گزارش از جزئیات ۱۸سال درآمد نفتی کشور

اخبار مربوط به افزایش واردات نفت کشورهای صنعتی در ماه گذشته، قیمت نفت برنت را به ۵/۷۷ دلار رساند. افزایش درآمدهای نفتی اگر نیش پنهانی باشد برای اقتصاد کشورهای نفتی، نوش طرب بخشی است برای خزانه هایشان که چون چاه «ویل» هرچه اسکناس است، می بلعند. افزایش درآمدهای نفتی کشورها در دو سال گذشته همه را خیره کرده است.
انقلاب اسلامی که پیروز شد دومین شوک قیمتی، بازار نفت را تکان داد تا نفت حدود ۴۰ دلار تجربه شود. تولید ۶ میلیون بشکه ای روزانه پیش از انقلاب هم به تعظیم سیاست های زمانه اش کاهش یافت تا نفت زیر زمین بماند برای آیندگان را ملاحظات دوران جنگ، آمار و ارقامی را فید می کند. پس از سال ۶۸ شروع می کنیم تا پرده از درآمدهای نفت کشور بالا زنیم. هشت سال دوره سازندگی را روی میز بریزیم. ۹۶ ماه زمان اصلاحات را زیر ذره بین ببریم و آمار دوسالانه دولت عدالت را ورق بزنیم. از هاشمی رفسنجانی تا محمود احمدی نژاد. این همه را از دفتر نفت می خوانیم بی آنکه به آن حاشیه سیاست بزنیم. اگر همه درآمدهای نفتی ایران در ۱۸ سال را می خواهید تا پایان این گزارش را بخوانید.
● چراغ آمار بدون فیلتر سیاست
وقتی سخن به اسانس سیاست آلوده نشود صاحبش را پیدا می کند. اینکه چه دولتی با چه گرایشی در ۱۸ سال پیشین ایران زمین، حکمران بوده است را به گوشه ای می نهیم و در دیگر سو چراغ ارقام را روشن می کنیم تا ساکنان دومین کشور دارنده ذخایر نفتی دنیا، از درآمدهایی که طلای سیاه نصیب شان کرده، مطلع شوند. گو اینکه این آمار را می توان از لابه لای سطور کتابچه عملکردهایی که طی سالیان گذشته در وزارت نفت منتشر شده یا آمارهای منابع ثانویه جهانی جست. اگر در یکی ، دو هفته اخیر درآمدهای نفتی دولت های رفته و دولت برقرار به کفه مقایسه گذاشته شده، حق این بود که مستنداتش به مردم گفته شود. این گفت و شنود را فارغ از لعاب سیاسی اش به بهانه می گیریم تا شمعی روشن کنیم برای آگاهی ملت از درآمدهای نفتی در سال های گذشته.
● درآمدهای نفتی از کجا می آید
وقتی سخن از درآمدهای نفتی می گوییم از درآمد چهار بخش حرف می زنیم؛
۱) درآمد حاصل از فروش نفت خام
۲) درآمد فرآورده های نفتی
۳) درآمد گاز
۴) درآمد فرآورده های گازی.
فرآورده های نفت محصول پالایشگاه ها است. نفت سیاه وقتی وارد پالایشگاه ها می شود چند فرآورده مهم تولید می کند. از فرآورده های غیرصادراتی آن نظیر بنزین می گذریم و در این گزارش صرفاً به فرآورده های صادراتی که درآمد ارزی به جیب کشور می ریزند، می پردازیم. یعنی نفت کوره، نفت سفید و گازوئیل (نفت گاز).فرآورده های صادراتی گاز هم که از کنار گاز گرفته می شوند، عبارتند از نفت گاز و میعانات گازی. امروز قیمت میعانات گازی اگر بیشتر از نفت نباشد کمتر نیست، چه فرآورده های سبک نظیر بنزین را بیشتر تولید می کند.
● ۱۳۴ میلیارد دولت در خزانه هاشمی
وقتی همه آمار نفتی را یک کاسه سر می کشیم، درآمدهای تفکیکی دولت های گذشته از صادرات نفت و فرآورده های نفتی چنین خودنمایی می کند. ایران در هشت ساله ۶۸ تا ۷۶، مجموعاً ۱۳۴ میلیارد و ۵۴۶ میلیون و ۶۵۰ هزار دلار درآمد کسب کرده است. این را به حساب خزانه دولت هاشمی رفسنجانی می گذاریم. دولت سازندگی با نفت ۱۸ دلاری شروع کرد و اگرچه در هشت سال مسندنشینی اش تلورانس قیمت را تجربه کرد اما باز هم با میانگین سالانه نفت ۱۸ دلاری، کلید کاخ ریاست جمهوری را تحویل داد.
