چالش‌های امنیتی جمهوری اسلامی ایران

مشكل آمریكا با نظام جمهوری اسلامی ایران از فردای پیروزی انقلاب آغاز شده است و بدون توقف ادامه دارد.ما در مركز بررسی‌های استراتژیك در حال مطالعه یكی از طرح‌های جورج بوش تحت عنوان PSI هستیم.این طرح در سال ۲۰۰۳ توسط رییس جمهور آمریكا مطرح شده است و در حال اجرای آن نیز هستند.در واقع با اجرای این طرح رفتارهای سایر كشورها توسط آمریكا و هم‌پیمانانش كنترل خواهد شد. هدف اصلی این طرح متوقف ساختن محموله‌های سلاح‌های كشتار جمعی در هر نقطه از جهان است.نهایت این طرح نیز ، كنترل به ویژه در عرصه‌های سیاسی در كشورهایی است كه در مقابل آمریكا و سیاست‌هایش مقاومت می‌كنند.به زودی و پس از اتمام مطالعات توسط این مركز ، جزئیات بیشتری از طرح را در اختیارتان قرار خواهیم داد.
رئیس مركز بررسی‌های استراتژیك ریاست جمهوری در این گفت‌و‌گو به بررسی چالش‌ها و تهدیدات نظام و بحث انرژی هسته‌ای و تهدیدات و فشارهای آمریكا در این رابطه پرداخته است .آشنایی هر چه بیشتر با چالش‌ها و تهدیداتی كه می‌تواند نظام مقدس جمهوری اسلامی را با مشكل مواجه كند، برای علاقمندان به نظام بسیار مفید خواهد بود.
آشنایی هر چه بیشتر با چالش‌ها و تهدیداتی كه می‌تواند نظام مقدس جمهوری اسلامی را با مشكل مواجه كند، برای علاقمندان به نظام بسیار مفید خواهد بود.تهدید نظامی آمریكا یكی از چالش‌هایی است كه ذهن اكثر ایرانیان را به خود مشغول كرده است، در این گفت‌و‌گو به طور مبسوطی به این چالش پرداخته شده است.
● هرگاه صحبت از تهدیدات و چالش‌های جمهوری اسلامی می‌شود، بحث آمریكا و مشكلاتی كه از ابتدا برای جمهوری اسلامی بوجود آورده است ، مطرح می‌گردد.به نظر شما علت این تهدیدات از جانب آمریكا چیست؟
▪ مشكل آمریكا با نظام جمهوری اسلامی ایران از فردای پیروزی انقلاب آغاز شده است و بدون توقف ادامه دارد.ما در مركز بررسی‌های استراتژیك در حال مطالعه یكی از طرح‌های جورج بوش تحت عنوان PSI هستیم.این طرح در سال ۲۰۰۳ توسط رییس جمهور آمریكا مطرح شده است و در حال اجرای آن نیز هستند.در واقع با اجرای این طرح رفتارهای سایر كشورها توسط آمریكا و هم‌پیمانانش كنترل خواهد شد. هدف اصلی این طرح متوقف ساختن محموله‌های سلاح‌های كشتار جمعی در هر نقطه از جهان است.نهایت این طرح نیز ، كنترل به ویژه در عرصه‌های سیاسی در كشورهایی است كه در مقابل آمریكا و سیاست‌هایش مقاومت می‌كنند.به زودی و پس از اتمام مطالعات توسط این مركز ، جزئیات بیشتری از طرح را در اختیارتان قرار خواهیم داد.
