آشنایی با طب نامرسوم و تأثیر آن در درمان صرع

به‌طور کلی دو نوع طب داریم: طب مرسوم رایج Conventional medicine و طب نامرسوم (حاشیه) Non Conventional medicine.
طب مرسوم (رایج) همه آن مواردی است که امروزه با دکتر، مطب، آزمایش، عکس، آسیب‌شناسی، داروی شیمیایی، جراحی، رادیوتراپی، فیزیوتراپی، روان‌پزشکی، روانشناسی، روان‌درمانی و... مشخص می‌شود. این روش‌ها پایه‌های علمی شناخته شده دارند و به صورت دانشگاهی تدریس می‌شوند. نمونه‌های این روش‌ها: پزشک عمومی، داخلی، جراحی و انواع تخصص‌های موجود در جامعه پزشکی می‌باشد. طب نامرسوم (حاشیه) در واقع استفاده از روش‌های گوناگون غیرمعمول و غیرمرسوم برای ارایه خدمات درمانی و پیشگیری به مردم با استفاده از پتانسیل‌های موجود و ناشناخته در بدن انسان و مواد موجود در اطراف آن است. فعلاً اکثر این روش‌ها پایه‌های علمی شناخته شده ندارند و به صورت دانشگاهی تدریس نمی‌شوند. نمونه‌هایی از این روش‌ها شامل: طب گیاهی، هومیوپاتی، اروماتراپی (عطر درمانی)، ایورودا (همراهی غذا و گیاه درمانی)، انرژی‌درمانی و... می‌باشد.
در واژه‌شناسی طب نامرسوم (حاشیه) سه واژه اصلی کاربرد دارد: ١- طب مکمل (Complementary Medicine): روشی است که به همراه و به دنبال طب مرسوم (رایج) استفاده می‌شود. ولی هنوز از موثر بودن و بی‌خطر بودن آن خبر نداریم. مثلاً: استفاده از اروماتراپی (عطر درمانی) برای کاهش درد بعد از عمل جراحی ٢- طب جایگزین (Alternative Medicine) روشی است که به جای طب مرسوم استفاده می‌شود ولی هنوز از موثر بودن و بی‌خطر بودن آن خبر نداریم. مثلاً استفاده از هومیوپاتی به جای عمل جراحی آپاندیست حاد یا استفاده از ایورودا (همراهی غذا و گیاه‌درمانی) به جای جراحی و شیمی درمانی و رادیوتراپی کردن سرطان، ٣- طب مختلط (Integrative Medicine): اصطلاح جدیدی که مرکز طب مکمل و جایگزین (NCCAM) در امریکا به کار برده است و زمانی استفاده می‌شود که پایه و اساس یک روش طبی نامرسوم (حاشیه) برای درمان یک بیماری مشخص شده و بی‌خطر بودن و موثر بودن آن اثبات شده و به صورت توأم با روش طبی مرسوم (رایج) قابل استفاده است. مثلاً نقش طب سوزنی در درمان سردرد میگرنی.
● طبقه‌بندی براساس روش‌های اصلی درمان:
١) Alternative Medical Systems (سیستم‌های طبی کاملاً جایگزین): تئوری مشخصی برای خود دارند که جدا از طب مرسوم (رایج) است و پیش از آن وجود داشته‌اند. مثل هومیوپاتی، ناچور و پاتی، طب سنتی چین، ایورودا.
٢) Mind-Body Interventions (درمان برمبنای مداخلات جسمی روانی): روش‌های مختلف برای تقویت قوای روحی جهت غلبه بر عملکرد بد جسمی و کاهش نشانه‌های بیماری جسمی. مثل روزه، عبادت، موسیقی، رقص، نقاشی، مدیتاسیون و...
٣) Biologically Based Therapie (درمان برمبنای مواد غذایی و طبیعی و گیاهی): استفاده از گیاه، غذاهای مخصوص، مواد گرفته شده از جسم حیوانات، ویتامین‌ها برای درمان بیماری‌های خاص موردنظر. مثلاً شیرین‌بیان برای زخم معده، غضروف کوسه‌ماهی برای سرطان.
۴) Manipulative and Body-Based Methods (درمان برمبنای انجام حرکات روی بدن): درمان به وسیله حرکات مخصوص روی بدن. مثلاً درمان با ماساژ و کایروپراکتیس و یوگا.
۵) Energy Therapies (درمان برمبنای انرژی میدان‌های مغناطیسی و الکتریکی): استفاده از انرژی‌های موجود در بدن یا انرژی‌های موجود در دستگاه‌های الکتریکی و مغناطیسی که با لمس یا وارد آوردن فشار یا اعمال روش‌های خاص دیگر بیمار بهبود یا شرایط جسمی و روحی مناسب ایجاد می‌شود. مثل کی‌کونگ، ریکی و لمس درمانی.
میزان علاقه‌مندی به طب نامرسوم (حاشیه) امروزه در حال گسترش بوده و هر روز به تعداد این روش‌ها براساس ثبت آنها در مراکز معتبر دنیا اضافه می‌‌شود. ٧٠ درصد مردم در کشورهای در حال توسعه استفاده می‌کنند. ٣٦ درصد مردم امریکا استفاده می‌کنند (افزایش ٤٤ درصدی از سال ١٩٩٠ تا ١٩٩٧ و بیشتر زنان و افراد با تحصیلات بالا و افرادی که در بیمارستان بستری بودند).