● رقابت ونزوئلا و عربستان به ضرر خاتمی
خاتمی که آمد دوران افول قیمت نفت فرا رسید. نفت پایین ۱۰ دلار سیلی محکمی به خزانه دولت زد. آنچنان که برای خرج و دخلش از هر راهی سود جست. حتی فروش خدمت مقدس سربازی. رقابت عربستان سعودی و ونزوئلا برای کسب سهم بیشتری از بازار نفت، پایین ترین قیمت های نفت را رقم زد. میانگین قیمت نفت در سال دوم ریاست خاتمی ۱۲ دلار و ۱۶ سنت بود. یعنی پایین ترین میانگین قیمتی ۲۰ سال گذشته. با رایزنی های موثر در اوپک، عربستان و ونزوئلا دست از لجبازی برداشتند و سیاست تعیین محدوده قیمتی را پیشه کردند. چنین شد که قیمت نفت پرواز کرد تا خاتمی با میانگین قیمتی ۵۳ دلار دولت را تحویل دهد. کتاب هشت ساله دولت خاتمی با درآمد نفتی ۱۹۴ میلیارد و ۴۱۳ میلیون و ۹۲۲ هزار دلاری به پایان رسید.
● ۱۱۹میلیارد دلار در دو سال احمدی نژاد
سوم تیر که پیروز شد، نفت همچنان سرگرم بالا رفتن از پله های قیمتی بود. بورس بازان جهانی به جان بازار نفت افتاده بودند. رسانه ها با آنها هم نفس پیش می رفتند و اخبار تنش آفرین در کشورهایی نظیر نیجریه درشت و موثر مخابره می شدند تا سود سرمایه داران نفتی روزافزون شود. تنش های ژئوپولتیک و تک سوژه هایی مانند موضوع هسته ای ایران هم به مدد آمدند تا بهانه برای صعود قیمت نفت مهیا شود. سپس قیمت نفت سال ۸۵ رکورد شکست و به نقطه ۷۸ دلار و ۶۴ سنتی رسید و امروز هم می رود تا رکوردی تازه از خود به جا بگذارد. فراز و فرود قیمت نفت در سال ۸۵ میانگین قیمتی ۵۸ دلار و ۵۰ سنتی را به یادگار گذاشت و پیش بینی می شود حدود همین رقم برای امسال تکرار شود. حاصل آنکه از نیمه دوم سال ۸۴ تا پایان نیمه اول امسال (با پیش بینی درآمد دو ماه آینده) مجموع درآمد نفتی کشور به ۱۱۹ میلیارد و ۴۷۰ میلیون و ۶۳۵ هزار دلار بالغ می شود. درآمدی رویایی که به خزانه دولت احمدی نژاد ریخته شده است.
● دوسال برای سه رئیس جمهور
کتاب های نفت و توسعه که در دولت های گذشته منتشر شده بسیاری از اطلاعات مربوط به درآمدهای نفتی را مستقیم و غیرمستقیم عرضه می کند. در وزارت نفت دولت جدید اما هنوز موعد انتشار آخرین ویرایش این کتاب که متقن ترین و جامع ترین منبع اطلاعات نفت است، نرسیده است. بنابراین وزارت نفت دو مجلد میعاد و میثاق نفت را در نمایشگاه نفت و گاز سال جاری توزیع کرد تا سندی بر عملکرد دور جدید فعالیت ها باشد. برای سهولت دریافت ها، آمار این منابع به انضمام اطلاعات منتشر شده بخش بین الملل نفت و منابع ثانویه را در یک جدول کنار هم قرار داده ایم تا میزان روی نقطه تعادل قرار گیرد. اگر بخواهیم ظرف نشانگرها را یکسان کنیم باید درآمد نفتی ۳۰ میلیارد و ۴۰۰میلیون دلاری را به حساب دو سال پس از جنگ بزنیم. درآمد نفتی ۲۹ میلیارد و ۴۰۳ میلیون و ۵۶۵ هزار دلاری را به جیب دو سال ابتدایی دولت خاتمی بریزیم و درآمد نفتی ۱۱۹ میلیارد و ۴۷۰ میلیون و ۶۳۵ دلاری را به نام دولت برقرار ثبت کنیم. این حجم درآمدی، بستر مناسبی را برای توسعه کشور فراهم آورده که می توان از آن برای ساختن آینده کشور سود برد.