گرچه مشكل آمریكا نه تنها با ایران بلكه با دنیای اسلام است، آنها اسلام را به عنوان یك چالش اساسی در مقابل خود می‌دانند.مشكل آمریكا فراتر از مباحث جاری است، مشكل آمریكا با اسلام بر سر مساله هویت است.به نظر من مشكل فراتر از مسائل استراتژیك است و به نوعی فوق استراتژیك به شمار می‌رود. در واقع آمریكا با اندیشه‌ای در حال چالش است كه بروز و ظهورش در انقلاب اسلامی است. غرب از سالها قبل با اسلام به عوان یك مدعی دچار چالش شده است.زیرا اسلام به لحاظ هویتی و تفكری می‌تواند بنیان غرب را متزلزل كند،با وقوع انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی ، این چالش بیشتر هم شده است. برای اینكه متوجه مشكل غرب با اسلام شوید ، كافی است به وضعیت تركیه برای پیوستن به اتحادیه اروپا دقت كنید،مشكل فراتر از مباحثی است كه اتحادیه اروپا اعلام می‌كند. اروپایی‌ها از روزی می‌ترسند كه هویت اسلامی مردم تركیه برایشان مشكل ساز شود.
● بحث حمله نظامی آمریكا و سیاست‌هایی كه در قبال جمهوری اسلامی در پیش گرفته است را چگونه ارزیابی می‌كنید؟
▪ موضوعی كه این روزها بسیار می‌شنویم ، بحث حمله آمریكاست، چند سالی است كه این تبلیغ به منظور جنگ روانی توسط آمریكایی‌ها مطرح می‌شود، هرچند این مساله توسط این مركز به صورت جدی در حال بررسی و مطالعه است.اما آمریكا با این بحث ، اتحاد و انسجام مردم و نیروهای نظام را از بین می‌برد.نیروهای درون نظام دچار پراكندگی می‌شوند و حساسیت مردم نیز نسبت به مسائل انقلاب و كشور كاهش می‌یابد و مردم منافع شخصی را بر منافع ملی ترجیح خواهند داد. آمریكا برای مقابله با جمهوری اسلامی از سیاست‌های خاصی پیروی می‌كند ، كه برخورد نظامی هم یكی از این سیاست‌هاست.اما ، بررسی‌ها نشان می‌دهد هدف اصلی آمریكا استفاده از استراتژی نرم و هوشمند است . آمریكایی‌ها با توجه به شرایطی كه در منطقه خاورمیانه دارند ترجیح می‌دهند از استراتژی‌های نرم به جای جنگ و برخورد سخت بهره ببرند.در برخوردنظامی طرفین جنگ حركات یكدیگر را زیر نظر دارند و در آمادگی بسر می‌برند. اما در استراتژی‌نرم ، شرایط متفاوت است و هر آن امكان شكست وجود دارد. در این استراتژی بحث تغییر رژیم در آخرین مرحله است و به طور كلی این نوع برخورد خطر بیشتری دارد.
آمریكایی‌ها اقدامات خود جهت جنگ_ استفاده از لفظ جنگ به دلیل برخورد فیزیكی جالب نیست استفاده از مقابله بهتر است_ با ایران را شروع كرده‌اند، اولین اقدام آنان استفاده از تحریم‌های پلكانی است ، هر چند قطعنامه‌های مختلفی نیز علیه جمهوری اسلامی به تصویب رسانده‌اند و فشارها بیشتر شده و از این بیشتر نیز خواهد شد.هدف آمریكایی‌ها از اعمال تحریم ، بیشتر اثرگذاری بر دولتمردان است این مقابله مدت‌هاست كه شروع شده و از نظر آمریكایی‌های نتیجه اقدامات‌شان كه فروپاشی جمهوری اسلامی است جواب خواهد داد.
● با توجه به تحولات اخیر منطقه، جمهوری اسلامی ایران در شرایط فعلی و در آینده با چه چالش‌هایی مواجه خواهد بود؟
▪ در خصوص چالش‌هایی كه جمهوری اسلامی ایران با آن مواجه است می‌توان به تهدیدات و چالش‌های خارجی و دیگر چالش‌ها و تهدیدات درونی اشاره كرد.در بخش تهدیدات خارجی با شرایط و گزینه‌هایی مختلفی مواجه هستیم، تحریم و انزوا ، تهدید نظامی‌، تنش‌های فرقه‌ای در منطقه، اوضاع لبنان و روند صلح خاورمیانه مسائلی هستند كه در این زمینه قابل بحث و بررسی هستند.
