پیامبر اکرم(ص) از نگاه امام صادق(ع)

در طول تاریخ بشریت، كم تر انسانی وجود دارد كه مانند پیامبراسلام تمام خصوصیات زندگی اش به طور واضح و روشن بیان و ثبت‏شده‏باشد.
خداوند متعال در قرآن كریم كتابی كه خود حافظ اوست (۱) و بدون‏هیچ تغییری تا قیامت‏باقی است‏با زیباترین عبارات و كامل‏ترین‏بیانات، آن حضرت را معرفی نموده و با عالی‏ترین صفات ستوده است.
خداوند متعال می‏فرماید: «انك لعلی خلق عظیم‏»; (۲) ای پیامبر!
تو بر اخلاقی عظیم استوار هستی.
نیز می‏فرماید: «محمد رسول‏الله و الذین معه اشداو علی الكفاررحماء بینهم. » (۳) محمد(ص) فرستاده خداست و كسانی كه با اوهستند در برابر كفار سر سخت و در میان خود مهربانند.
محققان، تاریخ نویسان و دانشمندان در ابعاد گوناگون زندگی حضرت‏محمد(ص) سخن گفته‏اند.
اما ائمه علیهم السلام با نگاهی ژرف و دقیق سیمای آن شخصیت‏بی‏نظیر و در یكتای عالم خلقت را به تماشا نشسته، به معرفی زندگی،مبارزات و آموزه‏های آن حضرت پرداختند.
در این نوشتار بر آنیم تا گوشه هایی از زندگی و شخصیت‏حضرت‏محمد(ص) را از نگاه امام صادق(ع) به تماشا بنشینیم.
● تولد نور
امام صادق(ع) به نقل از سلمان فارسی فرمود: پیامبر اكرم(ص)فرمود: خداوند متعال مرا از درخشندگی نور خودش آفرید (۴) نیز امام صادق(ع) فرمود: خداوند متعال خطاب به رسول اكرم(ص)فرمود: «ای محمد! قبل از این كه آسمان‏ها، زمین، عرش و دریا راخلق كنم. نور تو و علی را آفریدم...». (۵)
ثقه‏الاسلام كلینی(ره) می‏نویسد: امام صادق(ع) فرمود: «هنگام ولادت‏حضرت رسول اكرم(ص) فاطمه بنت اسد نزد آمنه (مادر گرامی پیامبر)بود. یكی از آن دو به دیگری گفت: آیا می‏بینی آنچه را من‏می‏بینم؟
دیگری گفت: چه می‏بینی؟ او گفت: این نور ساطع كه ما بین مشرق ومغرب را فرا گرفته است! در همین حال، ابوطالب(ع) وارد شد و به‏آن‏ها گفت:
چرا در شگفتید؟ فاطمه بنت اسد ماجرا را به گفت. ابوطالب به اوگفت: می‏خواهی بشارتی به تو بدهم؟ او گفت: آری. ابو طالب گفت:
از تو فرزندی به وجود خواهد آمد كه وصی این نوزاد، خواهد بود (۶)
● نام‏های پیامبر
كلبی، از نسب شناسان بزرگ عرب می‏گوید: امام صادق(ع) از من‏پرسید: در قرآن چند نام از نام‏های پیامبر خاتم(ص) ذكر شده است؟
گفتم: دو یا سه نام.
امام صادق(ع) فرمود: ده نام از نام‏های پیامبر اكرم در قرآن‏آمده است: محمد، احمد، عبدالله، طه، یس، نون، مزمل، مدثر، رسول‏و ذكر.
سپس آن حضرت برای هر اسمی آیه‏ای تلاوت فرمود. نیز فرمود:
«ذكر» یكی از نام‏های محمد(ص) است و ما (اهل‏بیت) «اهل ذكر»هستیم. كلبی! هر چه می‏خواهی از ما سؤال كن.
