خواب‌آلودگی صنعت نساجی در برابر واردات بی‌حد و حصر چادر مشکی

ایران با مصرف سالانه حدود ۳۰ میلیون متر مربع پارچه چادر مشكی، یكی از بزرگترین استفاده‌كنندگان این محصول در جهان به شمار می‌رود، ولی شاید باورش كمی سخت باشد كه عمده چادر مشكی موجود در ایران از كره و ژاپن تامین می‌شود. این در حالی است كه واردات رسمی پارچه چادر مشكی به كشور سالانه حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون متر گزارش شده است؛ البته واردات غیررسمی این محصول نیز از طریق مسافران صورت می‌گیرد و تقریبا تمام نیاز داخل از طریق محصولات وارداتی تامین می‌شود. حال این كه چرا تاكنون برای این مساله از سوی مسوولان و دست‌اندركاران امر فكری نشده و اصولا چه موانعی بر سر این راه وجود دارد، موضوعی است كه جای تامل دارد. پس از آن كه وزارت صنایع و معادن طرح راه‌اندازی پنج كارخانه را در سال ۱۳۶۷ برای تولید پارچه چادر مشكی ارائه و ارز مورد نیاز را نیز به آنها اختصاص داد، در نهایت یكی از آن پنج كارخانه در سال ۱۳۷۸ در كرمانشاه به بهره‌برداری رسید، اما كیفیت تولیدات آن به حدی پایین بود كه ترجیح داده شد بی‌نام روانه بازار شود. كارخانه دوم هم در بروجرد احداث شد ولی متاسفانه كالایش مورد استقبال قرار نگرفت و مجبور به تولید منسوجات دیگر شد. به عبارت دیگر شاید بتوان گفت مافیای قاچاق چادرمشكی در كشورمان چنان قدرتمند است كه اجازه قدرت‌نمایی به هیچ تولیدكننده‌ای را نمی‌دهد.به طور كلی از هر یك كیلو و ۲۰ گرم نخ نایلونی مخصوص تولید پارچه چادر مشكی حدود ۹ متر پارچه چادری مرغوب تولید می‌شود و قیمت این مقدار نخ در بازارهای جهانی یك دلار و ۶۰ سنت است در حالی كه همین پارچه چادری در ایران تا ۶۰ هزار تومان نیز به فروش می‌رسد.در حال حاضر، پارچه چادر مشكی تولیدی ژاپن ، كره، تایلند و اندونزی در بازار ایران به ترتیب بالاترین كیفیت و قیمت را به خود اختصاص داده‌اند. گفته می شود كه این پارچه‌ها با قیمت‌ ۸ تا ۶۰ هزار تومان به دست مصرف‌كننده ایرانی می‌رسد، در حالی كه قیمت تولیدی آن در كشورهای تولیده كننده ۳ دلار است!در ۱۰ سال گذشته بیش از ۳۰۰ میلیون دلار صرف واردات پارچه چادر مشكی شده است، در حالی كه با همین پول می‌توانستیم حداقل ۱۰ كارخانه تولید پارچه چادر مشكی با كیفیت را راه‌اندازی كنیم. البته ناگفته نماند كه سود حاصل از واردات این نوع پارچه به قدری بالاست كه سالانه بیش از ۲۰۰ مورد اقدام برای واردات این كالا در كمرگات ایران به ثبت می‌رسد و جالب این كه عمده این واردات از طریق دبی و دیگر شیخ نشینان خلیج فارس انجام می‌شود. شاید ارائه این آمار هم بد نباشد كه در سال ۷۷ حدود ۱۵ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار ، در سال ۷۵ بیش از ۵۴ میلیون دلار و در سال ۸۳ بیش از ۴۰ میلیون دلار برای واردات پارچه چادر مشكی هزینه شده است.
