هرزه‌خواری

جرج پسر بچه لاغر رنگ پریده ۵ ساله‌‌ای است که به دلیل کم‌خونی تغذیه‌ای در بیمارستان بستری شده بود. به‌نظر می‌رسید کم‌خونی جرج ناشی از بلع رنگ، گچ، خاک، چوب و چسب باشد. او از ۹ ماهگی خوردن مایع فندک را شروع کرده بود و از آن زمان چندین بار به دلایل مشابه بستری شده بود. جرج مبتلا به هرزه‌خواری شده بود.
هرزه‌خواری Pica، نوعی خوردن مداوم مواد غیر مغذی به مدت حداقل یک ماه توصیف شده است. این رفتار باید با سطح رشد کودک نامتناسب بوده و بخشی از رسوم تأیید شده فرهنگی نباشد. گرچه قبل از سنین ۱۸ ماهگی به دهان گذاشتن و گاهی هم خوردن مواد غیر خوراکی نسبتاً شایع است و دلالت به هرزه‌خواری ندارد. تنها زمانی تشخیص هرزه‌خواری مطرح می‌شود که رفتار مورد نظر تداوم داشته باشد.
● این کودکان چه خصوصیاتی دارند؟
خوردن مواد غیر خوراکی پس از سن ۱۸ ماهگی معمولاً نابه‌هنجار تلقی می‌شود. هرزه‌خواری معمولاً بین ۱۲ تا ۲۴ ماهگی شروع می‌شود و میزان بروز آن با افزایش سن کاهش می‌یابد.
مهمترین مشخصه هرزه‌خواری خوردن مداوم مواد غیرخوراکی برای مدت حداقل یک ماه است. مواد خاصی که خورده می‌شوند با توجه به سن فرد متفاوت است.
شیرخواران و کودکان خردسال به‌طور معمول رنگ، گچ، نخ، مو یا پارچه را می‌خورند. کودکان بزرگ‌تر ممکن است مدفوع حیوانات، ماسه، حشرات، برگ، یا ریگ بخورند. نوجوانان و بزرگسالان امکان دارد خاک یا گل رس بخورند. نفرت یا اجتناب از غذا در این افراد دیده نمی‌شود. بسته به نوع ماده خورده شده اختلال از نظر بالینی ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشد. از جمله جدی‌ترین عوارض آن می‌توان از موارد زیر نام برد:
مسمومیت با سرب (که معمولاً از خوردن رنگ‌های حاوی سرب ناشی می‌شود)، انگل‌های روده‌ای متعاقب مصرف خاک رس، فقر آهن شدید پس از مصرف مقادیر زیاد نشاسته و انسداد روده بر اثر بلع گلوله‌های مو، سنگ یا شن. به استثنای افراد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی، هرزه‌خواری معمولاً تا نوجوانی از بین می‌رود.
● میزان شیوع این اختلال به چه میزان است؟
در مورد شیوع هرزه‌خواری در کودکان داده‌های چندانی وجود ندارد. هرزه‌خواری در کودکان بزرگ‌تر و نوجوان نادر است. این اختلال در کودکان و نوجوانان دچار عقب ماندگی ذهنی شایع‌تر است.هرزه‌خواری در ۱۵ درصد افراد دچار عقب‌ ماندگی ذهنی شدید گزارش شده است اما این مشکل در جوامع کم درآمد شایع‌تر است.
● چه عللی برای این اختلال مطرح است؟
برای توضیح پدیده هرزه‌خواری چندین نظریه پیشنهاد شده است، ولی هیچ‌یک مقبولیت همگانی نیافته است. به‌نظر می‌رسد میزان بروز هرزه‌خواری در بستگان افراد مبتلا بالاتر از حد مورد انتظار است. در گروه نمونه میلی کان و لوری ۶۳ درصد مادران کودکان مبتلا خود نیز به اختلال دچار بودند.
برخی مادران خود مستقیماً خوردن مواد غیرخوراکی را به فرزندانشان می‌آموختند و مادران دیگر، براین فرزندانشان حکم مدل را داشتند. کمبودهای تغذیه‌ای به‌عنوان عامل هرزه‌خواری برای خاک و یخ گاهی با کمبود آهن و روی ارتباط دارد و با تجویز این مواد برطرف می‌شود.
میزان بالائی از محرومیت و مساحمه والدین با مواردی از هرزه‌خواری ارتباط داشته است و کودک خشنودی حاصل از پرخوری را جایگزین عطوفت والدین می‌کند یا به علت عدم توجه والدین کودک مانعی در انجام این عمل نمی‌بیند. هرزه‌خواری اغلب نشانه از هم‌گسیختگی خانوادگی، نقص سرپرستی و اهمال کاری عاطفی است و مواردی مثل فقر، غفلت، بی‌توجهی، فقدان نظارت والدین و تأخیر در رشد خطر ابتلا به این اختلال را در چنین کودکانی افزایش می‌دهد.
● هرزه‌خواری چگونه درمان می‌شود؟
قدم اول در درمان هرزه‌خواری تعیین علت در صورت امکان است. وقتی هرزه‌خواری با موقعیت‌های مسامحه یا بدرفتاری همراه باشد، این شرایط طبیعتاً باید درمان شود. مواجهه با مواد سمی باید حذف شود. هیچ درمان قاطعی برای هرزه‌خواری وجود ندارد.
درمان بیشتر معطوف به آموزش و تعدیل رفتاری است. درمان، اساساً روی روش‌های روانی اجتماعی، محیطی، رفتاری و راهنمائی خانوادگی متمرکز است. باید سعی شود عوامل استرس‌زای روانی اجتماعی عمده تخفیف یابد. اگر سرب در محیط اطراف موجود باشد، باید حذف یا از دسترس کودک دور نگه داشته شود.
باید همواره میزان آهن و روی اندازه‌گیری شود؛ چون در بسیاری از موارد هرزه‌خواری میزان این مواد پائین بوده و به پدید آمدن هرزه‌خواری کمک می‌کند. در این موارد با تجویز خوراکی آهن و روی اختلال از بین می‌رود. چندین روش رفتاری با تأثیر نسبی مورد استفاده قرار گرفته است. برای مثال استفاده از شوک الکتریکی خفیف، صداهای ناخوشایند یا یک داروی استفراغ‌آور. هم‌چنین باید به مادران آموزش داده شود تا از خطرات خوردن مواد غیرخوراکی آگاه و تشویق شوند تا کودکانشان را از اقدام به چنین کاری باز دارند.

صفورا سالمی

منبع : ماهنامه کودک