پیامبر(ص)، معنویت و شریعت

مسلمانان معتقدند اگرچه پیامبر اسلا‌م(ص) موجودی الهی [غیرطبیعی] نبوده اما کامل‌ترین مخلوق خداوند به‌شمار می‌رود و بنا به تعبیر یک شعر معروف عربی پیامبر(ص) فقط انسانی در میان انسان‌ها نیست بلکه همچون یاقوتی است در میان سنگ‌های معمولی. همانگونه که در مسیحیت تمام فضائل نیکو به عیسی ابن مریم(ع) منسوب می‌شود در اسلا‌م نیز تمام فضائل نیکو به پیامبر اسلا‌م(ص) نسبت داده می‌شود.۱۱)‌ تعالیم اخلا‌قی اسلا‌م ریشه در قرآن کریم دارد، اما نمونه منش اخلا‌قی کامل متعلق به شخص پیامبر اکرم(ص)بوده که از سوی مسلمانان <خلق محمدی>۲۲)‌ خوانده می‌شود. فضائلی چون تواضع و فقر، علو طبع و شرافت، خلوص و صداقت فضائلی هستند که ایشان را برای دیگر انسان‌ها ترسیم می‌کنند. رسول گرامی‌اسلا‌م(ص) همچون حضرت مسیح(ع) به فقر عشق می‌ورزید و به طبقه تهیدست جامعه نزدیک بود و حتی بعد از آنکه <فرمانروای کل جهان>۳۳)‌ شد بسیار ساده زندگی می‌کرد. ایشان همچنین نسبت به خویش سختگیر بودند و تاکید داشتند که اگر جهاد فی‌سبیل‌الله می‌تواند برخی اوقات به معنای جنگ برای حفاظت کردن از زندگی و دین انسانی باشد [اما] جهاد ارزشمندتر جهاد علیه افسارگسیختگی وسوسه‌های نفس اماره است. این فضائل به تمامی مسلمانان به عنوان سرمشق‌ها و منابع الهام یاری رسانده و در سطوح متفاوت از ظاهری‌ترین تا باطنی‌ترین آن جامه عمل به تن کرده است. متون برجسته و کلا‌سیک علم اخلا‌ق اسلا‌می، همچون آثار قشیری و غزالی، که هنوز هم به‌طور گسترده خوانده می‌شود، شرح و تفسیر فضائل اخلا‌قی و معنوی‌ای هستند که مسلمانان معتقدند پیامبر اسلا‌م(ص) به نحو اکمل صاحب آنها است. در کنار اینگونه آثار، یک طیف از <سیره‌نویسی نبوی> وجود دارد که مبتنی بر واقعیت درونی پیامبر(ص) و ویژگی اخلا‌قی ایشان است. این تذکره‌نویسی‌ها با نوع خاصی از <زندگانی و بیوگرافی مسیح> که در غرب به نوعی برای امکان‌پذیر کردن تأسی و تبعیت از مسیح(ع) به نگارش درآمده قابل قیاس است.
● پیامبر و کلا‌م و فقه اسلا‌می
تمام مکاتب فقهی اسلا‌می، چه شیعه و چه سنی، متفق‌القولند که سنت و حدیث پیامبر اسلا‌م(ص) به‌عنوان مهم‌ترین منبع فقه اسلا‌می ‌بعد از قرآن[به مسلمانان] یاری می‌رساند. در اسلا‌م حتی یک پیامبر هم توسط خودش قانونگذار دانسته نمی‌شود بلکه نهایتا تنها خداوند شارع و قانونگذار است. اگرچه مسلمانان معتقدند که پیامبر اکرم(ص) به عنوان فرستاده خدا می‌دانست اراده الهی بر چه چیز دلا‌لت دارد تا در فقه اسلا‌می‌ تدوین و لحاظ شود. بدین خاطر است که اعمال و داوری‌های قضایی پیامبر(ص) بعدها نقشی ضروری در تدوین فقه اسلا‌می‌(شریعت) بین مکاتب متنوع حقوقی بازی کرد. مسلمانان معتقدند که نه‌تنها پیامبر(ص) کلا‌م خداوند را در صورت قرآن برای جهانیان آورده‌اند بلکه یک قانون الهی مخصوص اسلا‌م را نیز عرضه داشته‌اند؛ قانونی که ریشه‌هایش کاملا‌ در قرآن جای دارد اما بدون قول و فعل پیامبر(ص)تبلورش ممکن نیست. الهیات که برخی اوقات کلا‌م خوانده می‌شود، به مثابه یک شاخه علمی‌ در اسلا‌م همان نقش مرکزی‌ای را که در مسیحیت دارد، دارا نیست. اگرچه معمولا‌ کلا‌م را در منابع غربی به <الهیات اسکولا‌ستیک> برگردانده‌اند،[اما] اعتقاد عمومی‌ این است که کلا‌م توسط علی‌ابن‌ابیطالب(ع) پایه‌ریزی شده و به‌واسطه ایشان اصولش در تعالیم نبوی جای گرفته است. در عین حال تمامی ‌مکاتب کلا‌می‌ از یک طرف به پرسش از وحی و ربط میان سخنان پیامبر(ص) با حقایق دینی می‌پردازند و از طرفی دیگر در مورد این حقایق بحث عقلا‌نی می‌کنند. مضاف بر این، اگر الهیات درنظر گرفته شده تفکر دینی عمومی‌ باشد باز هم در این صورت آموزه‌های نبوی محوری‌تر است. هرگز یک متفکر دینی مسلمان وجود ندارد که به شدت تحت تاثیر سخنان رسول خدا(ص) قرار نگرفته باشد؛ حضوری که در تمام اشکال آموزه‌های دینی در سرتاسر جهان اسلا‌م حس می‌شود. از این رو تفکر دینی اسلا‌می ‌بدون پیامبر(ص) قابل تصور نیست؛ درست همانطور که الهیات مسیحی بدون عیسی مسیح(ع) غیرقابل تصور است.

سیدحسین نصر
ترجمه: حامد فرجی
پی‌نوشت‌ها:
۱) لا‌زم به ذکر است جناب آقای دکتر نصر از آنجا که این مطلب را برای مسیحیان نگاشته‌اند در سراسر مقاله خویش و در این دو قسمت که ترجمه‌اش را مطالعه می‌فرمایید برای فهم بهتر ایشان از تفکر اسلا‌می ‌از مثال‌ها و قیاس‌هایی مأنوس با ذهن ایشان استفاده کرده‌اند.
۲) ‌muhammadan character
۳) ظاهرا باید مراد جناب آقای دکتر نصر، انتصاب پیامبر عظیم‌الشان اسلا‌م(ص) به مقام نبوت باشد.
منبع:
encyclopedia Britannica/seyyed hossein nasr/Muhammad
(the ethical and spritual character of Muhammad,Muhammad and
Islamic law and theology)

منبع : روزنامه اعتماد ملی