برده‌داری

برده‌داری یک شکل افراطی نابرابری اجتماعی است که در آن بعضی افراد، در واقع به عنوان دارایی، در تملک دیگران‌اند.برده داری یکی از فرماسیون های است که در جریان تکامل تاریخ، جای کمون اولیه را گرفته است. این نخستین صورت بندی کلاسیک اجتماعی- اقتصادی بر شالوده استثمار فرد از فرد است که در آن طبقات وجود دارد و به جای تساوی بین افراد، مناسبات فرماندهی و فرمانبرداری پدید می شود. برده داری، در مرحله تلاشی کمون اولیه و بر شالوده افزایش نابرابری اقتصادی که خود ثمره پیدایش مالکیت فردی بود، شکل گرفت.
● تاریخچه
در ایالات متحده آمریکا،آمریکای جنوبی،و هند غربی در قرن هجدهم و نوزدهم، برده‌ها تقریباً فقط به عنوان کارگران مزرعه و خدمت‌کاران خانگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. در آتن قدیم، بردگان ممکن بود مشاغل مختلف داشته باشند.در روم،بسیاری از بردگان باسواد بودند و به عنوان کارگزاران اداری حکومت کار می‌کردند؛بسیاری در زمینه مهارت‌های صنعتی آموزش دیده بودند. در روم،بعضی بردگان به تجارت می‌پرداختند در حالی که بعضی در کشت‌زارها و معادن کار می‌کردند. در آشور،سومر،بابل و مصر، با بردگان با خشونت بسیار رفتار می‌شد.
تجارت برده تا قرن نوزدهم توسط کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا انجام می‌گرفت.در حدود یک قرن پیش در آمریکای شمالی و جنوبی به بردگان آزادی داده شد. برده‌داری،امروزه در جهان به طور کامل ریشه‌کن گردیده است.
● برده‌داری در ادیان مختلف
سه برده آفریقایی.برده‌داری در ادیان مختلف و در سالهای گوناگون تاریخ بشر، از برخوردهای متفاوتی در بین شارعان و بنیانگزاران ادیان برخوردار بوده است. بدین روی این عمل را در ادیان مختلف مروری میکنیم:
▪ برده‌داری در دین یهود
در دین یهود برده‌داری جایز شمرده شده است و بردگانی که در تملک بنی‌اسرائیل بودند، به میراث می‌رسیدند.[۱] عبرانیان می‌توانستند دختر یا پسر خود را به بردگی بفروشند.[۲] مجازات کشتن یک برده در نزد یهود کمتر از مجازات قتل یک مرد آزاد بود.[۳] اگر مرد یهودی چشم بنده‌ عبرانی‌اش را نابینا می‌کرد، یا دندان بنده‌اش را می‌شکست، می‌بایست او را آزاد می‌نمود.[۴] اگر گاوی بنده یا کنیزی را به شاخ می‌زد، سی مثقال نقره به صاحب برده داده می‌شد و گاو را هم سنگسار می‌کردند، در حالی که اگر گاو مرد یا زن آزادی را به شاخ می‌زد، گاو سنگسار شده و صاحب گاو نیز کشته می‌شد.[۵] نزد یهود مردی که با کنیز خویش می‌آمیخت، عملش زنا محسوب می‌شد و زن او حق داشت آن کنیز را بفروشد و از خانه خویش دور کند. در بین شخصیت‌های تورات؛ ابراهیم،بوعز،شائول،اسحاق،سلیمان و داوود برده داشتند.
