"نرم- سوده"، نقطه پایان سود‌ه‌های سخت افزاری

هفتاد سال پیش هنگامی كه فناوری راه‌آهن به ایران آمد و فرهنگستان نخست، در اوج هنر‌نمایی‌های خود بود، مدیران راه‌آهن، جدا از فرهنگستان و ‌خودسرانه، "سوزن" را برای "سوئیچ" وضع كردند و مسئول آن را "سوزن‌بان" خواندند. البته هنوز هم در قاموس ارتباطات ریلی، "سوئیچ من"، سوزن‌بان است و دیگر چنین خوانده می‌شود اما "سوزن" راه‌آهن، به خاطر این كه از لحاظ هم‌نامی، با سوزن خیاطی اشتباه می‌شد، در فرهنگستان سوم یا فرهنگستان زبان و ادب فارسی، انتخاب نشد و به جای آن "سوده" (با "های" ملفوظ) معادل سوییچ به تصویب رسید.
۲- نرم- سوده یعنی "سافت سوئیچ"
سوده‌های نرم‌افزاری، از لحاظ موضوعی، سوژه‌ی جالب توجهی هستند. البته "نرم- سوده"، نوعی سوده‌ی نرم‌افزاری است كه "كنسرسیوم بین المللی نرم- سوده" از سال ۱۹۹۱ تا كنون، روی استاندارد سازی آن كار می‌كند. این كنسرسیوم تا دو سال پیش، صد و نود عضو داشت و طی دو سال اخیر باید بر شمار اعضای آن، باز هم افزوده شده باشد. علت گرمی بازار كنسرسیوم بین المللی نرم- سوده نیز مشخص است:
نرم افزار، همه‌ی عرصه‌های مهندسی ارتباطات و مخابرات را در نوردیده است. به طور كلی می‌توان گفت، اقتصاد مخابرات، علت اصلی روآوری تولیدكنندگان تجهیزات مخابراتی و فراهم آوران خدمات مخابرات، به سود‌ه‌ی نرم‌افزاری‌ست، چرا كه ساختن سود‌ه‌های سنتی و نصب‌كردن و نگهداری و بهره‌برداری از آن‌ها، گران تمام می‌شود. به عبارت دیگر، ساختن سود‌‌ه‌های مداری یا بسته‌ای ، هم نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین دارد و هم این كه در اجرا، یعنی هنگام بهره‌برداری و نگهداری، نیازمند اجرای پروتكل‌های پیچیده‌ی سیگنال‌دهی، مانند سامانه‌‌ی سیگنال‌دهی شماره‌ی هفت اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات است، در حالی كه سوده‌ی نرم افزاری، همان طور كه از نام آن بر‌می‌آید، نرم‌افزاری بیش نیست و در نمونه‌ی "نرم- سوده"، سامانه‌ی سیگنال‌دهی‌اش، بسیار ساده‌تر از سامانه‌ی سیگنال‌دهی شماره‌ی هفت اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات است. سامانه‌ی سیگنال‌دهی "نرم- سوده"، به صورت اختصار، با سه حرف انگلیسیSIP مشخص می‌شود.
۳- داستان پیدایش SIP
در سال‌های پایانی سده‌ی بیستم، اندیشه‌ی ایجاد پیك الكترونیكی یا نامه‌رسان و پیام‌رسان خود كاری كه اینترنت و شبكه‌های تلفنی را یكپارچه كند، به شدت، مطرح بود. نیازی به پیام‌رسانی یكپارچه (یا آنچه انگلیسی زبان‌ها، آن را Unified messaging می‌نامند) را كاربران تلفن و دورنگار ما هم تجربه كرده‌اند: به طور معمول وقتی كاربران تلفن می‌خواهند از رسیدن متن دورنگار خود مطمئن شوند، پس از ارسال دورنگار، با گیرنده‌ی آن، تماس تلفنی برقرار می‌كنند و از بی‌خطا رسیدن دورنگار ، می‌پرسند. البته این تنها علت برای برقراری ارتباط مجدد باگیرنده نیست. گاهی فرستنده‌ی دورنگار، مایل است رسیدن آن را به گیرنده، گوشزد كند و گاهی هم بر آن تأكید ورزد. این فرایند به ویژه در ادارات دولتی و شركت های خصوصی بسیار رایج است تا گیرنده نتواند دریافت آن را انكار كند. از این رو، كاربران و كارشناسان مخابرات نام واصطلاح ویژه‌ای را به این فرایند داده‌اند: فرایند "عدم انكار" یا به انگلیسی: non- repudiation. حال در شبكه‌های معمولی تلفن، این فرایند در چند نوبت و با چند بار شماره‌گیری كردن، برگزار می‌شود: بار اول با دورنگار (برای ارسال متن) و بار دوم با گوشی تلفن ثابت یا همراه (برای اطمینان از دریافت متن و پیش‌گیری از عدم انكار)، اما در اینترنت چطور؟