترش و ثبات اضطراب امتحان :
ساراسون (۱۹۷۳) اعتقاد دارد،‌اضطراب حالتی است که در تعامل والدین با کودک گسترش یافته و ثبات می یابد. او ادعا می کند والدین کودکان دارای اضطراب امتحان ، علاوه بر این که نیاز به محبت و امنیت آنها رانادیده می گیرند ،‌درکمک کردن به آنها نیز کارا نیستند. این اولیا فرزندان خود را بون توجه به علایق و استعدادهای آنهابرای کسب موفقیت مورد نظر خود تحت فشار قرار می دهند. در برخی موارد والدین آرزوهای تحقق نیافته ی خود را به فرزندانشان القا می کنند.
● عوامل مؤثردرمیزان اضطراب امتحان :‌
▪ تنبیه کودک به واسطه ی نمره ی کم
▪ انتظارات معلم
▪ مهارت های تحصیلی و روش های مطالعه
▪ دشواری امتحان
▪ شرایط برگزاری امتحان
▪ هوش
▪ طبقه اقتصادی ،‌اجتماعی
▪ انگیزه پیشرفت
▪ نوع شخصیت
و ...
● عوامل بوجود آورنده ی اضطراب امتحان :
۱) فردی:
انتظاربیش از حد از خود/ضعف اعتماد به نفس/عدم باور مثبت نسبت به موفقیت / رقابت بیش از حد/عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم / عدم تمرکزبر امتحان و درس خواندن /شخصیت مضطرب و کمال گرا/کم بودن انگیزه / هوش متوسط/ و...
۲) خانوادگی :‌
سخت گیری بیش از اندازه /عدم حمایت و تشویق /والدین مضطرب/اختلافات خانوادگی /رقابت غیر منطقی/تهدیدهای بی مورد/توجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند/ الگوهای خشک فرزندپروری/سرزنش و تنبیه / وضعیت اقتصادی پایین / عدم تشویق / و...
۳) عوامل مدرسه ای :
انتظارات غیر واقعی آموزگاران /محیط نامناسب امتحان / مقررات خشک/ نوع پرسش های امتحان / ایجاد رقابت های ناسالم / عدم توجیه دانش آموزان برای امتحان /عوامل مزاحم مثل سر و صداو نور/ تهویه ی نامناسب
● نشانه ها و علایم اضطراب امتحان :
▪ ناراحتی های گوارشی ،‌آشفتگی معده ،‌سرگیجه، بی اشتهایی، حالت تهوع
▪ تپش قلب ، بی خوابی، تنگی و کوتاهی نفس
▪ لرزش در صدا ، ضعف ، عرق کردن
▪ لکنت زبان ،‌خشکی دهان
عدم تمرکز ، ضعف خود پنداره ، آشفتگی ذهن ، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی ، بیزاری از مدرسه ، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن
● علایم اضطراب پس از امتحان :
▪ بی تفاوتی ساختگی و ظاهری
▪ احساس گناه ( چرا بیشتر مطالعه نکردم )
▪ خشم ( آموزگار نمی خواست من نمره ی قبولی بیاورم )
▪ سرزنش ( اگر کتاب درسی آنقدر خسته کننده نبود! )
▪ افسردگی ( دلیلی نمی بینم که بعد از امتحان در مدرسه بمانم)
● درمان های روان شناختی ،‌دارودرمانی یا هردو ؟
مطالعات نشان داده است که انواع خاص مداخله های روان شناختی نه تنها از دارو نماهای معتبرمؤثر- تر هستند بلکه بهتر از رویکردهای دارویی موجود بوده و دست کم در موقعیت قابل قبولی قرار دارند . مداخله ی روان شناختی اثر دراز مدت و حتی بیماران تا دوسال بعد نیز وضعیت بهبود خود را حفظ می - کنند ، درحالی که داروها عوارض جانبی مانند گیجی ،‌خشکی دهان را ایجاد نموده و قطع آن نیز به دلیل وابستگی جسمی و روانی فرد را دچار مشکل می نماید .
