انقلاب ، ژئوپلتیک و خطوط لوله های نفت

پس از سقوط كوتاه مدت بهای نفت به كمتر از بشكه ای ۵۰ دلار، اكنون این بها تا بشكه ای ۶۰ دلار افزایش داشته است و احتمالا به سطح بالاتری نیز خواهد رسید.
در این شرایط می توان چنین انتظار داشت كه انتشار خبر افتتاح یك خط لوله نفت مهم و جدید برای انتقال نفت دریای خزر به بازارهای جدید، افزایش بی رویه قیمت ها را متوقف خواهد ساخت.
هرچند حتی در زمانیكه سازمان كشورهای صادركننده نفت (OPEC) پانزدهم ژوئن بر سر مسئله افزایش سهمیه رسمی تولید نفت به میزان ۵۰ هزار بشكه در روز به توافق رسیدند، پیش بینی قیمت های آینده نفت نیز افزایش بها را نشان می داد و نه سقوط را.
گمانه زنی ها بیانگر این نكته اند كه تقاضای جهانی در نیمه دوم سال ۲۰۰۵ دست كم به طور متوسط ۳ میلیون بشكه در روز بیشتر از نیمه نخست همین سال خواهد بود.
اكنون نفت به عامل اصلی در طرح ریزی سیاستهای نظامی و سیاسی بدل شده است، حتی اگر چنین نكته ای آشكارا بر زبان نیاید.
خطوط لوله نفت دریای خزر كلید جعبه پاندورا در شرایط فوق بررسی همه جانبه اهمیت افتتاح خط لوله باكو- جیهان تركیه از اهمیت بسیاری برخوردار است.
این خط لوله به طول ۱۷۶۲ كیلومتر چند ماه پس از طرح ساخت آن، تكمیل شد.
خط لوله باكو- تفلیس- جیهان ( BTC ) سرانجام در سال ۲۰۰۲پس از چهار سال بحث و كشمكش شدید بین المللی آغاز به كار كرد.
هزینه ساخت این خط لوله تقریبا ۶/۳ میلیارد دلار بوده است و بدین ترتیب این خط لوله به یكی از پرهزینه ترین پروژه های نفتی انجام شده تا امروز بدل شد.
حامی اصلی این پروژه شركت نفت بریتیش پترولیوم بود كه مدیر عامل آن لرد براون از مشاوران نزدیك تونی بلر نخست وزیر انگلیس است.
بریتیش پترولیوم (BP)، پروژه ساخت این خط لوله را از طریق كنسرسیومی متشكل از شركت آمریكایی یونوكال (Unocal ) و شركت نفت تركیه و چند شریك دیگر به انجام رساند.
دست كم تا اواخر سپتامبر زمان لازم است تا این پروژه به تولید ده میلیون و چهارصد هزار بشكه نفت در روز، یعنی حجم تولید مورد نیاز برای شروع به كار انتقال نفت به بندر جیهان تركیه در سواحل مدیترانه را فراهم آورد.
جیهان درست در مجاورت پایگاه نیروی هوایی ایالات متحده در اینچیرلیك تركیه واقع شده است.
خط لوله باكو- تفلیس- جیهان، از زمانی كه كلینتون در سال ۱۹۹۸ برای نخستین بار حمایت خود را از آن اعلام كرد، یكی از اولویت های استراتژیك آمریكا بوده است.
ساموئل بادمن، وزیر انرژی آمریكا در مراسم افتتاحیه این خط لوله حضور یافت و پیام تبریك جرج بوش رئیس جمهور آمریكا را قرائت كرد.
از این منظر دو بلوك عمده قدرت وجود دارد: نخست ائتلاف آمریكا _ تركیه - آذربایجان - گرجستان ( از زمان انقلاب سرخ گرجستان) گرجستان با آنكه كشور كوچكی است اما از آنجایی كه دقیقا در مسیر این خط لوله قرار دارد كشوری حیاتی و مهم در این ائتلاف به شمار می رود.
در نقطه مقابل روسیه و بلوك انرژی این كشور قرار دارد.
بلوكی كه خط لوله نفت دریای خزر به آن ختم می شود و تا سال ۱۹۹۰ كنترل تمامی نواحی را كه خارج از سواحل ایران هستند در دست داشت.
روسیه امروز در مخالفت با ائتلاف آمریكا، ائتلاف آشكار اما شكننده ای را با ایران و ارمنستان تشكیل داده است.
این دسته بندی دوسویه در درك و شناخت تحولات این منطقه از سال ۱۹۹۱ تا كنون از اهمیت بسیاری برخوردار است.
