کویر ایران سرمایه ای منحصر به فرد برای جذب منجمان است

کویرهای پهناور ایران می‌توانند یکی از مهمترین انگیزه‌های سفر به ایران برای منجمانی باشند که در جست‌وجوی آسمانی صاف، تاریک و بدون غبار برای رصد اجرام آسمانی هستند.
این در حالی است که ما نه تنها در زمینه جذب توریست‌هایی که با انگیزه رصد ستارگان به ایران سفر می‌کنند موفق نبوده‌ایم، بلکه تورهای داخلی نیز که در این خصوص برگزار می‌شود رونق چندانی ندارند. بابک امین تفرشی، عضو هیات موسس شاخه آماتور انجمن نجوم ایران در این زمینه می‌گوید: <با وجود اینکه شرایط بسیار مناسب کویرهای ایران در کنار جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی ایران، موقعیت منحصر به فردی را در زمینه جذب منجمان و علاقمندان به رصد اجرام آسمانی برای ایران فراهم می‌کند، حضور گردشگرانی که با انگیزه نجوم به ایران سفر می‌کنند بسیار کم و محدود به پدیده‌های خاصی همچون خورشیدگرفتگی یا گذر زهره است.>تفرشی ضعف تبلیغات را علت اصلی این موضوع می‌داند و می‌گوید:< تجربه نشان می‌دهد که در صورت تبلیغات گسترده در سطح بین‌المللی می‌توانیم بسیاری از علاقه‌مندان به رصد اجرام آسمانی را به سمت ایران سوق دهیم.
چنانچه در چند سال اخیر با تبلیغاتی که در خصوص تورهای رصدی در سطح داخلی انجام شده است، تعداد علاقمندان به شرکت در این تورها به طور مرتب در حال افزایش است.>با وجود افزایش تعداد تورهای رصدی داخلی، شرکت کنندگان در این تورها محدود به پژوهشگرانی است که به طور تخصصی در زمینه نجوم فعالیت می‌کنند و به ندرت شاهد حضور گسترده علاقه‌مندان آماتور نجوم در تورهای رصدی هستیم.
این در حالی است که به عنوان مثال هر ساله در آمریکا مردم به صورت خانوادگی و با وسائل شخصی خود در تورهای چند هزار نفره به رصد پدیده‌های خاص نجومی‌می‌پردازند و گاه این آمار به ده هزار نفر برای رصد یک پدیده نجومی‌می‌رسد. اما در ایران با وجود کویرهای منحصر به فرد، موقعیت مناسب برای رصد و سابقه طولانی ایرانیان در زمینه ستاره شناسی و نجوم، نه تنها در زمینه جلب توجه عامه مردم به جاذبه گردشگری که در این خصوص وجود دارد موفق نبوده‌ایم، بلکه منجمان و پژوهشگران حرفه‌ای نیز برای رصد پدیده‌های نجومی‌در شب‌های تاریک کویر با مشکلات بسیاری مواجه هستند. محمد مهدی مطیعی مدیر انجمن آماتوری آسمان طوس با بیان اینکه تقریبا هیچ امکانات رفاهی برای منجمانی که برای رصد سفر می‌کنند وجود ندارد، می‌گوید: <ما در تورهایی که برای رصد ستارگان برگزار می‌کنیم، اغلب مکان‌هایی را که نزدیک به روستاها باشند انتخاب می‌کنیم تا بتوانیم حداقل از امکانات مردم بومی‌یا مدارس روستاها استفاده کنیم.
