رشد مصرف انرژی؛ نگرانی آینده صنعت نفت

مصرف انرژی در کشور در سال های اخیر حدود ۱۰ درصد رشد کرده و این درحالی است که رشد تولید ناخالص ملی ۵ تا ۶ درصد برآورد شده است.
الف) انرژی در دنیای امروز نقش حیاتی و انکارناپذیری داشته و در پیشرفت و توسعه پایدار جهانی بسیار تاثیرگذار است. از ابتدای دهه هفتاد میلادی با تحریم نفتی و افزایش جهانی قیمت نفت، دنیا به اهمیت بیش از پیش انرژی پی برده و در جهت افزایش بهره‌وری و کاهش شدت مصرف انرژی (شدت انرژی نشان دهنده انرژی مصرفی در مقابل ۱۰۰۰ دلار تولید است) تلاش کرده است، اما متأسفانه این افزایش قیمت در کشور ما تاثیری معکوس داشته و باعث رشد مصرف و اسراف شده به گونه ای که در حال حاضر شدت مصرف در ایران ۳ برابر استاندارد جهانی است.
مصرف انرژی به خودی خود چیز بدی نیست به شرط این که باعث توسعه و پیشرفت شود. اما متأسفانه در سال های اخیر رشد مصرف انرژی در کشور ما حدود ۱۰درصد بوده در حالی که رشد تولید ناخالص ملی بین ۵ تا ۶ درصد محاسبه شده است. با ادامه روند فعلی در آینده ای نزدیک از یک صادرکننده بزرگ انرژی به یک وارد کننده تبدیل شده و در تأمین انرژی داخلی نیز دچار مشکل خواهیم شد.
در حال حاضر سهم قابل توجهی از تولید کشور صرف یارانه های انرژی می شود که با قیمت های فعلی منطقه‌ای در حدود ۳۵ هزار میلیارد تومان برآورد شده است و هر سال با رشد فزآیندی در حال افزایش است. یعنی سرمایه‌ای که می‌بایست در خدمت رشد و توسعه کشور قرار گیرد، به راحتی سوزانده شده و محیط‌ زیست کشور را نیز آلوده می‌کند. آمارها و برآوردها نشان می‌دهد که میزان قابل توجهی از انرژی مصرفی کشور ما هدر می‌رود و هیچ نقشی در تولید ندارد.
طبق برآوردها در ایران پتانسیل صرفه‌جویی و اصلاح الگوی مصرف وجود دارد. در صورتی که با استفاده از راهکارهای بهینه‌ ۳۰درصد از مصرف انرژی کاهش یابد بیش از ده میلیارد دلار صرفه جویی حادث شده که حدود نیمی از بودجه عمرانی کشور است. یعنی با بهره‌گیری از راهکارهای مدیریت مصرف علاوه بر کاهش هدر رفتن منابع ملی و حفظ ذخایر کشور، باعث رونق اقتصادی، افزایش اشتغال، حفظ نقش مهم کشور در بازارهای صادرات انرژی و افزایش قدرت ملی شده و البته آلودگی محیط‌ زیست نیز به شدت کاهش خواهد یافت، مقوله‌ای که کمتر به آن توجه شده است.
ادامه رشد مصرف و هدر رفتن منابع کشور به ویژه دورنمای خطرناک آینده، رهبر معظم انقلاب را بر آن داشت تا با تدبیر، تیزبینی و هوشمندی سال جاری را سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری کنند تا توجه و همدلی مسئولان، دست اندرکاران، احزاب، رسانه‌ها و کلیه آحاد مردم را به این مهم هدایت فرموده و در آینده‌ای نزدیک جهت‌گیری رشد مصرف و سوزاندن منابع به سمت رشد تولید و توسعه ملی هدایت شود.
ب) راهکارهای اجرای بهبود و ارتقای کارآیی انرژی را می‌توان به دو دسته عمده شامل راهکارهای قیمتی و غیر قیمتی تقسیم کرد؛ هر چند که این دو دسته جدای از هم قابل بررسی نیستند. در کشور قیمت واقعی حامل‌های انرژی در ۳۰ سال گذشته کاهش یافته در حالی که این قیمت در بازار جهانی به شدت افزایش یافته است؛ به عنوان نمونه قیمت واقعی نفت گاز ۳ برابر و برق بیش از ۲ برابر شده است.
ارزان بودن نسبی قیمت ها در مقایسه با قیمت جهانی منجر به استفاده غیر بهینه از این حامل ها شده و بخش عظیمی از سرمایه ملی به این سو میل کرده است. دولت در ارائه این یارانه‌ها به هیچ وجه نتوانسته به اهداف اصلی خود که افزایش کارآیی تولید، توسعه منطقه‌ای و بخشی، بهینه‌سازی تولید و مصرف و از همه مهم تر عدالت اجتماعی، دست یابد.