▪ برده‌داری در دین مسیح
دین مسیح شریعت یهود را تأیید کرده و برده‌داری را نیز جایز شمرده است.[۶] این دین بردگان را به تسلیم و اطاعت صاحبانشان دستور داده است، و در این حکم فرقی بین صاحبان ملایم و پرخاشگر نیست.[۷] در این دین به بردگان دستور داده شده است که در نزد صاحبانشان کمال امانت رابه جای آورند،آنان را شاد سازند و از حاضرجوابی بپرهیزند.[۸] همچنین دین مسیح بردگان را به خدمت با اخلاص و فداکاری تشویق کرده و آنان را از ریاکاری بازداشته است.[۹] در نامه پولس به قلسیان، به مردم توصیه شده که با بردگانشان رفتار عادلانه داشته باشند.[۱۰] نزد مسیحیان فرزندی که از یک کنیز برای مرد به دنیا می‌آمد،برده بود.[۱۱]
▪ برده‌داری در اسلام
ـ پیشینه
در عربستان پیش از اسلام، بردگان در تملک کامل صاحبانشان قرار داشتند. با ظهور اسلام، محمد پیروانش را به خریدن و آزاد ساختن بردگان تشویق کرد. در مدت کوتاهی از بعثت محمد، بردگانی چون عمار یاسر، بلال حبشی، هلال حبشی، ابوفهیره و کنیزانی چون لبینه، زنیره، نهدیه و ام‌عبیس آزاد گشتند.اسلام تمام افراد را با هم برابر دانست و تنها ملاک برتری را تقوا دانست.[۱۲] قرآن نیز بندگی غیرخدا را ممنوع ساخت [۱۳] و تمام انسان‌ها را با یک‌دیگر برادر دانست.[۱۴]هرچند اسلام، برده‌داری را به طور کامل ممنوع نکرد اما چنان انسانیتی را به بردگان توصیه کرد که در جامعه اسلامی برده به مثابه عضو خانواده تلقی می‌شد.[۱۵] پیغمبر اسلام، کسی را که بنده خودش را بزند از بدترین مردم خوانده بود و وقتی نیز توصیه کرد که بندگان را عبد نخوانید بلکه مرد جوان(فتی) بخوانید. [۱۶] پیغمبر اسلام با این سخن که بدترین مردم آن‌است که مردم را می‌فروشد، مخالفت اسلام را با تجارت برده علنی کرد.[۱۷] بندگان درم‌خرید در غزنه، هند و مصر سلطنت‌هایی را به وجود آوردند و بعضی نیز به خلافت رسیدند. در بین بندگان مسلمان کسانی بودند که در امور اجتماعی و امور حکومتی نقش داشتند و در مجالس ادبی و سیاسی شرکت می‌کردند.[۱۸] بندگان مسلمان حق تصرف در دارایی خود را داشتند و به راحتی می‌توانستند کار کرده و از عواید آن بهره‌مند شوند. پیغمبر اسلام در جنگ بدر، تمام اسیران را آزاد کرد و فقط در جنگ بنی‌المصطلق برای این که مشرکان در بین خانواده‌های مسلمان پخش شوند و به تدریج اصلاح شوند؛دستور داد که افراد قبیله به بندگی گرفته شوند که آن‌ها هم پس از ازدواج محمد با جویریه آزاد گشتند.[۱۹] در اسلام، همچنین بندگان به ارث نمی‌رسیدند و پس از مرگ مولایشان آزاد می‌شدند.
● از دیدگاه اسلام
اسلام برده داری را تنها در اسیران جنگی از کفار اجازه داده‌است. یعنی بعد از اسارت آنان سه فرضیه نسبت به آنان متصور است:
آنان را رها کرده تا به قوم خود بازگردند، تا وباره برنامه چینی کرده و درصدد مخالفت دیگر باشند (که این برخلاف عقل و شرع است)
تمام آنان را به قتل برسانند (که این هم برخلاف عقل و منطق و انصاف است)
آنان را به اسارت نگه داشته و داخل خانه مسلمانان بُرده تا تحت تربیت آنان قرار گیرند، و با مقرراتی که اسلام برای نگهداری آن‌ها داشته و مورد تجاوز و تعدی قرار نگیرند (که این روش به حق نزدیکتر و مطابق عقل سلیم است)
● پیش از اسلام و پس ز اسلام
مسأله کنیز و برده‌داری تا زمان صدر اسلام یک فرهنگ بوده و به همین خاطر با سنت‌ها و فرهنگ‌های جامعه نمی‌شود یک مرتبه مقابله کرد. و از طرف دیگر، شرایط زندگی و معیشت بسیار سخت و دشوار بود و انسان‌ها به تنهایی نمی‌توانستند تدارک زندگی روزمره خود را داشته باشند، بلکه نیاز به افرادی بود که در کارهای روزمره به زندگی انسان‌ها کمک کنند. گرچه با گذشت زمان، امروزه موضوع برده داری و استفاده از آن در زندگی روزمره، خود به خود از بین رفته‌است.
