موقعیت تمدنی ایران و راهی برای بازسازی آن

تمدن ایران از دیرباز دارای شکوه و عظمتی بوده که هرچند ما ایرانی‌ها در مورد آن غلو می‌کنیم ولی واقعیتی انکارناپذیر است که مورد تایید همه دانشمندان و محققان و شرق‌شناسان است. در مورد دلا‌یل شکوه گذشته تمدن ایران و نیز افول آن دیدگاه‌ها و نظرات مختلفی بیان شده است، آنچه که بیشتر از سایر دلا‌یل نظر من را به خود جلب کرده، موضوعی مربوط به موقعیت خاص جغرافیایی ایران است.
اگر به نقشه جهان با دقت نگاه کنیم متوجه می‌شویم که تنها بخشی از خشکی کره زمین که می‌توانسته است ارتباط بین مشرق‌زمین و مغرب‌زمین را برقرار سازد، قطعه‌ای حد فاصل تنگه هرمز در جنوب و ارتفاعات البرز در شمال یا به عبارتی بخش اصلی سرزمین ایران است. این سرزمین همواره و در همه دوره‌های تاریخی جزو لا‌ینفک اصلی سرزمین ایران و حامل تمدن ایران قدیم بوده است. برای فهم بهتر موضوع باید دقت کنیم که در جنوب بعد از تنگه هرمز، امکانی برای ارتباط بین تمدن شرق و غرب وجود نداشته زیرا شبه‌جزیره عربستان بن‌بست بوده و پس از آن هم اقیانوس آغاز می‌شود. در شمال هم بعد از البرز در گذشته آب دریاچه مازندران یا دریای قزوین بالا‌ بوده و امکان عبور نداشته و پس از آن هم سرزمین‌های سرد و یخ‌زده وجود داشته است. ایران با واقع شدن بین تمدن‌های غرب، یونان و روم قدیم و به عبارتی اروپا و تمدن‌های شرق عمدتا چین و هند و آسیای دور و به دلیل عبور منحصر به فرد راه‌های شرقی و غربی، برای یک دوران طولا‌نی دارای مزیت ویژه بوده است.
ساکنان این بخش از کره زمین بدون تلا‌ش اضافی می‌توانسته‌اند از تحولا‌ت در شرق و غرب مطلع شده و با آخرین دستاوردهای علمی، هنری، ادبی، کشاورزی و صنعتی کره خاکی آشنا شوند. همچنین آنان قادر بوده‌اند در کنار راه قدیم ابریشم که از چین آغاز و بعد از سرزمین ایران به اروپا می‌رسید و نیز راه ادویه که از هند شروع و از طریق ایران به اروپا می‌رفت، به تجارت و کسب و کار مشغول شوند. طبق این نظریه، از زمانی که انگلیسی‌ها توانستند با ساخت کشتی‌های قاره‌پیما، دماغه نیک در آفریقای جنوبی را دور بزنند و به هند برسند، تمدن ایران به یک مرض لا‌علا‌ج مبتلا‌ و ضعیف شدن تمدن ایران آغاز شد. از این به بعد اروپایی‌ها برای لشکرکشی به آسیا، نیازی به همکاری ایران و یا کسب اجازه از ایران نداشتند. بعد‌ها با فراهم شدن استفاده از کانال سوئز برای عبور کشتی‌های قاره‌پیما، راه دریایی بین آسیا و اروپا نزدیک‌تر و موقعیت و برتری زمینی ایران بدتر شد. گویا نادرشاه افشار اولین حاکمی بود که متوجه این مرض خطرناکی که به جان تمدن ایران افتاده بود شد.
او قصد داشت با ساخت کشتی‌های جنگی، سیطره ایران بر اقیانوس هند را گسترش دهد تا از این طریق اهمیت جغرافیایی ایران را بازسازی کند. به دستور نادر چوب از جنگل‌های شمال با نیروی انسانی به هرمز حمل و با آنها کشتی ساخته شد ولی پس از ساخت اولین کشتی، نادر به طرز مشکوکی کشته شد. اکنون نمی‌توان با نگاه به گذشته فقط آه کشید. امروز باید به این سوال اساسی پاسخ داد که چه باید کرد؟ خوشبختانه یا متاسفانه به جای اینکه ما از این سابقه تاریخی درسی بیاموزیم و از آن برای شکوه مجدد تمدن ایران استفاده کنیم، کشورهای جنوبی خلیج فارس با بازسازی عملی راه ابریشم از طریق را‌ه‌های هوایی تمدنی بزرگ را پی‌ریزی کرده‌اند. در جنوب خلیج فارس ابتدا دبی و سپس بحرین و قطر به دنبال آن، دانسته یا ندانسته با احداث فرودگاه‌های بین‌المللی و ایجاد خطوط هوایی گسترده، پل ارتباط بین شرق و غرب شده‌اند. این کشور‌ها به معنی واقعی به اتکای مشاوران دانای خود به خلق مزیت پرداخته‌اند. امروز فرودگاه دبی با استفاده از خطوط هوایی امارات به بیش از ۲۲ میلیون مسافر ترانزیت خدمت ارائه می‌کند که از این تعداد حدود ۶ میلیون نفر به عنوان توریست در دبی چند روزی اقامت می‌کنند.
رمز موفقیت گردشگری در دبی همین مطلب است. دبی تنها منطقه توریستی است که توریست در آن فصلی نیست، هتل‌های دبی حتی در فصل بسیار داغ تابستان هم بیش از ۹۵ درصد اشغال هستند. تشکیل پی در پی خطوط هوایی جدید در این شیخ‌نشین‌ها و ساخت فرودگاه‌های جدید و در اشل بزرگ‌ترین فرودگاه‌های جهان، نشانه موفقیت سرمایه‌گذاری‌های قبلی است. واقعیت این است که بین شرق و غرب سالا‌نه حدود ۲۰۰ میلیون مسافرت انجام می‌شود و منطقه عمومی خلیج فارس در شمال یا جنوب تقریبا در وسط این راه هوایی قرار دارد که البته بهترین موقعیت بین همه این فرودگاه‌ها را فرودگاه امام خمینی(ره) دارد. امیدوارم قبل از آنکه خیلی دیر شود و فرصت‌های استفاده از این کریدور بین قاره‌ای از دست برود، مسوولا‌ن حال یا آینده ایران به این موضوع بیندیشند.

حسین مرعشی

منبع : روزنامه اعتماد ملی