كلبی می‏گوید: (از ابهت صادق آل محمد(ع‏» به خدا سوگند! تمام‏قرآن را فراموش كردم و یك حرف به یادم نیامد تا سؤال كنم. (۷)
برخی چهارصد نام و لقب پیامبر(ص) كه در قرآن آمده است، را برشمرده‏اند. (۸)
● عظمت نام محمد(ص)
جلوه نام محمد(ص) برای امام صادق(ع) به گونه‏ای بود كه هر گاه‏نام مبارك حضرت محمد(ص) به میان می‏آمد، عظمت و كمال رسول‏خدا(ص) چنان در وی تاثیر می‏گذاشت، كه رنگ چهره‏اش گاهی سبز وگاهی زرد می‏شد، به طوری كه آن حضرت در آن حال، برای دوستان نیزنا آشنا می‏نمود. (۹)
امام صادق(ع) گاهی بعد از شنیدن نام پیامبر(ص) می‏فرمود: جانم‏به فدایش. اباهارون می‏گوید: روزی به حضور امام صادق(ع) شرفیاب‏شدم. آن حضرت فرمود: اباهارون! چند روزی است كه تو را ندیده‏ام.
عرض كردم: خداوند متعال به من پسری عطا فرمود. آن حضرت فرمود:
خدا او را برای تو مبارك گرداند چه نامی برای او انتخاب‏كرده‏ای؟ گفتم: او را محمد نامیده‏ام.
امام صادق(ع) تا نام محمد را شنید (به احترام آن حضرت) صورت‏مباركش را به طرف زمین خم كرد، نزدیك بود گونه‏های مباركش به‏زمین بخورد.
آن حضرت زیرلب گفت: محمد، محمد، محمد. سپس فرمود: جان خودم،فرزندانم، پدرم و جمیع اهل زمین فدای رسول خدا(ص)باد! او رادشنام مده! كتك نزن! بدی به او نرسان! بدان! در روی زمین‏خانه‏ای نیست كه در آن نام محمد وجود داشته باشد، مگر این كه آن‏خانه در تمام ایام مبارك خواهد بود.
● سیمای محمد(ص) (۱۰)
امام جعفر صادق(ع) فرمود: امام حسن(ع) از دائی‏اش، «هند بن ابی‏هاله‏» (۱۱) كه در توصیف چهره پیامبر(ص) مهارت داشت، در خواست‏نمود تا سیمای دل آرای خاتم پیامبران(ص) را برای وی توصیف‏نماید. هند بن ابی هاله در پاسخ گفت: «رسول خدا(ص) در دیده‏هابا عظمت می‏نمود، در سینه‏ها مهابتش وجود داشت .قامتش رسا، مویش‏نه پیچیده و نه افتاده، رنگش سفید و روشن، پیشانیش گشاده،ابروانش پرمو و كمانی و از هم گشاده، در وسط بینی برآمدگی‏داشت، ریشش انبوه، سیاهی چشمش شدید، گونه هایش نرم و كم‏گوشت.دندان هایش باریك و اندامش معتدل بود. آن حضرت هنگام راه‏رفتن با وقار حركت می‏كرد. وقتی به چیزی توجه می‏كرد به طور عمیق‏به آن می‏نگریست، به مردم خیره نمی‏شد، به هر كس می‏رسید سلام‏می‏كرد، همواره هادی و راهنمای مردم بود.
برای از دست دادن امور دنیایی خشمگین نمی‏شد. برای خدا چنان غضب‏می‏نمود كه كسی او را نمی‏شناخت. اكثر خندیدن آن حضرت تبسم بود،برترین مردم نزد وی كسی بود كه، بیشتر مواسات و احسان و یاری‏مردم نماید...» (۱۲)
سعدی با الهام از روایات، در اشعار زیبایی آن حضرت را چنین‏توصیف نمود:
ماه فرو ماند از جمال محمد سرو نروید به اعتدال محمد قدر فلك را كمال ومنزلتی نیست در نظر قدر با كمال محمد وعده دیدار هر كسی به قیامت لیله اسری شب وصال محمد آدم و نوح و خلیل و موسی وعیسی آمده مجموع در ظلال محمد عرصه گیتی مجال همت او نیست روز قیامت نگر مجال محمد و آنهمه پیرایه بسته جنت فردوس بو كه قبولش كند بلال محمد شمس و قمر در زمین حشر نتابد نور نتابد مگر جمال محمد همچو زمین خواهد آسمان كه بیفتد تا بدهد بوسه بر نعال محمد شاید اگر آفتاب و ماه نتابد پیش دو ابروی چون هلال محمد چشم مرا تا بخواب دید جمالش خواب نمیگیرد از خیال محمد سعدی اگر عاشقی كنی و جوانی عشق محمد بس است و آل محمد (۱۳)
● اوصاف پیامبر در تورات و انجیل
خداوند متعال در وصف پیامبر(ص) فرمود:«الذین ءاتینهم الكتب‏یعرفونه كما یعرفون ابناءهم و ان فریقا منهم لیكتمون الحق و هم‏یعلمون‏» (۱۴)
كسانی كه كتاب آسمانی به آنان دادیم، او را همچون فرزندان خودمی‏شناسند; (ولی) جمعی از آنان، حق را آگاهانه كتمان می‏كنند.