● رعایت حقوق بردگان
اسلام برده‌داری را به رسمیت شمرده ولی برای بردگان حقوق خاصی بر گردن موالیان و جامعه و حتی حکومت اسلامی قرار داده است. براساس تعالیم دین اسلام، مسلمانی نمی‌تواند بیش از حد معین از برده خود کار بکشد. همچنین مسلمانان نمی‌توانند از برده زمین گیر و جزامی و کور کار بکشد. اگر کسی به برده خود جنایت فجیعی وارد کرد دیگر نمی‌تواند از او بهره ببرد.
اهل بیت نیز نهایت احترام را در حق برده‌ها داشته و برای آنها حقوق خاصی قرار داده بودند:
براساس روایات موجود، رضا امام هشتم شیعیان، با بردگان خود بر سر یک سفره غذا می‌خورد[۲۰]
براساس روایات موجود، روزی علی به برده خود دستور داد که دو لباس، یکی به قیمت دو درهم و دیگری به قیمت یک درهم بخرد. برده خرید و به علی داد. علی لباس دو درهمی را به برده داد و لباس یک درهمی را برای خود برداشت. وقتی قنبر (برده علی) از علت این کار سوال کرد و علی گفت: «من سنی را گذرنده‌ام و همین لباس برای من کافی است، ولی تو جوانی و احتیاج به لباس بهتر داری»[نیاز به ذکر منبع]
در روایتی از رضا چنین آمده: «هر گاه کسی برده‌ای را آزاد کرد که چاره این دارد، بر اوست که آن برده آزاد شده را تکفل کند ا به حد بی نیازی برساند. و امیر المؤمنین چنین می‌کرد»[۲۱]
و نیز از محمد نقل شده که درباره بردگان گفته :«از همان چیزی که می‌خورید به بردگان خود هم بخورانید و از آنچه می‌پوشید به بردگانتان هم بپوشانید»[۲۲].
● آزاد کردن بردگان (عتق)
گرچه اسلام اصل رقیت و بردگی را با شرایط و خصوصیات آن امضا کرده‌است، ولی بعد از رسیدن به اهداف خود هرگز رضایت به نگه داری آنان در بندگی را نداده‌است، و به همین دلیل وسایل آزادی آنان را به هر نحو ممکن و به وسایل گوناگون فراهم ساخته‌است که برخی از آنان قهری ست و برخی اختیاری؛ برخی به اختیار موالی و صاحبان برده‌است و برخی دیر نیز در اختیار بردان.
فقهای اسلامی در کتاب‌های خود به تبع آیات و روایات بابی را تحت عنوان «کتاب العتق» باز کرده و احکام آن را به طور مفصل آورده‌اند، در حالی که برای رقیت و برده گیری کتاب مستقلی نیاورده‌اند.
برخی از قوانینی که سلام برای آزادی بردگان جعل کرده:
۱) قانون عتق به عنوان صدقه:
طبق این قانون، آزادی بنده در راه خدا عنوان صدقه بر خود گرفته و بر آن ثواب متفرع شده‌است. رسول خدا فرمود: «هر کس برده مؤمنی را آزاد کند این عملش باعث آزادی او از آتش جهنم خواهد شد».
۲) قانون عتق به عنوان کفاره:
طبق این قانون، خداوند کسانی که با برخی تکالیف او مخالفت عملی کردند، مجازات دنیوی آن را آزاد کردن بنده به نحو تعیین یا تخییر قرار داده‌است.
۳) قانون عتق بعد از خدمت:
مطاق این قانون اگر بنده مؤمنی بعد از هفت سال به مولای خود خدمت کرد آزاد خواهد شد.
۴) قانون عتق با بیماری خاص:
طبق این قانون (که از اسباب آزادی قهری است) اگر بنده به امراضی از قبیل زمین گیر شدن و جزام و کوری مبتلا شود خود به خود ازاد می‌شود.
۵) قانون تدبیر:
مطابق این قانون اگر کسی به برده خود بگوید: تو بعد از مرگ من آزادی، بعد ازمرگ مولایش این بنده آزاد است.
۶) قانون کتابت:
طبق این قانون اگر بنده با مولایش قرار ببندد که اگر فلان مبلغ را برای او حاضر کند آزاد شود مولا باید به این عهد خود وفا کند.
۷) قانون سرایت:
طبق این قانون اگر چند نفر در یک برده با هم شریک باشند و یکی از ریکان سهم خود را از این برده آزا کند، سهم‌های دیگر نیز آزا خواهد شد و این آزادی از اسباب قهری است.