علل گرایش مردم به طب نامرسوم (حاشیه): اعتقادات فرهنگی و قومی و دینی. برای تقویت قوای ذهنی و روحی و کاهش استرس، جذابیت‌های موجود در بعضی از این روش‌های درمانی، مد شدن استفاده از بعضی روش‌های سنتی در جامعه، درمان برای چاره‌جویی به دلیل موثر بودن بعضی از این روش‌ها، اعتقاد بر بهبودی بیشتر با مصرف همزمان با درمان‌های پزشکی، اعتقاد بعضی افراد مبنی بر اینکه طب مرسوم (رایج) هیچ فایده‌ای ندارد.
آیا این روش‌ها علمی و بی‌خطر هستند؟ به‌طور کلی زیربنای علمی و بی‌خطر بودن مواد وروش‌هایی که در طب نامرسوم (حاشیه) برای درمان بیماری‌های مختلف مورداستفاده هستند در مراکز معتبر دنیا در حال بررسی است و در سایت‌های آنها اعلام می‌شود. لیکن هرچه که دور از حواس ما یا ابزارهای تشخیصی فعلی ما است الزاماً غیرواقعی نیست.
انواع درمان‌های رایج در صرع در جوامع قدیم و امروز:
- درمان‌های روحی (چهارصد سال پیش از میلاد مسیح).
- ایمان، عبادت، روزه گرفتن (در کتاب‌های مقدس).
- درمان‌های گیاهی طب‌های سنتی قدیم.
- داروهای شیمیایی جدید.
- درمان‌های جراحی.
- وسایل الکتریکی متصل به بدن VNS.
- طب مکمل و جایگزین (طب نامرسوم).
وضعیت فعلی درمان صرع: تا حدود ٩٠ درصد بیماران در کشورهای در حال توسعه تحت یک درمان موثر قرار ندارند. علی‌رغم اعمال درمان‌های رایج تعداد زیادی از بیماران، تشنج می‌کنند. همچنین ممکن است تعدادی از بیماران دچار عوارض داروهای ضدصرع ‌شوند. آمار صرع مقاوم به درمان بالا است.
علل گرایش بیماران مصروع به طب نامرسوم (حاشیه): درمان طولانی‌مدت و عدم پذیرش این درمان طولانی توسط بیماران، داروهای متعدد و عوارض آنها و مخارج درمان طولانی، فراهم نبودن داروهای ضروری، عوارض عمل جراحی و ترس از انجام عمل روی مغز، عدم رغبت به وصل کردن وسیله اضافی به بدن، صرع‌های مقاوم به درمان، حمایت‌های اجتماعی و روانی در جامعه، نداشتن آرامش روحی به دلیل نگرش منفی نسبت به صرع در نزد عامه مردم.
نتایج یک بررسی در امریکا: ٤٤ درصد مبتلایان به صرع از طب نامرسوم (حاشیه) استفاه می‌کنند. والدین برای ٣٢ درصد از بچه‌های مصروع خود از این درمان‌ها استفاده کرده‌اند. ٢٤ درصد مردم همراه با طب مرسوم (رایج) این روش‌ها را به کار برده‌اند. فقط ٣١ درصد از استفاده‌کنندگان پزشک معالج خود را در جریان قرارداده بودند.
طب نامرسوم (حاشیه) و صرع: یک علاقه‌مندی روزافزون در بیماران مصروع برای درمان‌های غیرمعمول از جمله طب نامرسوم (حاشیه) ایجاد شده است و این در حالی است که نمی‌دانیم آیا در دنیا بررسی لازم به صورت کارآزمایی بالینی انجام شده‌اند که استفاده از این درمان‌ها را در صرع تایید کنند یا نه؟
انواع روش‌های استفاده شده در صرع:
- هومیوپاتی Homeopathy
- داروهای گیاهی Herbal Remedies
- عطردرمانی Ayurveda
- داروهای چینی Chinese Medicine
- آروماتراپی Aromatherapy
- ریکی Reiki
- یوگا Yoga
- (طب فیزیکی) Chiropractic
- رژیم درمانی Diet
همه گزارش‌ها در مورد فایده این روش‌ها در صرع در حد گزارش نتایج کار تعدادی افراد ماهر در این رشته‌ها بوده که گزارش موردی شده‌اند و موارد کارآزمایی بالینی در این موارد انجام نشده است تا به عنوان یک روش بی‌خطر و موثر برای درمان بیماران استفاده شوند.