● شیوه های درمانی شناختی ـ‌درمانی
▪ تن آرامی
▪ حساسیت زدایی منظم
▪ ایمن سازی در مقابل استرس
▪ آموزش مهارت های مطالعه
▪ مقابله با باورهای غیر عقلانی و غیر منطقی
▪ ایمن سازی در مقابل استرس
روش پس خوراند زیستی ( افراد به گونه ای به دستگاه های هدایت کننده متصل می شوند تا بتوانند پیوسته اطلاعات دقیقی درباره ی فعالیت های فیزیولوژیکی خود مانند ضربان قلب یا تنش عضلانی رادر اختیار داشته باشند . براساس دستور العمل های درمانگر و توجه به علامت های دستگاه هدایت کننده بیماران به تدریج می آموزند که فعالیت های ارادی و حتی فعالیت های فیزیولوژیکی غیر ارادی خود را مهار کنند . )
آموزش توجه (عدم توجه به محرک های نامربوط به تکلیف و توجه به محرک های مربوط به تکلیف)
● نقش اولیای مدرسه در کاهش اضطراب امتحان :
▪ عدم ایجاد ترس و واهمه از امتحان در دانش آموزان ( جلسه ی امتحان نه انتقام)
▪ گنجاندن سؤالات دشواردر شماره های آخر
▪ اجتناب از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان
▪ هدف امتحان ارزیابی از دانسته های دانش آموزان می باشد نه آنچه را که نمی دانند
▪ توجه به اصول سنجش و اندازه گیری خصوصاً سطح دشواری سؤالات
▪ اجرای امتحانات مستمر و خودآزمایی به منظور آشنا کردن دانش آموزان با سؤالات و نحوه ی امتحان
▪ کاهش اعتبار نمره و ارزش گذاری به فعالیت های علمی و تحقیقات
▪ آموزش های جبرانی
▪ اجرای مسابقات علمی متعدد
● نقش مدیر در کاهش اضطراب امتحان :
▪ اعلام برنامه ی امتحان به دانش آموزان یک هفته قبل از امتحان
▪ تنظیم زمان آزمون ها با توجه به سختی و آسانی دروس
▪ اجتناب از برگزاری امتحانات با وقت بسیار کم
▪ هدایت دانش آموزان به محل برگزاری امتحان چند دقیقه قبل از شروع آزمون
▪ پیش بینی محل برگزاری و امکانات مناسب مانند تهویه ، نور کافی ، دمای مناسب ، صندلی ، حذف عوامل مزاحم صوتی و ... جهت اجرای آزمون
▪ توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام شروع امتحان
▪ عدم جابجایی دانش آموزان هنگام شروع امتحان
▪ حضور معلم در جلسه و بیان جملات آرامش بخش به دانش آموزان
▪ عدم گفتگو با دانش آموز در زمان امتحان
▪ عدم توقف مراقبین بالای سر دانش آموزان
▪ عدم گوشزد نمودن مراقبین به جواب اشتباه سؤال
▪ اجتناب از برخورد شدید با دانش آموزان خاطی
▪ پیش بینی سیستم تهیه سؤالات امتحانی با کیفیت بالا و خوانا و مناسب
▪ عدم گفتگو با دانش آموزان حین امتحان
● نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان :
▪ جو عاطفی دور از تنش و مشاجره
▪ محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر
▪ توجه به خواب ، استراحت و تفریح دانش آموزان
▪ کاهش یا حذف وظایف محوله ی خانگی به دانش آموزان
▪ حمایت عاطفی و اطمینان بخشی دردوران امتحانات به دانش آموزان
▪ کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان
▪ خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموزان
▪ خودداری از فشار و توقع بیش از برای مطالعه از دانش آموزان
▪ خودداری از سرزنش دانش آموزان به واسطه ی امتحان ناموفق
▪ خودداری از حبس نمودن دانش آموزان جهت مطالعه
▪ پیش بینی تغذیه ی مناسب و قوی ویژه ی دانش آموزان در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند : نوشابه ، قهوه و غذاهای ادویه داردربرنامه ی غذایی
▪ عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا
▪ عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران
▪ عدم تأکید مکرربه درس خواندن
▪ ایجاد انگیزه ، تقویت روحیه با ارایه ی پاداش و تقویت های مطلوب
▪ مروربرگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی ورفع نقاط ضعف درسی آنان
▪ مصرف عرق نعناع ، دوغ ، عرق بیدمشک و کاسنی
● نقش دانش آموزان در کاهش اضطراب امتحان :
▪ توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام امتحان
▪ تقسیم مباحث کتاب ومطالعه ی به مرور دروس
▪ تنظیم وقت با برنامه ی امتحانی
▪ بستن کتاب وتکرار مطلب آموخته شده به منظور کاهش اضطراب
▪ تکرار جملاتی مانند : « شروع هرکاری درابتدا آنطور که باید خوشایند نیست ، وقتی که پیشرفت کردم انگیزه ی بیشتری پیدا خواهم نمود. »‌ به منظور کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس
▪ شب امتحان زمان مرور درس است .