● ۱۲میلیارد دلار، درآمد سال پس از جنگ
برمی گردیم به سال پس از جنگ. سال ۱۳۶۸. تاسیسات نفتی ایران تحت تاثیر جنایت های صدام و امریکا، آسیب دیده و در برخی میادین مانند سکوی نصر به کلی نابود شده بود. پالایشگاه ها یا کار نمی کردند یا با حداقل ظرفیت می راندند. تا جایی که حتی برخی فرآورده های نفتی را هم که نیاز به واردات اش نداشتیم وارد می کردیم. میانگین صادرات نفت ایران در سال ۶۸، یک میلیون و ۸۰۸ هزار بشکه بود. در آن سال میانگین قیمت هر بشکه نفت ۱۸ دلار و ۷۹ سنت بود که مجموعاً ۱۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار عاید ایران کرد. عایدی صادرات ۷ هزار تن میعانات گازی هم در این رقم دیده شده است.
● افزایش ۴۰۰ هزار بشکه ای صادرات در یک سال
با رشادتی که نفتی ها به خرج دادند میادین نفتی به سرعت ترمیم شد و پالایشگاه ها آرام آرام به وضعیت عادی برگشتند. با همین همت بود که میانگین صادرات نفت ایران در سال ۶۹ با جهش ۴۰۰ هزار بشکه ای به دومیلیون و ۲۲۱هزار بشکه در روز رسید. قیمت نفت هم در آن سال با جهشی ۴دلاری به میانگین ۲۲ دلار و ۲۰ سنت رسید تا مجموع درآمد ایران از فروش نفت خام و سایر فرآورده هایش با احتساب صادرات ۸ هزار تن میعانات گازی به ۱۸ میلیارد دلار برسد. خزانه کشور آرام آرام جان می گرفت.
● کاهش ۲ میلیارد دلاری درآمد سال ۷۰
روند افزایش صادرات نفت ایران همچنان ادامه داشت. در سال ۱۳۷۰ حدود ۴۰۰ هزار بشکه دیگر هم به صادرات نفت ایران اضافه شد. ایران قصد داشت نقش مهمتری در عرصه جهانی بازی کند، چه صادرات نفت یک کشور نفتی یکی از ابزارهای بازی اش در صحنه بین المللی است. نفت اما در کشاکش سال ۷۰، رو به نزول نهاده بود. میانگین سالانه قیمت نفت با ۵ دلار کاهش نسبت به سال قبلش به ۱۷ دلار و ۸۱ سنت رسیده بود که با در نظر گرفتن سایر درآمدهای نفتی از جمله صادرات ۹هزار تن میعانات گازی، درآمد نفتی کشور را به ۱۶ میلیارد و ۱۲ میلیون دلار کاهش داد. در بحبوحه بازسازی ها کاهش ۲میلیارد دلاری درآمد نفتی، کمر دولت را خم کرد.
● افزایش صادرات جبران کاهش قیمت
در سال ۱۳۷۱ اگرچه قیمت نفت اندکی رشد داشت اما چون صادرات نفت ایران ۶۰ هزار بشکه کاهش یافته بود، درآمد زیادی نصیب کشور نشد. وزارت نفت در سال ۷۱، دومیلیون و ۴۰۴ هزار بشکه در روز نفت صادر کرد که با میانگین قیمتی ۱۹ دلار و ۲۵ سنتی آن سال درآمدی معادل ۱۶ میلیارد و ۸۸۸ میلیون دلار وارد خزانه کرد. در این رقم، درآمد حاصل از صادرات اندک سایر فرآورده ها و ۱۰ هزار تن میعانات گازی هم لحاظ شده است.