امام صادق(ع) فرمود:«یعرفونه كما یعرفون ابناءهم‏» زیراخداوند متعال در تورات و انجیل و زبور، حضرت محمد(ص)، مبعث،مهاجرت، و اصحابش را چنین توصیف نمود:«محمد رسول‏الله و الذین‏معه اشداء علی الكفار رحماء بینهم...»
محمد(ص) فرستاده خداست; و كسانی كه با او هستند در برابر كفارسرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. پیوسته آن‏ها را در حال‏ركوع و سجود می‏بینی، در حالی كه همواره فضل خدا و رضای او راطلبند. نشانه آن‏ها در صورتشان از اثر سجده نمایان است. این،توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است... . (۱۵)
امام صادق(ع) فرمود: این، صفت رسول خدا(ص) و اصحابش در تورات وانجیل است. زمانی كه خداوند پیامبر خاتم(ص) را به رسالت مبعوث‏نمود اهل كتاب (یهود و نصاری) او را شناختند اما نسبت‏به اوكفر ورزیدند، همان گونه كه خداوند متعال فرمود: «فلما جاءهم‏ما عرجوا كفروا به‏» (۱۶) هنگامی كه این پیامبر نزد آن‏ها آمد كه(از قبل) او را شناخته بودند، به او كافر شدند. (۱۷)
خداوند متعال در قرآن كریم، در وصف پیامبر(ص) می‏فرماید: «و ماارسلناك الا رحمه للعالمین‏» (۱۸) ما تو را جز برای رحمت جهانیان‏نفرستادیم. قرآن نیز می‏فرماید:اشداء علی الكفار رحماءبینهم...»،
در برابر كفار سرسخت و شدید و در میان خود مهربانند. این دوچگونه با هم جمع می‏شوند؟
توجه به این آیه برای طرفداری اندیشه تسامح و تساهل ضروری است.
آیا ممكن است كامل‏ترین انسان، كه با كامل‏ترین كتاب آسمانی برای‏هدایت تمام جهانیان مبعوث گردیده است در مقابل دشمنان دین هیچ‏عكس العملی جز مهربانی نداشته باشد؟!
برای اداره جامعه دینی و بقای آن باید در مقابل دشمنان دین‏ایستاد شدت عمل نسبت‏به كافران و مبارزه با آن‏ها برای از بین‏بردن موانع هدایت عین رحمت است.
● برترین مخلوق
حسین بن عبدالله می‏گوید: به امام صادق(ع) عرض كردم: آیا رسول‏خدا(ص) سرور فرزندان آدم بود؟ آن حضرت فرمود: قسم به خدا، اوسرور همه مخلوقات خداوند بود. خدا هیچ مخلوقی را بهتر ازمحمد(ص) نیافرید (۱۹)
امام صادق(ع) در حدیث دیگری فرمود: چون رسول خدا(ص) را به‏معراج بردند جبرئیل تا مكانی با وی همراه بود و از آن به بعداو را همراهی نمی‏كرد. پیامبر(ص) فرمود: جبرئیل، در چنین حالی‏مرا تنها می‏گذاری؟! جبرئیل گفت: تو برو. سوگند به خدا در جایی‏قدم گذاشته‏ای كه هیچ بشری قدم نگذاشته و بیش از تو بشری به آن‏جا راه نیافته است (۲۰)
معمر بن راشد می‏گوید: از امام صادق(ع) شنیدم كه فرمود: یك نفریهودی خدمت رسول خدا(ص) رسید و به دقت او را نگریست.