● چگونگی تاثیر این چالش‌ها را برایمان شرح دهید؟
▪ من سعی می‌كنم ، هركدام از چالش‌های فوق را به طور جداگانه تحلیل كنم:
ـ تحریم و انزوای بین‌المللی:
پس از ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل و به بن بست كشاندن مذاكرات ایران و اروپا، غرب به طور جدی به منظور مهار فعالیت‌های هسته‌ای- نظامی ایران و كاهش قدرت آن در منطقه به طور جدی مكانیسم فشارهای بین‌المللی و انزوای ایران در جهان را در دستور كار خود قرار داده است. اگر چه دامنه تحریم كم شدت است، اما با تداوم روند كنونی امكان گسترش جدی آن وجود دارد. بصورتی كه اردوگاه دشمن بر این باور است كه اگر دامنه تحریم‌ها گسترش یابد و مسائلی مانند تولید، صادرات نفت و سرمایه‌گذاری خارجی در كشور بویژه در صنعت نفت را در بر گیرد، كشور با مشكلات گسترده‌تری روبرو خواهد شد. حداقل آن است كه میزان تمایل كشورها و شركت‌ها جهت سرمایه‌گذاری خارجی دشوار و امكان دسترسی ایران به تكنولوژی غرب محدود خواهد شد.
چرا كه ایران به دلیل نیازی كه به سرمایه‌گذاری خارجی و روابط با دنیای غرب دارد؛یكی دستیابی به تكنولوژی كه منبع عمده آن غرب است و دیگری توسعه زیر بنایی مانند صنعت نفت كه نیازمند سرمایه‌گذاری است.
این سرمایه‌گذاری گذشته از آن كه به توسعه بخش‌هایی از صنعت كمك خواهد كرد به كاهش بیكاری و كنترل آن نیز خواهد انجامید.احتمال دارد با گسترش دامنه تحریم‌ها و ایجاد فضای نامناسب علیه كشور تمایل به سرمایه‌گذاری در كشور كاهش پیدا كند.
آنچه كه مدنظر غرب و در راس آن ایالات متحده است، این است كه علاوه بر تحریم بین‌المللی ،كشور به لحاظ سیاسی نیز دچار انزوا شود. چنین انزوایی به این صورت ایجاد محدودیت خواهد كرد كه كشورهای دیگر ایران را به عنوان بازیگری تعیین كننده قبول نخواهد داشت ، افزون بر این غرب تلاش دارد تا با تاكید بر غیرصلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران؛ تهدید‌زا بودن ایران برای كشورهای عرب منطقه، دخالت بی‌ثبات‌سازی در عراق، لبنان و منطقه خلیج فارس و اصرار بر احتمال فعال شدن شكاف میان شیعه و سنی، كشورهای منطقه را علیه ما متحد كند. پس از جنگ لبنان، آمریكا به همراهی كشورهای عرب منطقه یعنی عربستان، اردن، مصر و كشورهای كوچك خلیج‌فارس سعی كرد، یك ائتلاف ضد ایرانی در منطقه ایجاد كند، چنین ائتلافی با تاكید بر خطرآفرین بودن ایران، در صدد مقابله با آن برآمد. امریكا سعی داشت با تاكید مكرر مقامات عربستانی،‌ اردنی و مصری بر دخالت‌های بی‌ثبات‌ساز ایران در منطقه این استراتژی را دنبال كند.ـ تهدید نظامی علیه ایران:
ایالات متحده در طول دو سال گذشته بر احتمال به كارگیری نیروی نظامی علیه ایران تاكید داشته است. اگر چه كاخ سفید در حال حاضر راهبرد خود را بر «اقدام سیاسی متمركز» بین‌المللی تمركز داده است، اما گزینه نظامی هم می‌تواند بعنوان یك خطر مورد لحاظ قرار گیرد. گزینه نظامی به دو صورت امكان تحقق دارد: یكی حمله نظامی گسترده، یعنی اشغال سرزمینی مثل؛ عراق و افغانستان و دیگری حمله محدود به این معنا كه تاسیسات هسته‌ای و بخشی از پایگاه‌های نظامی و یا تاسیسات زیر ساختی كشور مورد هدف قرار می‌گیرد.