- البته دورنگار اینترنتی هم، اكنون به بازار آمده است ولی منظور اولیه‌ی پدید‌آورندگان سامانه‌ی سیگنال‌دهی SIP، حل مشكل كاربران پست الكترونیكی بود. در اینترنت، هنگامی كه نامه‌ی الكترونیكی را به نشانی گیرنده‌ی آن، ارسال می‌كنیم، اگر بخواهیم از دریافت آن توسط گیرنده، آگاه شویم و نه تنها از دریافت مطمئن شویم بلكه از تعویق افتادن خواندن و مطالعه‌ی آن پیشگیری كرده باشیم و راه‌های عدم انكار را از سوی گیرنده‌ی پست الكترونیكی، مسدود نمایئم، چه باید بكنیم؟ بی‌شك راه‌كار‌های متعددی برای حل این مشكل موجود‌اند اما اگر نخواهیم از تلفن برای این كار استفاده كنیم، چه باید كرد؟- البته اگر بشود در همان فرصت و نوبتی كه از اینترنت استفاده می‌كنیم، هر دو كاررا بكنیم، با یك تیر دو نشان زده‌‌ایم این صورت مسأله‌ای بود كه برای نهاد استاندارد‌سازی اینترنت، یعنی IETF، در سال‌های پایانی سده‌ی گذشته مطرح و منجر به پیدایش پروتكلی شد به نام عجیب و غریب "پروتكل آغازش جلسه" یا Session Initiation Protocol كه اختصار آن، همان SIP است. در واقع آنچه مهندسان IETF، "جلسه" یا session می‌نامند همان فرصت و نوبتی است كه كاربر، در اختیار می‌گیرد تا ارتباطی را آغاز كند و البته هركاربر، در یك فرصت و نوبت ارتباطی، منابع متعددی را مجبور است در اختیار بگیرد مانند مكان، زمان، سخت افزار، نرم‌افزار و نیروی انسانی كه گاهی خود اوست و گاهی هم فردی دیگر. اختصاص یافتن این منابع گران‌بها و شاید هم كمیاب، به یك ارتباط را در مجموع (وبه زیان اینترنتی‌ها)، "جلسه" یا همان session می‌گویند. در سال ۱۹۹۹میلادی IETF موفق به تدوین و ارائه‌ی SIP شد و در آغاز سال ۲۰۰۰، نخستین شركتی كه به طور عملی، از SIP استفاده كرد و آن را در اختیار ۲۷ هزار نفر از كارمندان خود قرار داد، شركت مخابرات "تلیا"ی سوئد بود.
ناگفته نماند كه SIP تنها راه‌كار ممكن نیست. اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات نیز، جدای از IETF، استاندارد H.۳۲۳ را وضع و تصویب كرده به طوری كه اكنون اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات، صاحب دو استاندارد سیگنال‌دهی هوشمند است:
* سامانه‌ی سیگنال‌دهی شماره‌ی هفت كه با CCS # ۷ مشخص می‌شود و در شبكه‌های تك رسانه‌ای مانند شبكه‌ی دیجیتالی تلفن‌های ثابت، همراه و در شبكه‌ی هوش مند مخابرات سنتی كاربرد دارد
* سامانه‌ی سیگنال‌دهی H.۳۲۳ كه ویژه‌ی شبكه‌های هوش مند چند رسانه‌ای است.
اكنون هر سه سامانه‌ی سیگنال‌دهی هوش مند، در "نرم- سود" كاربرد دارند و مهندسان مخابرات، می‌توانند یكی از آن‌ها را برای سیگنال‌دهی میان رایانه‌های شبكه‌ای، برگزینند و به كار گیرند ولی از میان این سه پروتكل، SIP از بخت و اقبال بیشتری برخوردار است زیرا نسبت به دو سامانه‌ی سیگنال‌دهی دیگر، ساده‌تر و ارزان‌تر است. البته دو اصل سادگی و ارزانی، برای تمامی راه‌حل‌های ارائه شده از سوی IETF صدق می‌كند.
از این رو شركت‌های نوپا و كوچك بسیاری در سطح جهان، وارد بازار SIP و نرم- سوده شده‌اند و شركت‌های بزرگتر را وادار به پیروی از سر‌مشق خود كرده‌اند.
۴-سوده‌ی سخت افزاری مرد!
نرم - سوده، نقطه‌ی پایان صنعت سوده‌سازی سخت افزاری‌ست و سر فصل و آغازی برای شبكه‌ی مخابراتی جدیدی‌ست كه با حروف NGN مشخص می‌شود: NEXT GENERATION NETWORK یا شبكه‌‌ی نسل آینده! كارشناسان و مهندسان و مدیران شركت مخابرات ایران، چند صباحی‌ست كه طبق معمول، این بحث را از طریق اتحادیه‌ی بین‌المللی مخابرات، جایی كه عالی‌ترین مرجع استاندارد سازی جهانی مخابرات است و ایران بیش از یك سده‌ است كه در آن عضویت دارد، (یعنی بیش از صد سال!) دنبال می‌كنند، اما تاكنون هیچ گام عملی یا نظری خاصی را در راستای تدوین راهبرد‌گذر از سوده‌های سنتی موجود در شبكه‌ی سراسری كشور، به نرم سوده به منظور همگرایی میان شبكه‌های تلفنی خود، با IP برنداشته است.

محمدعلی پورخصالیان

منبع : ماهنامه دنیای مخابرات و ارتباطات