در شرایطی که قیمت‌های انرژی انعکاس دهنده هزینه‌های واقعی اقتصاد نباشد، نمی‌توان به بهبود کارآیی انرژی فکر کرد؛ از این رو پیگیری سیاست‌های مدیریت تقاضا و مدیریت عرضه و در سطحی بالاتر مدیریت انرژی کشور منوط به ایجاد انگیزه و اصلاح قیمت‌ها است. راهکارهای قیمتی و سیاست‌های قیمت‌گذاری به دلیل پیچیدگی های خاص اقتصاد ایران مشکل بوده و تبعات فراوانی در پی دارد. هر چند که سامان دادن به بازار انرژی کشور و اصلاح قیمت امری ضروری است، اما می بایست با راهکارهای فرهنگی زمینه را برای اجرای این سیاست آماده کرد.
کشور ما از لحاظ منابع سوخت های فسیلی در وضعیت مناسبی قرار داشته و منابع قابل توجه نفت و گاز در کشور وجود دارد که در یک قرن گذشته پایگاه اصلی توسعه کشور بوده است، اما با رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی در این دوران همراه با تغییر الگوی مصرف انرژی و افزایش امکان دسترسی در شهرها و روستاها به حامل های انرژی، افزایش مصرف کالاها، مصرف داخلی انرژی افزایش یافته به این ترتیب مزیت مثبت بودن تراز انرژی از دست رفته است. برای تغییر این روند، تغییر نگرش جامعه و همه اقشار نیاز است. در این میان جدای از راهکارهای فرهنگی، نقش قوانین و مقررات و ایجاد استانداردهای مرتبط بسیار پررنگ است که به اختصار به چند نمونه اشاره می‌شود.
۱) اصلاح ساختار صنعت
با توجه به این که بخش عمده‌ای از انرژی مصرفی در واحدهای تولیدی و خدماتی به مصرف می‌رسد، لازم است فرآیندهای تولیدی و پروسه تولید کالا‌ها ( به لحاظ مراحل مختلف تولید و مصرف انرژی) مورد ممیزی دقیق قرار گرفته و اصلاح تکنولوژی با هدف کاهش مصرف در دستور کار قرار گیرد. از آنجاکه صنایع و مصرف کنندگان سالهاست که به مصرف انرژی ارزان خو گرفته و کالای با راندمان پایین نیز ارزان تر است، دخالت دولت بسیار مهم خواهد بود که می‌بایست در قالب سیاست‌های تشویقی و تنبیهی اجرا شود و البته نباید نقش استانداردها ، اصلاح مقررات و تدوین معیارهای مصرف فراموش شود، هر چند که در سال های گذشته فعالیت‌های خوبی در این رابطه شده که کافی نیست.
۲) حمایت از تولید تجهیزات با راندمان بالا
۳) اصلاح قوانین مالیاتی با هدف حمایت از تولید تجهیزات با کیفیت و راندمان بالا و وضع مالیات محیط زیست
۴) اصلاح قوانین گمرکی و سود بازرگانی با هدف حمایت از ورود کالاهای با راندمان بالا و مصرفی انرژی نو یا سوخت‌های جایگزین و کاهش ورود کالا‌های کم بازده
۵) افزایش راندمان تولید انرژی در نیروگاه ها و پالایشگاه ها و کاهش تلفات بخصوص سیکل ترکیبی کردن تمام نیروگاه ها
۶) کاهش تلفات در تولید، انتقال و توزیع انرژی بخصوص برق
۷) حمایت از تولید و مصرف انرژی‌های نو و تجدید پذیر شامل: معافیت‌‌های مالیاتی و گمرکی و خرید تضمینی
۸) راهکارهای جایگزینی سوخت نظیر گاز و دیزل
۹) بازنگری در استانداردهای موجود و وضع استانداردهای جدید بخصوص در جهت افزایش راندمان تجهیزات
۱۰) استقرار دولت الکترونیک در جهت حذف سفرهای زاید
۱۱) اصلاح بحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان و اجرای آن در کلیه بخش‌ها با اهرم‌های تشویقی و تنبیهی
۱۲) حمایت از طرح های پژوهشی
۱۳) اصلاح ساعت کار سازمان ها و صنایع و واحدهای خدماتی در جهت کاهش مصرف در ساعت های اوج آن.
۱۴) حمایت جدی از کمیته‌های انرژی استان ها با تخصیص بودجه خاص
۱۵) تشکیل شرکت های خصوصی بازرسی برای بررسی و تأیید ضوابط در صنایع و ساخت و سازها و ایجاد قوانین و مقررات مرتبط
ج) در حوزه مدیریت تولید چند سالی است که واحد بهینه‌سازی مصرف انرژی تشکیل شده و در حال اصلاح امور است. برای کل مناطق نفت‌خیز برنامه‌ای تهیه شده تا طی یک دوره مشخص حدود ۳۰ درصد از مصرف انرژی کاهش یاید. در این خصوص ممیزی انرژی در برخی از واحدها اجرا شده و درحال حاضر نیز در شرکت بهره‌برداری نفت و گاز مارون در جریان است و تعدادی از راهکارهای اقتصادی برتر در حال اجرا هستند. مطالعات تمام پروژه‌ها از دیدگاه مصرف انرژی بررسی شده و نقطه نظرات اصلاحی در نظر گرفته می‌شود. رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان نیز در مناطق نفت خیز جنوب سالهاست که اجباری بوده و رعایت می‌شود.