به نظر می‌رسد حمله نظامی- اعم از گسترده و محدود- تا زمانی كه تلاش‌های آمریكا در شورای امنیت به بن بست نرسیده باشد منتفی است. آمریكایی‌ها زمانی كه به این جمع‌بندی برسند كه فعالیت دیپلماتیك بین‌المللی‌شان بی‌فایده و حركت ایران به سوی تكمیل فعالیت‌های هسته‌ایش ادامه دارد، احتمالاً وارد فاز نظامی شوند. در حال حاضر به نظر می‌رسد بنا به دلایل متعدد آمریكا در صدد حمله نظامی علیه ایران نیست. اما آن را هم از دستور كار خود خارج نكرده است.
ـ تنش‌های فرقه‌ای در منطقه:
بسیاری از تحلیل‌گران، درگیری فرقه‌ای در عراق و گسترش آن به دیگر كشورهای منطقه را تهدیدی برای ثبات خاورمیانه ارزیابی می‌كنند.
گذشته از این كه بی‌ثباتی در منطقه امنیت كشور را درخطر می‌اندازد، متاسفانه ایالات متحده و برخی از كشورهای عرب سعی كردند ایران را به دست داشتن در چنین ناآرامی‌ها متهم كنند.تا قبل از سفر اخیر كه دكتر احمدی‌نژاد به دو كشور عربی منطقه‌ای این موضوع شدت زیادی داشت.این نگرانی نه تنها درباره اتهام دخالت در عراق بلكه در مورد دیگر كشورها نیز وجود دارد. اردن، ایران را متهم به تشكیل هلال شیعی كرد و عربستان سعودی ادعا می‌كند، ایران در صدد تغییر جغرافیایی مذهبی منطقه‌ است و مصر شیعیان را متهم به وفاداری به ایران به جای پایبندی به منافع كشورهای متبوعشان كرده است.این نگرانی كه گویا در طول جنگ لبنان و پس از آن جدی‌تر شده، مایه دلمشغولی رژیم‌های حاكم عرب گردیده است و به نظر می‌ر‌سد ایالات متحده سعی دارد جمهوری اسلامی ایران را هم از این منظر تحت فشار قرار دهد.
یكی از دلایل نامگذاری سال ۱۳۸۶ به نام «انسجام اسلامی» ناظر بر چنین شرایطی است. جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با چنین پدیده‌ای سیاسی خود را در چارچوب «تنش‌زدایی» و در راستای «انسجام اسلامی» سمت‌گیری كرد و در صدد اعاده و بازسازی روابط خود با كشورهای عربی بر آمد. بنظر می‌رسد كه ایران و عربستان و حتی سایر كشورهای اسلامی باید از خطر ایجاد اختلافات فرقه‌ای خودداری كنند. چون دامن زدن به كشمكش‌های فرقه‌ای منافع همه را تهدید می‌كند و قطعا سود چنین اختلافات را رژیم صهیونیستی و ایالات متحده خواهند برد.
ـ اوضاع لبنان:
به نظر می‌رسد، وضع حزب‌الله در لبنان پس از جنگ با دشواری‌هایی روبرو شده باشد. در حالی كه گروه مخالف دولت در صدد تجدید نظر در ساختار كنونی قدرت در لبنان است، غرب به دنبال خلع سلاح حزب الله و نابودی آن می‌باشد. اگر چه لبنان اهمیتی به اندازه عراق برای ایالات متحده ندارد اما از آنجا كه چنین كشوری در همسایگی رژیم صهیونیستی قرار دارد،دارای اهمیت زیادی است. از سوی دیگر قدرت‌های رقیب منطقه‌ای نیز تلاش دارند تا نفوذ حزب الله را كاهش دهند. این كاهش نفوذ گذشته از آن كه می‌تواند منجر به كنترل ایران گردد، می‌تواند به ایجاد فضای مناسب‌تری برای صلح اعراب با اسرائیل منجر شود. از این منظر ، تحولات لبنان برای جمهوری اسلامی ایران كلیدی است.