پیامبر اكرم(ص) فرمود: ای یهودی! چه حاجتی داری؟ یهودی گفت:
آیا تو برتری یا موسی بن عمران; آن پیامبری كه خدا با او تكلم‏كرد و تورات و انجیل را بر او نازل نمود، و به وسیله عصایش‏دریا را برای او شكافت و به وسیله ابر بر او سایه افكند؟
پیامبر(ص) فرمود: خوش آیند نیست كه بنده خود ستایی كند ولكن(در جوابت) می‏گویم كه حضرت آدم(ع) وقتی خواست از خطای خود توبه‏كند، گفت: «اللهم انی اسالك بحق محمد و آل محمد لما غفرت لی‏»،خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو می‏خواهم كه مرا عفو نمایی.
خداوند نیز توبه‏اش را پذیرفت. حضرت نوح(ع) وقتی از غرق شدن دردریا ترسید گفت «اللهم انی اسالك بحق محمد و آل محمد لماانجیتنی من‏الغرق‏»; خدایا به حق محمد و آل محمد از تو در خواست‏می‏كنم. مرا از غرق شدن نجات بدهی. خداوند نیز او را نجات داد.
حضرت ابراهیم(ع) در داخل آتش گفت:«اللهم انی اسالك بحق محمد وآل محمد لما انجیتنی منها»; خدایا! به حق محمد و آل محمد ازتو می‏خواهم كه مرا از آتش نجات دهی. خداوند نیز آتش را برای اوسرد و گوارا نمود.
حضرت موسی(ع) وقتی عصایش را به زمین انداخت و در خود احساس ترس‏نمود گفت: «اللهم انی اسالك بحق محمد و آل محمد لما امنتنی‏»;خدایا! به حق محمد و آل محمد از تو در خواست می‏نمایم كه مراایمن گردانی. خداوند متعال به او فرمود:«لاتخف انك انت‏الاعلی‏» (۲۱) نترس. مسلما تو برتری.
ای یهودی، اگر موسی(ع) امروز حضور داشت و مرا درك می‏كرد و به‏من و نبوت من ایمان نمی‏آورد. ایمان و نبوتش هیچ نفعی به حال اونداشت.
ای یهودی! از ذریه من شخصی ظهور خواهد كرد به نام مهدی(ع) كه‏زمان خروجش عیسی بن مریم برای یاری او فرود می‏آید و پشت‏سر اونماز می‏خواند. (۲۲)
● سیاستمداری پیامبر(ص)
در عرف جهانی امروز «سیاست‏» را به معنای نیرنگ و دروغ برای‏كسب قدرت و سلطه بر مردم تعریف می‏كنند، اما «سیاست‏» در لغت،به معنای «اداره كردن امور مملكت و حكومت كردن است‏». خداوندمتعال پیامبر خاتم(ص) جانشینان بر حق او، ائمه معصومین را ازبهترین سیاستمداران شمرده است در زیارت جامعه، در وصف ائمه‏علیهم السلام كه پرورش یافتگان مكتب نبوتند، آمده است: «وساسه‏العباد».
فضیل بن یسار می‏گوید: از امام صادق(ع) شنیدم كه به بعضی ازاصحاب قیس ماصر فرمود: خداوند عز و جل پیغمبرش را تربیت‏كرد و نیكو تربیت فرمود. چون تربیت او را تكمیل نمود، فرمود:
«انك لعلی خلق عظیم‏»; تو بر اخلاق عظیمی استواری. سپس امر دین‏و امت را به او واگذار نمود تا سیاست و اداره بندگانش را به‏عهده بگیرد، سپس فرمود: «ما اتاكم الرسول فخذوه و ما نهاكم‏عنه فانتهوا» (۲۳) ، آنچه را رسول خدا برای شما آورد، بگیرید،(و اجرا كنید) و از آنچه نهی كرد، خود داری نمایید. رسول‏خدا(ص) استوار، موفق و موید به روح القدس بود و نسبت‏به سیاست‏و تدبیر خلق هیچ گونه لغزش و خطایی نداشت و به آداب خدا تربیت‏شده بود،... . (۲۴)
● زهد و وارستگی
حضرت محمد(ص) هرگز نسبت‏به دنیا و لذایذ زودگذر آن میلی نشان‏نداد و به آن، توجهی نكرد. آن حضرت برای هدایت مردم و رساندن‏آن‏ها به سعادت دنیا و آخرت وارد عرصه سیاست‏شد.