ممیزی انرژی در ساختمان های این شرکت در حال انجام بوده و پروژه‌های خوبی در رابطه با پوشش سقف و اجرای راهکارهای بهینه در ساختمانها در دست اجراست. استفاده از انرژی خورشیدی شروع شده و در حال حاضر استفاده از آبگرمکن خورشیدی در ساختمانها و استفاده از برق خورشیدی در تأسیسات سرچاهی در دستور کار قرار دارد. کلیه تجهیزات دوار شامل پمپ ها، کمپرسورها و توربین ها در حال بررسی بوده و تجهیزات فرسوده و راندمان کم با تجهیزات جدید تعویض شده یا خواهد شد. در این خصوص چند پروژه بزرگ در نظر گرفته شده است که از مهم ترین آنها پروژه بوسترهای سه گانه نفت (اهواز- امیدیه و گوره) است که تأثیر مهمی در کاهش مصرف خواهند داشت.
این مدیریت در حال تدوین معیار مصرف انرژی برای تولید نفت و گاز است که تاکنون در کشور انجام نشده است . در ضمن کلیه سیستم های روشنایی و تهویه از دیدگاه مصرف انرژی و نوع تکنولوژی مورد بررسی قرار گرفته و سیستم های با راندمان کم و یا اضافی حذف شده و خواهند شد. شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب شرکتی است که استفاده از لامپ های رشته ای، مدادی و بخار جیوه مستقیم را محدود و ممنوع کرده و سیستم های روشنایی با تکنولوژی جدید را مورد استفاده قرار داده است. این شرکت سیستم های تهویه جذبی را در جهت پیک‌سائی مدنظر قرار داده و بسیاری از پروژه های خود را به این سیستم مجهز کرده است.
د) فرهنگ یک نظام مفهومی یکسان در میان همه یا غالب افراد یک جامعه است. نظام مفهومی یکسان دربرگیرنده مجموعه‌ای از صفات ویژه کلیدی است که افراد به آنها ارج می‌نهند. جامعه دارای یک فرهنگ غالب و مجموعه‌های بی‌شماری خرده فرهنگ است فرهنگ غالب بیان کننده ارزش‌های بنیادی مشترک میان اکثریت جامعه است.
این فرهنگ بر رفتارهای افراد تأثیر قوی دارد و مشخصه‌ یک فرهنگ مناسب ارزش‌های بنیادی آن است. ارزش‌هایی که افراد در نگهداری آن بسیار کوشا و حساس و دقیق هستند؛ از این رو فرهنگ مناسب ثبات رفتارهای افراد را افزایش می‌دهد و آنچه باعث می‌شود فرهنگ برای شکل دادن و هدایت رفتار توانا شود، همان جنبه‌ مفهوم مشترک است؛ بنابراین در فرهنگ غالب انتظار می‌رود اشخاص با زمینه‌های متفاوت و سطح آگاهی نسبی، توصیفی یکسان از یک موضوع داشته باشند. فرهنگ غالب بدون نیاز به داشتن دلایل و مدارک نوشتاری به هدف خاص خود خواهد رسید. هرچه فرهنگ قوی‌‌تر باشد، مدیریت خواهد داشت و رفتارها بیشتر درونی می‌شوند و هنگامی که فرهنگی استقرار یافت بعید است از بین برود.
سنت‌ها و رسوم جاری و شیوه رایج رفتارها و طرز تلقی‌ها عمدتا به آنچه قبلا انجام شده و میزان توفیقی که آن کوشش‌ها داشته‌اند، بستگی دارد. این موضوع ما را به منبع اصلی فرهنگ غالب هدایت می‌کند.
مؤلفه‌هایی چون ارتقای سطح آگاهی عمومی، هدایت مصرف کنندگان در جهت مصرف منطقی، آموزش مصرف کنندگان در زمینه روش‌های صرفه جویی انرژی و ترویج دستورات دینی و باورهای مذهبی در جلوگیری از اسراف و حفظ محیط ‌زیست، همگی در بهینه سازی مصرف انرژی و توسعه پایدار نقش اساسی دارند؛ هر چند کتمان نمی توان کرد که توسعه فرهنگی و فرهنگ‌سازی نیازمند برنامه‌های بلند مدت و کوتاه مدت است.

مهندس علی آغاجریان
مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب

منبع : شبکه اطلاع رسانی شانا