- انصراف ژاپنی‌ها از تولید چادر مشكی در ایران
حدود ۲ سال پیش گروهی از سرمایه‌گذاران ژاپنی به ایران آمدند تا با مطالعه بازار چادر مشكی ، با یكی از دو شركت ایرانی تولید كننده این كالا سرمایه گذاری مشتركی را آغاز كنند و در حالی كه تحقیقات ژاپنی‌ها نشان می‌دهد ایران در بین كشورهای مسلمان جهان جزو پرفروش‌ترین كشورها در زمینه چادر مشكی است، اما گروهی از سرمایه‌گذاران این كشور به دلیل ناكارآمدی قانون كار و بالا بودن هزینه تمام شده محصولات در ایران از سرمایه‌گذاری و احداث كارخانه تولید چادر مشكی در ایران منصرف شدند. چندی پیش قرارداد اولیه‌ای برای تولید چادر مشكی بین شركت فرش پارس و یك شركت ژاپنی امضا شد كه به دلیل واردات پارچه‌های ارزان‌قیمت نهایی نشد و دو طرف از ادامه مذاكرات منصرف شدند. سرمایه‌گذاری مشترك ژاپن برای تولید چادر مشكی می‌توانست علاوه بر در نظر گرفتن سلایق مصرف‌كننده ایرانی این كالای نساجی در تولید چادر مشكی، ارزش افزوده زیادی را نصیب صنعت نساجی كشورمان كند كه هرگز چنین نشد.
- پیچیدگی تكنولوژی ساخت و توجیه‌ناپذیری تولید چادر مشكی
باوجود مصرف بالای پارچه چادر مشكی در كشور، سرمایه‌گذاران داخلی به دلیل واردات ارزان‌قیمت این محصول و نبود توجیه اقتصادی، تمایلی به تولید این نوع پارچه ندارند. در حال حاضر ۹۰ درصد پارچه‌ چادر مشكی عرضه شده در بازار ایران، خارجی است كه از طریق قاچاق و یا گمرك وارد كشور می‌شود و تولیدات داخل از نظر قیمت تمام شده قابل رقابت با این محصولات نیستند. همچنین تولید پارچه چادر مشكی نیازمند دانش فنی و تكنولوژی پیشرفته‌ای است كه باید با مشاركت شركت‌های خارجی امكان ورود این دانش و تكنولوژی به كشور فراهم شود. مدیركل صنایع نساجی وزارت صنایع و معادن با تاكید بر لزوم كیفی بودن پارچه چادر مشكی و مناسب بودن قیمت آن به منظور رقابت‌پذیر بودن با تولیدات خارجی توضیح می‌دهد: « دلیل بالابودن قیمت تمام شده پارچه چادر مشكی تولید داخل در مقایسه با محصولات وارداتی،‌ اختصاص ظرفیت عمده كارخانه‌ها به تولید پارچه‌های رنگی است كه با تولید انبوه پارچه چادر مشكی مشكل اقتصادی نبودن آن برطرف خواهد شد.» وی با بیان این كه پارچه چادر مشكی وارداتی با قیمتی پایین‌تر از قیمت تولید در داخل فروخته می‌شود، به تكنولوژی خاص موردنیاز در تولید پارچه چادر مشكی به ویژه در بخش رنگرزی این محصول اشاره كرده و می‌گوید: « تولید پارچه چادر مشكی نیازمند تكنولوژی خاصی است كه در ایران به عنوان بزرگترین مصرف‌‏كننده این چادر وجود ندارد. ضمن این كه تهیه رنگ و الیاف ظریف چادر مشكی، نیازمند دانش فنی خاصی است كه در صورت شروع به تولید باید وارد كشور شود.»