در سال ۷۲، پالایشگاه ۱۶۰ هزار بشکه ای اراک افتتاح شد. پس تولید نفت ایران باید افزوده می شد تا به صادرات ایران لطمه ای وارد نشود. افزایش تولید در میادین نفتی و بازسازی تاسیسات باعث شد تا نه تنها خوراک پالایشگاه اراک تامین شود بلکه ۸۰ هزار بشکه هم به صادرات نفت در آن سال افزوده گردد تا رقم صادرات نفت ایران در میانگین سال ۷۲ به ۲میلیون و ۴۸۴ میلیون بشکه برسد. با سکون تحولات خلیج فارس و ماجرای عراق و کویت قیمت نفت در آن سال افت کرد و به کمترین میزان پس از جنگ تحمیلی رسید. قیمت نفت به طور میانگین در سال ۷۲ ، ۱۵ دلار و ۸۰ سنت ثبت شده است. با وجود این کاهش قیمتی، افزایش صادرات نفت ایران اجازه نداد تا درآمد نفتی کشور از سال ۶۸ کمتر شود. از این رو درآمد صادرات نفت خام و فرآورده های نفتی به انضمام صادرات ۱۱هزار تن میعانات گازی مجموعاً ارزی در حدود ۱۴ میلیارد و ۳۲۳ میلیون دلار را وارد کشور کرد.
● فرار از کابوس ۱۵ دلاری
سال ۱۳۷۳، سال خوبی برای ایران شد. هم میانگین قیمت نفت از کابوس ۱۵ دلاری خارج شد و به ۱۷ دلار در هر بشکه رسید و هم صادرات نفت ایران برای اولین بار پس از جنگ از مرز ۲میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه فراتر رفت و رقم میانگین ۲میلیون و ۵۵۷ هزار بشکه ای را ثبت کرد. اتفاق مهم دیگر آن سال به مدار آمدن پالایشگاه گازی کنگان بود که مایعات گازی را تولید می کرد. هرچند روبان این پالایشگاه در سال ۷۲ پاره شد اما ثمره آن نصیب سال ۷۳ شد. صادرات میعانات گازی ایران به یکباره به رقم ۲۶ هزار تن در سال رسید. ماده ای که ارزشی بیش از نفت دارد. در سال ۷۳، مجموع درآمدی که از صادرات نفت خام ایران حاصل شد ۱۵ میلیارد و ۸۶۶ میلیون و ۱۸۵ هزار دلار بود. ۱۲۸هزار بشکه نفت کوره صادر کردیم که در آن روزگار نرخ FOB خلیج فارس ۸ دلار و ۹۰ سنت در هر بشکه بود. این رقم صادراتی، ۴۱۵ میلیون و ۲۷۲ هزار بشکه درآمد داشت. در آن سال به طور میانگین حدود ۸هزار بشکه در روز نفتا صادر شد. قیمت FOB خلیج فارس نفتا در سال ۷۳ ، ۱۷ دلار و ۵۰ سنت بود که ۵۲ میلیون و ۳۷۸ هزار دلار ارزآوری داشت. جالب آنکه بدانید قیمت میعانات گازی در سال ۷۳ به طور متوسط یک دلار بالاتر از قیمت نفت بود. مجموع صادرات فرآورده های نفتی و گازی در سال ۷۳، یک میلیارد و ۴۵۱ میلیون و ۳۴۷ هزار دلار ارز آورد که با جمع درآمد حاصل از صادرات نفت، مجموع درآمد نفتی کشور به ۱۶ میلیارد و ۷۹۹ میلیون و ۴۹۵ هزار دلار رسید.
● بیشترین درآمد در سال های پس از جنگ
قیمت نفت در سال ۷۴ به طور میانگین یک دلار افزایش داشت تا میانگین سالانه اش به ۱۸ دلار و ۱۰ سنت برسد. متوسط سالانه صادرات نفت هم در حدود سال قبلش ماند و رقم ۲ میلیون و ۵۵۹ هزار بشکه را ثبت کرد. بنابراین، ایران در آن سال ۱۶ میلیارد و ۹۰۶ میلیون و ۳۳ هزار دلار از محل فروش نفت کسب کرد. اتفاق مهم این سال افزایش ۵۰۰ میلیون دلاری درآمد حاصل از صادرات فرآورده های نفتی بود. ۵۸۶ میلیون و ۸۹۲ هزار دلار آن از محل صادرات فرآورده های نفتی (نفت کوره و گازوئیل) کسب کردیم و ۶۵۹ میلیون و ۸۸۸ هزار دلار هم از محل فروش نفتا و میعانات گازی درآمد داشتیم. مجموع درآمد حاصل از فروش فرآورده های نفتی، گازی در آن سال یک میلیارد و ۹۰۶ هزار و ۶۶۸ هزار دلار بود که اگر با درآمد صادرات نفت جمع بزنیم رقم ۱۸ میلیارد و ۱۵۲ میلیون و ۸۱۳ هزار بشکه ای را می بینیم که بیشترین درآمد کشور در سال های پس از جنگ بوده است. یک اتفاق مهم دیگر هم در سال ۷۴ افتاد. در آن سال برای نخستین بار ۴۶ میلیون و ۳۰۶ هزار دلار از محل فروش گازوئیل به ایران آمد.