۸) قانون تنکیل:
مطابق این قانون اگر کسی «جنایت فجیعی» نسبت به برده خود انجام دهد؛ مثل اینکه بینی، دو گوش، یا دو لب او را ببرد، این بنده خود به خود آزاد می‌شود.
▪ برده‌داری در دین بهائی
در دین بهائی آئین برده‌داری و برده‌فروشی به هر نحو منع شده و حرام است.[۲۳]
▪ برده‌داری در دین زرتشتی
این نوشتار دربارهٔ جامعه‌شناسی خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
▪ برده‌داری در هندوگرایی
این نوشتار دربارهٔ جامعه‌شناسی خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
● برده‌داری در کشورهای مختلف
بازار برده‌فروشان از گوستاو بولانگر.برده‌داری در کشورهای مختلف و در سالهای گوناگون تاریخ بشر، از برخوردهای متفاوتی در بین مردمان کشورهای گوناگون برخوردار بوده است. بدین روی این عمل را در کشورهای مختلف بررسی می‌شود:
▪ برده‌داری در ایران باستان
در ایران باستان،بردگان بر اساس وظیفه،تبار و جنسیت تقسیم می‌شدند. بعضی از بردگان،غلام‌های خانگی بودند که در خانه‌ها یا آتشکده‌ها کار می‌کردند.کنیزها یا بردگان زن خانگی عمومیت داشتند و مرد خانه بر آن‌ها تسلط کامل داشت و می‌توانست با آن‌ها نزدیکی کند و از این نزدیکی کودکانی زاده شوند. بردگان خارجی یا کسانی که به کار بردگی در مزارع می‌پرداختند با اصطلاح بردک شناخته می‌شدند؛ که این‌ها بیش‌ترین تعداد بردگان را تشکیل می‌دادند. اما طبقه اصلی‌تری از بردگان وجود داشت که به آن‌ها تن به معنی جسم می‌گفتند.بردگان می‌توانستند پس از مرگ ارباب یا در صورتی که ارباب تصمیم به آزاد کردن آن‌ها می‌گرفت،آزاد شوند.
▪ برده‌داری در ایران بعد از اسلام
این نوشتار دربارهٔ جامعه‌شناسی خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
▪ برده‌داری در یونان باستان
جنگ‌های مداوم در یونان باستان هزاران زندگی جنگی به همراه داشت که به عنوان برده مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخی بردگان در معادن نقره آتن و اسپارت به کار مشغول می‌شدند. در قوانین افلاطون، کسی که برده خود را می‌کشت پاک شمرده می‌شد و کسی که برده دیگری را می‌کشت می‌بایست بهای برده را به صاحب آن می‌پرداخت.[۲۴] هومر گفته بود که هر کس به بردگی گرفتار شود، زئوس نیمی از خرد او را می‌گیرد.[۲۵] ارسطو بردگان را پست‌تر و فرومایه‌تر از انسان‌های آزاد دانسته و معتقد بود که آنان برده زاده می‌شوند[۲۶] و برای خودشان بهتر است که تحت تسلط قرار گیرند. در قرن پنجم پیش از میلاد، بیش از نیمی از جمعیت آتن برده بودند.
▪ برده‌داری در مصر باستان
در مصر باستان بردگان در کشاورزی مزارع، ساخت معابد و اهرام، ساخت جاده‌ها و تندیس‌ها به کار گرفته می‌شدند. بسیاری از بردگان اندرونی‌ها جزو خانواده‌ای که به آن تعلق داشتند محسوب می‌شدند، گاهی به فرزندی پذیرفته می‌شدند یا از اربابانشان مالی به میراث می‌بردند و یا حتی آزاد می‌شدند.[۲۷]
این نوشتار دربارهٔ جامعه‌شناسی خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.
ژ برده‌داری در آمریکا
این نوشتار دربارهٔ جامعه‌شناسی خُرد است. با گسترش آن به ویکی‌پدیا کمک کنید.