امام صادق(ع) می‏فرماید: روزی رسول خدا(ص) در حالی كه محزون‏بود، از منزل خارج شد فرشته‏ای بر او نازل شد، در حالی كه كلیدگنج‏های زمین را به همراه داشت. فرشته گفت: ای محمد(ص)، این‏كلیدهای گنج‏های زمین است. پروردگارت می‏فرماید: این كلیدها رابگیر و در گنج‏های زمین را باز كن و آنچه می‏خواهی از آن استفاده‏نما. بدون این كه نزد من ذره‏ای از آن‏ها كم شود.
پیامبر(ص) فرمود: دنیا خانه كسی است كه خانه (واقعی) ندارد.
كسانی دور آن جمع می‏شوند كه عقل ندارند.
فرشته گفت: به آن خدایی كه تو را به حق مبعوث نمود! وقتی درآسمان چهارم كلیدها را تحویل می‏گرفتم، همین سخن را از فرشته‏دیگری شنیدم. (۲۵)
ابن سنان می‏گوید: امام صادق(ع) فرمود: مردی نزد پیامبر(ص) آمد،در حالی كه آن حضرت روی حصیری نشسته بود كه زبری آن بر بدن آن‏حضرت اثر گذاشته بود، و بر بالشی از لیف خرما تكیه نموده بود،كه بر گونه‏های گلگونه‏اش نفوذ كرده بود. آن مرد در حالی كه‏جاهای اثر كرده را مسح می‏نمود، گفت: كسری و قیصر (پادشاهان‏ایران و روم) هرگز چنین راضی نمی‏شوند و بر حریر و دیبامی‏خوابند و تو (كه سرور مخلوقات خدایی) بر این حصیر!
پیامبر(ص) فرمود: به خدا من از آن‏ها برتر و گرامی‏تر هستم. من‏كجا و دنیا كجا! مثال زورگذر بودن دنیا، مثال شخصی است كه بردرختی سایه دار عبور می‏كند، لحظه هایی از سایه درخت استفاده‏می‏كند و وقتی سایه تمام شد، از آن جا كوچ می‏كند و درخت را رهامی‏كند. (۲۶)
هیچ زمینه‏ای از زندگی پیامبر(ص) نیست، مگر این كه امام صادق(ع)در آن زمینه سخنانی با ارزش دارد.
به عنوان حسن ختام، به ذكر خطبه‏ای از آن حضرت در توصیف‏پیامبر(ص) اكتفا می‏كنیم.
● خطبه امام صادق(ع) در وصف حضرت محمد(ص)
برد باری، وقار و مهربانی خدا سبب شدتا گناهان بزرگ و كارهای‏زشت مردم مانع نشود كه دوست‏ترین و شریف‏ترین پیغمبرانش، یعنی‏محمد بن عبدالله(ص) را برای مردم بر گزیند.
محمد بن عبدالله(ص) در حریم عزت تولد یافت: در خاندان شرافت‏اقامت گزید، حسب و نسبش آلوده نگشت، صفاتش را دانشمندان بیان‏كردند و حكمیان در وصفش اندیشه نمودند، او پاكدامنی بی نظیر،هاشمی نسبی بی مانند و بی مانندی از اهل مكه بود.
حیا صفت او بود و سخاوت طبیعتش، بر متانت‏ها و اخلاق نبوت سرشته‏شده بود. اوصاف خویشتن داری‏های رسالت‏بر او مهر شده بود تا آن‏گاه كه مقدرات و قضا و قدر الهی عمر او را به پایان رسانید وحكم حتمی پروردگار او را به سرانجامش منتهی ساخت. هر امتی، امت‏پس از خود را به آمدنش مژده داد. نسل به نسل از حضرت آدم تاپدر بزرگوارش، عبدالله، هر پدری او را به پدر دیگر تحویل داداصل و نسبش به ناپاكی آمیخته نشد و ولادت او با ازدواج نا مشروع‏پلید نگشت. ولادتش در بهترین طایفه، گرامی‏ترین نواده (بنی‏هاشم)، شریف‏ترین قبیله (فاطمه مخزومیه) و محفوظترین شكم باردار (آمنه دختر وهب) و امانت دارترین دامن بود.