مهندس گلنار نصرالهی با تاكید بر این كه پیچیدگی تكنولوژی ساخت و نبود توجیه اقتصادی دو عامل مهم در تولید نشدن پارچه چادر مشكی در ایران است، به وضعیت صنایع نساجی هند اشاره كرده و تصریح می‌كند: « این كشور ظرف ۱۰سال گذشته ۷۵۰ میلیون دلار برای بازسازی ۱۵ تا ۲۰ كارخانه بخش دولتی خود هزینه كرده و از این مقدار ۴۵۰ میلیون دلار را صرف بازنشستگی كارگران خود كرده است.»دبیرانجمن نساجی نیز با بیان این كه در صورت تولید پارچه چادر مشكی در كشور، قیمت تمام شده این محصول به یك دهم قیمت پارچه وارداتی كاهش خواهد یافت، می‌افزاید: « رنگرزی پارچه چادر مشكی، یكی از مشكلات اصلی و موانع تولید این محصول در كشور است كه این بخش نیازمند بررسی‌های فنی خاصی است. در حال حاضر برخی كارخانه‌های نساجی در كشور وجود دارند كه با ایجاد تغییراتی در نوع ماشین آلات آنها امكان تولید پارچه چادر مشكی در كشور فراهم خواهد شد و كارخانه كرپ ناز یكی از این نمونه‌هاست. »بصیری، ایجاد كارخانه‌های جدید تولید پارچه چادر مشكی در كشور و تامین نیاز داخل را نیازمند سرمایه‌گذاری ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلاری دانسته و می‌گوید: « این در حالی است كه تغییر ماشین آلات كارخانه‌های موجود فقط با بیش از یك میلیون دلار امكان پذیر است. ضمن این كه هم اكنون تكنولوژی تولید پارچه چادر مشكی در اختیار كشورهای كره و ژاپن است كه با خرید این تكنولوژی، امكان تولید این محصول در ایران فراهم خواهد شد.»
وی با بیان این كه در گذشته كارخانه‌های دولتی حجاب كردستان، حجاب یزد و كارخانه خصوصی ابهر جهت تولید چادر مشكی ایجاد شده‌اند، ادامه می‌دهد: « در حال حاضر هر قواره شش متری چادر مشكی بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان در كشور به فروش می‌رسد، در حالی كه قیمت تمام شده این محصول بسیار پایین‌تر است و با تولید انبوه آن در كشور قیمت تمام شده هر قواره به حدود چهار هزار تومان خواهد رسید. از سوی دیگر، كارخانه‌هایی كه در گذشته برای تولید پارچه چادر مشكی احداث شده است، پارچه‌های رنگی پلی استر تولید می‌كنند و پس از چاپ مارك چینی، محصولات خود را در بازار ایران عرضه می‌كنند.»
- نداشتن تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری
احداث یك كارخانه‌ جدید تولید پارچه به چادر مشكی به ظرفیت ۱۰ میلیون متر نیازمند سرمایه‌گذاری ۳۰ میلیون دلاری است و برای این كار به تسهیلاتی از حساب ذخیره ارزی نیاز است كه وزارت صنایع و معادن آمادگی دولت برای تخصیص این ارز را اعلام كرده است، اما برداشت از این حساب توسط بخش خصوصی با توجه به وضعیت و شرایط حاكم، كار تقریبا سختی است. شناور بودن ارز تخصیصی به صنایع و بازپرداخت بالای وام دریافتی از محل حساب ذخیره ارزی عواملی برای كاهش تمایل بخش خصوصی به تولید است. از سوی دیگر بخش خصوصی باید ماشین‌آلاتی را انتخاب كند كه در صورت ایجاد معضل بتواند با استفاده از تجهیزات خود محصول دیگری را تولید كند كه این امر یكی از مشكلات پیش روی این بخش است.