حال كه خط لوله باكو- تفلیس- جیهان كامل شده و مسیر گرجستان به عنوان پیش شرط اساسی اتمام و تكمیل این خط لوله كاملا در دست نیروهای طرفدار آمریكا قرارگرفته است، پرسش این است كه مسكو در این باره چه واكنشی از خود نشان خواهد داد؟ آیا پوتین هیچ گزینه جدی دیگری بجز راه حل نهایی یعنی راه حل هسته ای دردست دارد؟ راهبرد روشن طی چند ماه اخیر یك الگوی ژئوپلتیكال نمود بیشتری داشته است.
با توجه به اسناد اشكار و نهان موجود، واشنگتن با حمایت مالی و سیاسی با هدف بر سر كار آمدن رژیم های همسو با ایالات متحد در كشورهای سابق اتحاد جماهیر شوروی، در واقع رابطه ای استراتژیك برای عملی شدن مسیرهای احتمالی خط لوله نفت دریای خزر ایجاد كرده است.
اوكراین در حال حاضر كم وبیش در دست رژیم تحت حمایت واشنگتن است، رژیم دموكراتیك تحت ریاست ویكتور یوشچنكو و نخست وزیر میلیاردرش یولیا تیموشنكو، معروف به شاهزاده گاز، در اوكراین، شانس و اقبالی در حكم یك مقام رسمی به دست آورده و عوایدی از طریق معاملات مشكوك پیشین اش با وزیر انرژی اوكراین پاولو لازارنكو و گازپروم (Gaz prom) عایدش شده است.
اعتبار داخلی دولت یوشچنكو از زمانی كه آرامش و سعادت ناشی از انقلاب نارنجی جای خود را به واقعیت های تلخ اقتصادی داد، رو به كاهش نهاده است.
با این حال یوشچنكو در روز شانزدهم ژوئن میزبان نشست ویژه اجلاس بین المللی اقتصادی داووس در كیف بود تا راه های سرمایه گذاری های احتمالی در اوكراین نوین را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد.
نظر به ماهیت سیاسی طرح نفت بزرگ آمریكا، قطعا رایس و چنی معاون اول رئیس جمهور آمریكا و مقامات واشنگتن نقش قدرتمندی را در مذاكرات خط لوله نفت اوكراین ایفا خواهند كرد.انقلاب نارنجی لااقل از سوی حامیان آمریكایی خود چندان با دموكراسی كاری ندارد و بیشتر دست آویز مسائل ژئوپلتیك نفت و اقدامات نظامی است.
خطوط لوله های نفت و معاهدات میان آمریكا- آذربایجان خطوط لوله نفت باكو- جیهان از سوی بریتیش پترولیوم و بسیاری دیگر به عنوان پروژه قرن خوانده شد.
زبیگنو برژینسكی مشاور سابق امنیت ملی آمریكا و بریتیش پترولیوم در طی دوره ریاست جمهوری كلینتون واشنگتن را برآن داشت تا از این پروژه حمایت كند.
در واقع این برژینسكی بود كه در سال ۱۹۹۵از طرف كلینتون به شكل غیر رسمی به باكو رفت تا با رئیس جمهور آتی آذربایجان حیدر علی اف بر سر مسیر خط لوله مستقل جدید باكو، از جمله خط لوله BTC دیدار و مذاكره كند.
برژینسكی هم جایی در هیات مدیره موثر اتاق بازرگانی آمریكا- آذربایجان USACC, پیدا كرد.
رئیس هیات مدیره USACC در واشینگتن تیم چی كا رئیس اكتشافات ExonMobile است.
دیگر اعضای هیات مدیره USACC شامل هنری كیسینجر و جیمز بیكر سوم، مردی كه در سال ۲۰۰۳ شخصا به تفلیس سفر كرد تا به ادوارد شوارد ناتزه بگوید كه واشینگتن می خواهد كه او به طرفداری و حمایت از رئیس جمهور آمریكایی پرورده گرجستان میخاییل شاكاشویلی كنار رود.
برنت اسكوكرافت مشاور سابق امنیت ملی جرج بوش نیز در جمع اعضای هیات مدیره USACC نشست.
چنی خود نیز عضو این هیات بود تا قبل از آن كه معاون اول شود.
تصور تیمی قوی تر از این برای درست كردن روابط ژئوپلیتیك خیلی سخت خواهد بود.
این گروه از افراد برجسته یقینا لحظه و دقیقه ایی از وقت خود را صرف نمی كنند مگر آنكه یك ناحیه از نظر ژئوپلیتیك حائز اهمیت بی اندازه ای برای آمریكا باشد و یا منافع گسترده معلومی در آن نهفته باشد.
در حال حاضر كه خط لوله BTC به جیهان كامل شده است، فاز دوم خط لوله در زیر دریا در دست بررسی است كه بالقوه دریای خزر را به قزاقستان و تركمنستان با ذخایر غنی گازی شان مرتبط می سازد و این انرژی را در مسیری كنترل شده توسط آمریكا و انگلیس از چین دور و به غرب هدایت سازد.