ـ روند صلح خاورمیانه:
ایالات متحده به همراه برخی از كشورهای منطقه پس از جنگ ۱۲ جولای لبنان در سال ۲۰۰۶ ،تلاش‌هایی را برای صلح در خاورمیانه آغاز كرده‌اند. آن چه در این روند احتمال دارد برای ما تهدیدزا باشد، تلاش اعراب برای ورود سوریه به روند صلح خاورمیانه است. اعراب از این منظر به دنبال این هدف هستند تا سوریه را از انزوا خارج كنند. استدلال این كشورها بر این پایه استوار است: پیشرفت هرگونه روند صلح و توافقی بین اعراب و رژیم صهیونیستی بدون سوریه امكان‌پذیر نیست، با خروج سوریه از انزوا، این كشور مسئولیت و تعهد بین‌المللی را پذیرا خواهد شد و در نتیجه به ائتلاف و اتحاد خود با ایران پایان خواهد داد. با ورود سوریه به این روند ائتلاف سه گانه ایران- سوریه- حزب الله از هم فرو خواهد پاشید. نفوذ ایران در لبنان، فلسطین و منطقه كاهش خواهد یافت و امكان خلع سلاح حزب الله میسرتر می‌باشد.
سفر پلوسی به دمشق را باید در این چارچوب ارزیابی كرد.
● پس از بحث درباره چالش‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ، درباره تهدیدات و چالش‌های داخلی نیز توضیح دهید؟
▪ در بحث تهدیدات داخلی شرایط متفاوت است و با چالش‌های گوناگونی روبه‌رو هستیم.در یك تقسیم‌بندی كلان این تهدیدات در دو لایه نخبگان فكری سیاسی و قومیت‌ها كه هركدام زیرمجموعه‌هایی دارند ، برنامه ریزی شده است.تحركاتی مثل جنبش‌های كارگری و زنان از این جا منشا می‌گیرد.مسائل قومیتی هم كه بخشی از آن در داخل و بخش عمده‌ آن در خارج انجام می‌شود.در واقع چالش‌های قومی - فرقه‌ای ، كه می‌تواند اتحاد ملی و یكپارچگی كشور را تحت تاثیر قرار دهد. گسترش دامنه تحریم‌های بین‌المللی و افزایش نارضایتی داخلی شكاف دولت ملیت گرچه تهدیدات روز به روز بیشتر می‌شود ولی توان ملت ما و قدرت و نفوذ آن هم در داخل و هم خارج افزایش می‌یابد.گسست بین ‌مردم و حاكمیت در حوزه‌هایی اتفاق می‌افتد كه به عموم مردم مربوط می‌شود مثل معیشت مردم و كالاهای اساسی و مسكن اگر چه بعدی اقتصادی در دارد ولی می‌تواند تلقی ناكارآمدی از حاكمیت را القا كند.بیكاری و تورم: بحران‌های كه برای جامعه عمومیت داشته باشد بتواند شكننده باشد و مقام را آسیب‌پذیر كند.هر چند به مواردی چون نفوذ پذیری مرزهای ایران در غرب و شرق كشور نیز می‌توان اشاره كرد.
● با توجه به مطالبی كه مطرح كردید، آیا در مركز بررسی‌های استراتژیك ، اقدامات ، مطالعات و یا سیاست‌هایی برای كمك به دولت جهت مقابله با این تهدیدات انجام شده است؟
▪ این مركز به دلیل وظایفی كه دارد، تمامی مسائلی كه به لحاظ استراتژیك برای كشور مهم باشد ، بررسی خواهد كرد و كارشناسان مركز به تجزیه و تحلیل خواهند پرداخت.در همین راستا برای اولین بار سند امنیت ملی كشور در این مركز تدوین شده است و به‌زودی جهت تصویب تقدیم هیات دولت خواهد شد.در این سند كه كشورهای معدودی در جهان از آن بهره می‌برند ، وضعیت كشور در شرایط فعلی ،‌آینده و چالش‌ها و تهدیدات و راه‌های مقابله و برون رفت از آنها اشاره شده است.

پژوهشگر: علی‌رضا ذاكر اصفهانی

منبع : مرکز اسناد انقلاب اسلامی