- تجهیز كارخانه‌های داخلی
كارخانه‌های نساجی موجود برای تولید پارچه‌ چادر مشكی نیازمند ماشین آلات بافندگی با دابی (‌دستگاهی در ماشین بافندگی كه امكان بافت پارچه طرح‌دار را فراهم می‌كند) هستند و این در حالی است كه اصلاح و تجهیز كارخانه‌های موجود برای این منظور به ۳ میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد. ولی از سوی دیگر در صورت تجهیز كارخانه‌های نساجی داخی جهت تولید پارچه چادر مشكی، امكان تامین ۵۰ درصد از نیاز داخل فراهم خواهد شد.یك كارشناس صنعت نساجی در این باره می‌گوید: « تاكنون چندین موافقت اصولی برای ایجاد واحدهای تولید كننده‌ چادر مشكی از سوی وزارت صنایع صادر شده كه دو مورد آن به مرحله تولید هم رسیده است، ولی به دلیل سطح پایین ماشین ‌آلات قادر به تولید پارچه‌ چادر مشكی از نوع كرپ و طرح دار نیستند و همین امر باعث استقبال نكردن مردم از محصولاتشان شده است.»وی، كارخانه‌ حجاب شهركرد را یكی از واحدهای دارای تجهیزات برای تولید پارچه‌ چادر مشكی عنوان كرده و می‌افزاید: « ظرفیت این كارخانه حدود شش میلیون متر است كه با تكمیل تجهیزات این كارخانه و احتساب ظرفیت ۱۰ میلیون متری كارخانه كرپ ناز امكان تولید سالانه ۱۶ میلیون متر پارچه چادر مشكی در كشور فراهم شده است كه این رقم بیش از ۵۰ درصد نیاز داخل را تشكیل می‌دهد . همچنین با توجه به وجود توان تخصصی و امكانات رنگرزی در كارخانه‌ كرپ ناز امیدواریم پس از تخصیص ارز، این كارخانه در یك سال به بهره برداری برسد.»
- ضرورت حمایت دولت
از آنجا كه در شرایط فعلی، تولید چادر مشكی در داخل توجیه اقتصادی ندارد و كشورمان نیز شدیدا به این محصول نیازمند است، بنابراین، ضروری است كه با حمایت دولت، تولید چادر مشكی آغاز شود. رئیس اتحادیه بنكداران پارچه تهران در این باره با بیان این كه اولین كار برای تولید چادر مشكی در كشور حمایت از صنعت داخلی است، یادآور شد: مشكل اقتصادی كشور این است كه چیزهایی كه قادر به تولید آن هستیم از خارج وارد می‌كنیم. وی كه عقیده دارد برای حمایت از صنعت داخلی باید جلوی واردات را به طور منطقی و به تدریج محدود كرد، با انتقاد از این كه چرا چادر مشكی باید از كشورهای دیگر همچون كره و ژاپن وارد شود، می‌افزاید: « اگر فرض كنیم ۳۵ میلیون نفر از افراد جامعه را خانم ها تشكیل می‌دهند و اگر ۲۰ میلیون آنها چادری باشند و هر سال از دو چادر استفاده كنند (هر فرد سالی ۲۰ متر)، بنابراین سالانه حدود ۴۰۰ میلیون متر پارچه چادری نیاز داریم، بنابراین در صورتی كه دولت سیاستگذاری مربوط به واردات را منضبط كند، تولید این كالا در داخل به نفع اقتصاد كشور خواهد بود.» مشایخ درباره تولید چادر مشكی در داخل می‌گوید: « تا به حال با چند سرمایه‌گذار رایزنی‌هایی انجام شده است و در حال پیگیری هستیم تا خودمان در داخل كشور بتوانیم پارچه چادر مشكی را تولید كنیم.» البته ناگفته نماند كه تعرفه‌ واردات پارچه چادر مشكی نیز تاثیر مستقیمی در كاهش واردات وحمایت از تولیدات داخلی خواهد داشت. در این رابطه شنیده می‌شود كه وزارت صنایع پیشنهاد افزایش مقطعی تعرفه‌ واردات این محصول را به وزارت بازرگانی مطرح خواهد كرد. با توجه به آنچه كه گفته شد، عوامل مختلفی در واردات بی‌رویه چادر مشكی به كشور نقش دارند كه در صورت تبیین استراتژی مناسب می‌توان زمینه بی‌نیازی كشور از واردات این محصول را فراهم كرد.به هر حال زنان ایرانی برای جنبه‌های زینتی از چادر مشكی استفاده نمی‌كنند و در شان یك كشور مسلمان نیست كه پوشش بانوانش از ممالك دیگر تامین شود.
حسین غلامی

منبع : مجله گسترش صنعت