پانویس
۱ـ لاویان ۲۵:۴۶
۲ـ خروج ۲۱:۸
۳ـ خروج ۲۱:۱۳؛۲۱:۲۲
۴ـ خروج ۲۱:۲۷
۵ـ خروج ۲۲:۳۰
۶ـ لوقا ۲۱:۳
۷ـ اول پطرس ۲:۱۸
۸ـ تیتوس ۲:۹
۹ـ قلسیان ۳:۲۳؛ ۴:۲۱
۱۰ـ قلسیان ۴:۱
۱۱ـ عبریان ۹:۶
۱۲ـ قرآن ۴۹:۱۲
۱۳ـ قرآن ۷:۷۰
۱۴ـ قرآن ۴۹:۱۰
۱۵ـ سیرت رسول‌الله ص ۲۲۶
۱۶ـ سیرت رسول‌الله ص ۳۱۶
۱۷ـ سیرت رسول‌الله ص ۲۲۷
۱۸ـ نقد ادبی ص ۱۳۹
۱۹ـ المیزان ۱۱:۵۴
۲۰ـ الانوار البهیه، شیخ عباس قمی، ص ۱۷۹-۱۸۰
۲۱ـ وسائل الشیعه، ج ۲۳، ص ۳۰
۲۲ـ وسائل الشیعه، ج۲۳، حدیث۲
۲۳ـ بهاءالله. کتاب اقدس. ویلمت, آمریکا: Bahá&#۰۳۹;í Publishing Trust، ۱۹۹۲، ۰۸۵۳۹۸۹۹۹۰، ‏بند ۷۲. پیوند به کتاب
۲۴ـ قوانین ۶:۷۷۶
۲۵ـ قوانین ۶:۱۹۹
۲۶ـ تاریخ فلسفه ص ۳۶۳
۲۷ـ تواریخ ۱۰۱
منابع
فرامرز رفیع پور. آناتومی جامعه یا سنهٔ الله: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی کاربردی. تهران: انتشارات کاوه، ۱۳۷۷.
آنتونی گیدنز. جامعه‌شناسی. ترجمهٔ منوچهر صبوری. چاپ سوم، تهران: نشر نی، ۱۳۷۶، ۲۳۸.
مانیفست جمهوری خواهی ۱، نوشته اکبر گنجی، نشر: انتشار به صورت سرگشاده، زیرزمینی و اینترنتی از داخل زندان اوین، به سال ۱۳۸۱
کتاب مقدس عهد عتیق و عهد جدید، ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن، هنری مرتن، تهران: اساطیر، ۱۳۷۹، ISBN ۹۶۴۳۳۱۰۶۸-X
یاردون سیز. دانشنامه کتاب مقدس. ترجمهٔ بهرام محمدیان. چاپ سوم، تهران: روز نو، ۱۳۸۰، ۱۹۱۲.
جیمز هاکس. قاموس کتاب مقدس. ترجمهٔ عبدالله شیبانی. چاپ سوم، تهران: اساطیر، ۱۳۷۵، ۱۱۴.
ابن هشام. سیرت رسول‌الله صلی الله علیه و سلم. ترجمهٔ رفیع‌الدین اسحاق بن محمد همدانی قاضی. علی‌اصغر مهدوی. چاپ سوم، تهران: انتشارات خوارزمی، ۱۳۶۰، ۵۱۹.
ابوبکر عتیق نیشابوری. تفسیر سورآبادی. سعیدی سیرجانی. چاپ سوم، تهران: فرهنگ نشر نو، ۱۳۸۰، ISBN ۹۶۴۷۴۴۳۰۷۲. ‏
محمد حسین طباطبایی. تفسیر المیزان. ترجمهٔ محمد باقر موسوی همدانی. عبدالله زاهد. چاپ سوم، قم: نشر رجاء، ۱۳۶۷.
عبدالحسین زرین‌کوب. بامداد اسلام. چاپ سوم، تهران: امیرکبیر، ۱۳۶۵، ISBN ۹۶۴۰۰۰۱۲۰۱. ‏
عبدالحسین زرین‌کوب. کارنامه اسلام. چاپ یازدهم، تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۵، ISBN ۹۶۴۰۰۰۱۲۱. ‏
علی شریعتی. مذهب علیه مذهب. چاپ ینجم، تهران: چاپخش، ۱۳۸۴، ISBN ۹۶۴۵۵۴۱۱۹۰. ‏
قوانین، افلاطون، ترجمه محمد حسن لطیفی، نشر کاویان،،تهران: نشر صفیعلی‌شاه کاویان، چاپ سوم، ۱۳۵۴
رویای خرد یا تاریخ فلسفه غرب از یونان باستان تا عصر رنسانس، آنتونی گاتلیب، ترجمه لیلا سازگار؛ تهران: ققنوس، ۱۳۸۴

منبع : ویکی پدیا