در این بستر این نكته ارزش بیان كردن را دارد كه بوش شخصا در ۱۰ می به تفلیس سفر كرد تا در میدان آزادی در برابر جماعتی عظیم سخنرانی كند، و جنگ اخیرش علیه استبداد را در این منطقه تبلیغ كند.
او انقلابهای رنگی تحت حمایت آمریكا را از اوكراین تا گرجستان را مورد ستایش و تجلیل قرار داد.
انقلاب آذربایجان چه رنگی خواهد گرفت؟
جای تعجب نیست كه این نطق به عنوان علامت حركت برای گروهای مخالف در سر تا سر قفقاز تلقی شد.
در آذربایجان چهار گروه جوان-Yokh (نه)، Yeni Fikir ) افكار جدید)، Magam (وقتشه) و جنبش نارنجی آذربایجان باعث پیدایش مخالفت و شنیده شدن صدای مخالفان در گرجستان، اوكراین و صربستان شد.
این در حالی است كه سفارت آمریكا و گردانندگان سازمانهای غیر دولتی تعلیم داده شده با كمك سازمانهایی چون موسسه ملی آمریكا برای دموكراسی، خانه آزادی و بنیاد Soros مسول تنظیم و سازمان دهی فعالیت های تغییر رژیم با هدف بر سر كار آمدن حكومت های هوادار ایالات متحده بودند.
به گفته روزنامه نگاران باكو، Pora (وقتشه) از اوكراین، Kmara (كافی) از گرجستان وOtpor (مقاومت) صربستان به عنوان الگو برای هر چهار سازمان مخالف حكومت در آذربایجان توصیف شده اند.
گروه های مخالف، دیدار فوریه بوش از براتیسلاوا با والادیسلاو كاسكیو- رهبر Pora - را به عنوان نشانه ای از حمایت آمریكا از خود تلقی كردند.
به نظر می رسد همان تیم آشنا متخصصان تغییر رژیم از واشنگتن كه در پس پرده برخی دیگر از انقلابهای رنگی اخیر در منطقه بودند، در حال آماده شدن برای سازماندهی انقلاب رنگی دیگری در خلال انتخابات آینده آذربایجان هستند.
در سال ۲۰۰۳ پس از مرگ رئیس جمهور سابق آذربایجان حیدر علی اف، پسرش الهام علی اف در انتخاباتی ناسالم كه واشنگتن آنرا قانونی دانست رئیس جمهور شد.
این موضع گیری از آنجایی بود كه علی اف حاكمی خودی برای آمریكا محسوب می شد و همچنین شیر نفت باكو را بتوان به دست او داد.
الهام علی اف رئیس سابق شركت نفت ملی SOCAR به قدرت پدرش وابسته است و ظاهرا اكنون برای سیاستهای خط لوله های جدید مناسب به نظر نمی رسد.
احتمالا او سهم بیشتری از این غنیمت می خواهد.
در هر صورت دولت تونی بلر و آژانس AID وزارت خارجه آمریكا در حال تغذیه مالی گروه های مخالف آذربایجان هستند، مشابه Otpor در اوكراین.
سفیر آمریكا رنو هارنیش بیان داشته است كه واشنگتن حاضر به پرداخت بودجه جهت شمارش آرا ماخوذه انتخابات است.
شمارش مجدد آرا در اوكراین فاكتوری كلیدی برای پیش راندن گروه مخالف و موفقیت آنها بود.
مسكو از نزدیك شاهد رویدادهای آذربایجان است.
در ۲۶ می روزنامه كومرسنت چاپ مسكو نوشت: هنگامی كه خط لوله در حال انتقال نفت از شرق به غرب است، روح انقلاب رنگی در جهت عكس این جریان حركت می كند.
بخش دیگر بازی آن است كه استراتژیستهای پنتاگون از آن به عنوان نفی استراتژیك یاد می كنند.
حتی با این وجود كه حیدر علی اف افسر عالی رتبه KGB در اتحاد جماهیر شوروی در زمان میخاییل گور باچف بود، آمریكا از دیكتاتوری فاسد و ظالم وی تا هنگامی كه این فامیل هم همبازی آمریكا در طرحهای ژئوپولتیكش در منطقه بود حمایت می كرد.
سپس در ۱۲ آوریل دونالد رامسفلد وزیر دفاع آمریكا برای مطرح كردن تمایل واشنگتن به استقرار یك پایگاه نظامی در آذربایجان كه به عنوان بخشی از طرح انتقال جهانی انرژی توسط آمریكا كه در برگیرنده اروپا، خاور میانه و آسیا است به باكو سفر كرد، این سفر دوم وی در چهار ماه گذشته به این كشور محسوب می شود.
ترجمه : نیما چیت ساز

منبع : روزنامه همشهری