دلایل زیادی وجود دارد که چرا مردم از طب نامرسوم (حاشیه) استفاده می‌کنند. همین‌طور هم شواهد زیادی وجود دارد که بیماران مصروع در حال استفاده از این روش‌ها هستند و این موضوع باید از آنها سؤال شود. آیا این روش برای آنها ارزشمند است؟ باید خود درمانگرهای طب نامرسوم (حاشیه) و مجامع مربوط به صرع به مردم بگویند که فعلاً مطالعات با کیفیت بالا روی این روش‌ها انجام نشده است. باید طرح کارازمایی‌های بالینی با همکاری متخصصین طب نامرسوم (حاشیه) و مرسوم (رایج) ریخته شود. باید طب نامرسوم (حاشیه) از جهت اینکه توان همیاری با طب مرسوم (رایج) را در جهت درمان صرع دارد مورتوجه قرار گیرد.
اعلام‌نظر مرکز کوچران .comwww.thecochranelibrary: تنها موردی که مقالات آن ارزش بررسی داشته طب سوزنی است. شواهد موجود در حال حاضر طب سوزنی را به عنوان درمان صرع تأیید نمی‌کنند.
در ایران وضعیت چگونه است؟ آیا پزشکان و مردم اصولاً این روش‌ها را می‌شناسند؟ بینش مصروعین به تأثیرات طب مرسوم (رایج) چگونه است؟ بینش مصروعین به تأثیرات طب نامرسوم (حاشیه) چگونه است؟ بینش پزشکان به تأثیرات طب مرسوم (رایج) و نامرسوم (حاشیه) چگونه است؟ چه عواملی باعث می‌شود مصروعین به روش‌های نامرسوم (حاشیه) روی آورند؟ آیا تاکنون از این روش‌ها استفاده کرده‌اند؟ آیا به پزشکان خود در مورد استفاده از این روش‌ها اطلاع می‌دهند؟ آیا پزشکان استفاده از این روش‌ها را به بیماران خود توصیه می‌کنند؟ به این سؤالات تاکنون پاسخ داده نشده است.
شواهد موجود نشان می‌دهد که اصولاً شناخت کاملی از این روش‌ها در نزد پزشکان وجود ندارد. اصولاً شناخت کاملی از این روش‌ها در نزد مردم هم وجود ندارد. هیچکس در ایران کارازمایی بالینی ارایه نداده که استفاده از این درمان‌ها را در صرع تأیید کند. هیچ سازمان معتبری کارکنان این روش‌ها را مدیریت نمی‌کند. علی‌رغم موارد فوق تعدادی مشغول ارایه خدمات با این روش‌ها می‌باشند که گاه عواقب بدی داشته است.
چند پیشنهاد کلی: زیرنظر وزارت بهداشت سازمان ملی برای کنترل و نظارت بر این روش‌ها ایجاد شود. شناخت مردم و پزشکان از این روش‌ها ارزیابی شده و ارتقا داده شود. روش‌های سازگار با دین و فرهنگ ما بیشتر به مردم معرفی شوند. افراد صاحب‌نظر در این موارد به مردم معرفی شوند و اجازه کار قانونی داده شده تا از مقاصد سودجویانه پیشگیری شود. رشته طب نامرسوم (حاشیه) در دانشگاه‌ها ایجاد شود. مطالعات بالینی استاندارد برای ارزیابی میزان اثربخشی این روش‌ها در بیماران ایرانی پی‌ریزی شود.
چند توصیه به بیماران: به شوق استفاده از این روش‌ها داروهای خود را کم نکرده یا کنار نگذارند. فعلاً نباید این اقدامات جایگزین درمان‌های استاندارد و معمول صرع شوند و یا با استعانت از آنها اقدام به کاهش مقدار مصرفی داروها کرد. ممکن است اوایل یک احساس خوب بودن ایجاد شود ولی بعداً ممکن است عوارض بدی ایجاد کند. حتماً با پزشکان خود در مورد استفاده از این روش‌ها صداقت داشته باشند و واقعیت را بیان کرده و مشورت کنند.
یک واقعیت: درمان‌های مدرن پزشکی امروز حتی اگر خوب اعمال شوند ممکن است برای تعداد زیادی از بیماران برای ایجاد آرامش و احساس خوب بودن کفایت نکنند و برای کاهش استرس در بیمارانی که به دلیل استفاه طولانی مدت از داروها و یک بیماری مادام‌العمر در رنج هستند گاهی استفاده از روش‌های طب نامرسوم (حاشیه) تنها راه رسیدن به آرامش باشد.
پیام نهایی: استفاده از طب نامرسوم (حاشیه) یک اعتقاد خرافی نیست. استفاده از طب نامرسوم (حاشیه) الزاماً یک مقصد سودجویانه نیست. استفاده از یک پتانسیل موجود در بدن انسان و دین و فرهنگ و سنت‌های موجود در هر جامعه است. طب نامرسوم (حاشیه) در صورت استفاده علمی و درست و بجا می‌تواند راهکاری باشد برای کمک به بیماران و مصروعین در جهت ایجاد آرامش و حتی درمان کامل‌تر. فعلاً درمان برمبنای مداخلات جسمی روانی (Mind Body Interventions) می‌تواند بی‌خطر بوده و مقبولیت بیشتری هم نزد پزشکان و هم نزد مردم داشته باشد.

دکتر حسین پاکدامن – دکتر کورش قره‌گزلی – دکتر یدا... خلقی – دکتر محمد رشیقی

منبع : انجمن صرع ایران