این در حالی است که در رصد پدیده‌هایی که به تاریکی مطلق احتیاج دارند، منجمان مجبور به رفتن به اعماق کویر و دوری از مناطق مسکونی هستند و به ناچار بدون هیچ سرپناه و اقامتگاهی شب را به صبح می‌رسانند. به گفته امین تفرشی در بیشتر تورهای رصدی، کمپ‌های موقت و چادرهای شخصی افراد به عنوان سرپناه مورد استفاده قرار می‌گیرد و شرکت کنندگان در این تورها با کمترین امکانات رفاهی به رصد پدیده‌های نجومی‌می‌پردازند. هرچند همان طور که موسی زمانی مدیر موسسه مرزهای بیکران ستاره شناسی می‌گوید:
بیشتر افراد شرکت کننده در تورهای رصدی به خاطر عشق و علاقه‌ای که به نجوم دارند، شب‌ها را در دل کویر می‌گذرانند و امکانات رفاهی اهمیت چندانی در عزم راسخ آنها برای رصد آسمان در شب‌های کویر ندارد، اما وجود سرپناهی که حداقل امکانات را در اختیار گردشگران نجومی‌بگذارد و امنیت آنها را تامین کند، می‌تواند تاثیر بسیاری در جذب افراد آماتور به این گونه سفرهای علمی‌داشته باشد. گردشگرانی که به منظور رصد ستارگان به کویر سفر می‌کنند، استفاده از کاروانسراها و بناهای تاریخی که در کویر و محل‌های مناسب برای رصد وجود دارد را بهترین مکان برای اقامت منجمان در طول تورهای رصدی می‌دانند.در ایران آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که حائز شرایط مناسب برای اقامت شرکت کنندگان در تورهای رصدی است. اما تعداد محدودی از این بناها در این خصوص تجهیز شده اند و برخی از این بناها به کلی متروک و رها شده اند، دربرخی دیگر فقط دیده بانان حفاظت محیط زیست سکونت دارند و گهگاه نیز پذیرای کارشناسان است و تنها تعداد محدودی از این بناها برای اقامت‌های کوتاه مدت منجمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ما در استان‌های تهران، قم، سمنان، اصفهان، قزوین و مرکزی و ... که از نظر موقعیت رصد در وضعیت مطلوبی قرار دارند، بناهای تاریخی مناسبی داریم که در صورت مرمت می‌توانند به عنوان یک اقامتگاه موقت و امن برای رصدهای شبانه استفاده شوند. به گفته تفرشی در حال حاضر تقریبا ۴ الی ۵کاروانسرای قدیمی‌به منظور استفاده گردشگرانی که برای رصد ستارگان به کویر سفر می‌کنند، مناسب سازی شده است و البته کوه نوردان و سایر گردشگران نیز از آن استفاده می‌کنند که کاروانسرای قصر بهرام در پارک ملی کویر معروف‌ترین آنها است. با وجود این امکانات حداقل علاقه‌مندان به نجوم از تمامی ‌راهکارهای موجود برای برگزاری این تورها استفاده می‌کنند و به عنوان مثال در برخی سفرهایی که برای رصد کنندگان آماتور ترتیب داده می‌شود و رفتن به عمق کویر ضرورت چندانی ندارد از ارودگاه‌هایی که در نزدیکی شهرها واقع شده اند نیز استفاده می‌شود. چنانکه موسسه مرزهای بیکران ستاره شناسی که از سال ۱۳۸۱ تا کنون ۱۳گشت نجومی‌برای علاقه‌مندان به رصد اجرام آسمانی در استان فارس ترتیب داده است، برخی از تورهای خود را در چنین اردوگاه‌هایی برگزار می‌کند.
هرچند به دلیل محدودیت‌های موجود در استفاده از این گونه اقامتگاه‌ها، چنین امکانی به ندرت فراهم می‌شود و به گفته زمانی مدیر این موسسه بیشتر گشت‌های شبانه نجومی‌در اماکن طبیعی و باز نزدیک به شهر یا روستاهای استان فارس برگزار شده است و به دلیل همین محدودیت‌ها بوده که این موسسه تا کنون موفق به برگزاری یک تور رصدی در خارج از استان و در اعماق کویر نشده است.در هر حال گسترش تورهای رصدی نشانگر آن است که با همه مشکلاتی که در زمینه گسترش و توسعه تورهای رصدی وجود دارد، علاقمندان به رصد اجرامآسمانی با استفاده از تمامی‌امکانات موجود سعی در گسترش هر چه بیشتر این سفرهای علمیپژوهشی دارند و موفق شده اند توجه جوانان آماتور در زمینه نجوم را به جاذبه‌های رصد آسمان در دل تاریک شب‌های کویر جذب کنند، به گونه ای که در چند سال اخیر هنگام وقوع پدیده‌های خاص نجومی‌شاهد رونق چشمگیر تورهای رصدی در نقاط مختلف کشور هستیم و حتی در پدیده‌های خاصی همچون ماراتن مسیه که هر سال در فاصله بین ۱۵اسفند تا ۱۵فروردین برگزار می‌شود، صدها منجم آماتور و حرفه ای در گوشه گوشه کویرهای ایران برای رصد اجرامی‌که هر ساله در این وقت سال قابل رویت هستند با هم رقابت می‌کنند.

منبع : وبگاه کویرهای ایران