▪ اضطراب نوعی احساس فریب انگیز است که به شما القا می کند از پس هرکاری که قراراست انجام دهید بر نمی آیید. پس در شرایط اضطراب دست از تلاش و کوشش برندارید و به مطالعه ی درس امتحانی مشغول شوید .
▪ بیان اضطراب و قلمداد نمودن اضطراب امتحان به عنوان یک اختلال جزیی
▪ استراحت و غذای کافی جهت شب امتحان
▪ حفظ سلامتی و آرامش روانی در دوران امتحان
▪ نشستن روی صندلی امتحان و کشیدن چند نفس عمیق
▪ رهانمودن عضلات بدن و تنفس عمیق
▪پوشیدن لباس مناسب و خوردن تغذیه ی کافی قبل از امتحان
▪ خودداری از القای منفی مانند : من حتماً قبول نخواهم شد.
▪ ابتدا سؤالات آسان را پاسخ دهید
▪ به اتفاقات و رخدادهای خاص درجلسه توجه نکنید.
▪ از نشستن در کنار دانش آموزان مزاحم خودداری کنید.
● توصیه های ویژه آغاز امتحانات دانش آموزان ( روش های صحیح مطالعه ):
بارها شنیده ایم که دانش آموزان می گویند : «دیگر حال و حوصله خواندن این کتاب راندارم »‌و یا « ۱۰ بار خوانده ام و تکرار کرده ام ولی باز یاد نگرفتم » در این مورد مشکل چیست ؟ مطمئناً اگر چنین باشد، مطالعه کاری سخت و طاقت فرسا است . اما چنین نیست. واقعیت این است که این گروه از فراگیران ، روش صحیح مطالعه رانمی دانند و متأسفانه درمدرسه نیز چسزی راجع به چگونه درس خواندن نمی آموزند. یادگیری و مطالعه ، رابطه ی تنگاتنگ و مستقیم بایکدیگر دارند، تاجایی می توان این دو را لازم و ملزوم یکدیگر دانست ، برای اینه میزان یادگیری افزایش یابد باید قبل از هرچیز مطالعه ای فعال و پویا داشت . برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم در حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ، دوباره فعال و پویا نوشتن نکات مهم حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ،
● مزایای شیوه ی صحیح مطالعه :‌
▪ کاهش زمان مطالعه
▪ افزایش میزان یادگیری.
▪ طولانی تر نمودن مدت نگهداری مطالب درحافظه
▪ بخاطر سپاری آسان اطلاعات
● شش روش مطالعه :‌
۱) خواندن بدون نوشتن
روش نادرست مطالعه / نیازمند استفاده از تمام حواس برای درک صحیح مطالب / علت مهم فراموشی مطالب
۲) خط کشیدن زیر نکات مهم
روشی بهتر از خواندن بدون نوشتن / توجه معطوف به خط کشیدن زیر نکات مهم می گردد/
روش صحیح خط کشیدن زیر نکات مهم : ابتدا مطالب خوانده شود و پس از دریافت مفهوم زیر نکات مهم خط کشیده شود.
۳) حاشیه نویسی
جهت یادگیری مطالبی که از اهمیت چندانی برخوردار نیستند مورد استفاده قرار می گیرد.
۴)خلاصه نویسی
خواندن مطلب /خلاصه نویسی روی دفتر یادداشت
۵) کلیدبرداری
روش مناسب خواندن و نوشتن نکات مهم / ابتدا درک مطلب و سپس یادداشت برداری ازنکات مهم
کلمه ی کلیدی کوتاهترین ، راحت ترین ، بهترین و پرمعنی ترین کلمه ای است که با دیدن آن ، مفهوم جمله تداعی شده و به خاطر آورده می شود.
۶)خلاقیت و طرح شبکه ی مغزی
این روش بهترین شیوه برای یادگیری خصوصاً فرگیری مطالب درسی است . دراین روش مطالب خوانده شده ، بعد از درک حقیقی مطالب مهم به زبان خود فرد یادداشت می گرددو درنهایت کلمات کلیدی برروی شبکه ی مغز نوشته می شود.
خلاصه اینکه ساماندهی نوشته ها به بهترین شکل و مشخص نمودن نکات اصلی و فرعی به منظور دستیابی به مطالب مهم به جای دوباره خوانی
این روش درصد موفقیت تحصیلی شمارا تا حدود بسیار زیادی افزایش داده و درس خواندن را آسان نموده و بازده مطالعه را افزایش می دهد.

به قلم مژده زرگر - کارشناس مشاوره عمومی سازمان آموزش و پرورش شهر تهران

منبع : سازمان آموزش و پرورش شهر تهران