خدا او را برگزید، پسندید و انتخاب كرد سپس كلیدهای دانش وسرچشمه‏های حكمت را به او داد. او را مبعوث نمود تا رحمت‏بربندگان و بهار جهانیان باشد.
خداوند كتابی را بر او نازل كرد، كه بیان و توضیح هر چیزی درآن است و آن را به لغت عربی، بدون هیچ انحرافی قرار داد، به‏امید این كه مردم پرهیزكار شوند. آن را برای مردم بیان كرد ومعارف آن را روشن ساخت و با آن، دینش را آشكار ساخت و واجباتی‏را لازم شمرد و حدودی را برای مردم وضع نمود و بیان كرد. آن‏هارا برای مردم آشكار نمود و آن‏ها را آگاه ساخت. آن حضرت در آن‏امور، راهنمایی به سوی نجات و نشانه‏های هدایت‏به سوی خدامی‏باشد.
رسول خدا(ص) رسالتش را تبلیغ كرد، ماموریتش را آشكار ساخت،بارهای سنگین نبوت را كه به عهده گرفته بود، به منزل رسانید وبه خاطر پرورگارش صبر كرد و در راهش جهاد نمود.
با برنامه‏ها و انگیزه‏هایی كه برای مردم پی ریزی نمود و مناره‏هایی كه نشانه‏های آن را بر افراشت، برای امتش خیر خواهی كرد، وآن‏ها را به سوی نجات و رستگاری فرا خواند و به یاد خدا تشویق وبه راه هدایت دلالت كرد، تا مردم پس از او گمراه نشوند. آن حضرت‏نسبت‏به مردم دلسوز و مهربان بود.

پی نوشت‏ها:
۱- حجر، آیه‏۹. «انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون‏»
۲- قلم، آیه ۴.
۳- فتح، آیه‏۲۹.
۴- مصباح الشریعه، ترجمه زین العابدین كاظمی، ص‏۱۲۶.«خلقنی‏الله من صفوه نوره...»
۵- جلاء العیون. ص ۱۱.
۶- همان، ص‏۳۶.
۷- بحار الانوار، ج‏۱۶، ص‏۱۰۱.
۸- مناقب، ج ۱، ص ۱۵۰.
۹- سفینه البحار، ج ۱، ص‏۴۳۳.
۱۰- بحار الانوار، ج‏۱۷، ص ۳۰،
۱۱- هند بن ابی هاله، فرزند حضرت خدیجه(س) از شوهر قبلی اش بودكه در خانه پیامبر اسلام رشد و نمو نمود.
۱۲- بحار الانوار، ج‏۱۶، ص ۱۴۷۱۴۸.
۱۳- كلیات سعدی، فصل طیبات، ص‏۵۳۳ ۵۳۲.
۱۴- بقره، آیه‏۱۴۶.
۱۵- فتح، آیه‏۲۹.
۱۶- بقره، آیه‏۸۹.
۱۷- تفسیر نور الثقلین، ج ۱، ص ۱۳۸ و ج ۵، ص‏۷۷.
۱۸- انبیاء، آیه‏۱۰۷.
۱۹- اصول كافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، ج ۲، ص ۳۲۵.
۲۰- همان، ص ۳۲۱.
۲۱- طه، آیه ۶۸.
۲۲- بحار الانوار، ج‏۱۶، ص‏۳۶۶. به نقل از جامع الاخبار،ص ۹۸.
۲۳- حشر، آیه‏۷.
۲۴-اصول كافی،ج ۲ ص ۵ و ۶.
۲۵-بحارالانوار،ج ۱۶ ص ۲۶۶.
۲۶-بحارالانوار،ج ۱۶ ص ۲۸۲ و ۲۸۳.
۲۷-اصول كافی ج ۲ ۳۳۲ و ۳۳۳.

منبع : بانک اطلاعات اخبار مجمع جهانی اهل بیت