● بیشترین درآمد در آخرین سال هاشمی
آخرین سال دولت هاشمی با بیشترین درآمد دولتش از محل نفت همراه شد. با میانگین نفت ۱۹ دلار و ۱۰ سنتی (یک دلار بیش از سال قبلش) و صادرات متوسط ۲ میلیون و ۵۴۱ هزار بشکه ای، ۱۷ میلیارد و ۷۱۴ میلیون و ۵۸۲ هزار دلار پول نفت به ایران آمد. خوشبختی فقط این نبود. درآمد فروش فرآورده های نفتی و گازی هم حدود ۳۰۰ میلیون دلار افزایش یافت و به رقم ۲ میلیارد و ۲۶۲ میلیون و ۱۶ هزار دلار رسید تا مجموع درآمد سال پایانی دولت سازندگی بیشترین درآمد آن دولت باشد؛ ۱۹ میلیارد و۳۳۷ میلیون و ۱۹۰ هزار دلار. ریز صادرات و درآمد فرآورده های نفتی و گازی در جدول مربوط قابل رویت است.
● خاتمی با ۱۷ میلیارد دلار شروع کرد
اگر هنوز خسته نشده اید پرونده درآمدهای نفتی دولت سازندگی را ببندیم و کتابچه درآمدهای نفتی دولت اصلاحات را بگشاییم. هر چند سه چهار ماهه اول آن متعلق به دولت قبلی باشد. در سال ۷۶، میانگین قیمت نفت به ۱۸ دلار و ۵۴ سنت کاهش یافت. اتفاق مهم امسال که باعث کاهش صادرات نفت شد افتتاح پالایشگاه ۲۵۰ هزار بشکه ای بندرعباس بود. بنابراین صادرات نفت خام ایران حدود ۲۰۰ هزار بشکه کاهش یافت و به طور میانگین به دو میلیارد و ۳۴۲ میلیون بشکه در روز رسید. این رقم درآمد ۱۵ میلیارد و ۸۴۸ میلیون و ۵۴۸ هزار دلاری را پدید آورد. یعنی دو میلیارد دلار کمتر از سال قبلش.
مصرف فرآورده های نفتی و گازی کشور هم آرام آرام افزایش می یافت. مردم پس از دوره جنگ و سازندگی رفاه بیشتری می خواستند.
درآمد فروش فرآورده های نفتی و گازی هم کاهش یافت و به ۲میلیارد و ۴۹۶ میلیون و ۶۶۱ هزار دلار رسید. ریزدرآمدها و میزان فروش فرآورده های نفتی و گازی در جدول قابل رویت است. خاتمی در نخستین سال ریاستش حدود ۲میلیارد دلار از درآمد دولت سازندگی را از دست رفته دید. آن روزگار درآمد کشور از محل فروش نفت و فرآورده های نفتی و گازی به ۱۷ میلیارد و ۶۶۸ میلیون و ۳۰۵ هزار دلار رسید. و این آغاز ماجرا بود.
● بیچاره خاتمی
امروز وقتی درآمدهای نفتی سال ۷۷ را می بینیم نزدیک است گریه مان بگیرد. چگونه کشور در آن سال اداره شد؟ این را باید زمامداران بگویند. ایران کمترین میزان درآمد نفتی اش در ۱۸ سال گذشته را در آن سال داشت. اشتباه است که چالش های خاتمی را فقط در دامان سیاست ببینیم. قیمت نفت در آن سال به کمترین میزان ده، بیست سال اخیرش رسیده بود. متوسط سال ۷۷ رسید به ۱۲ دلار و ۱۶ سنت. خاتمی با صادرات میانگین ۲ میلیون و ۳۴۷ هزار بشکه در روز نفت فقط توانست ۱۰ میلیارد و ۴۱۶ میلیون و ۹۲۵ هزار دلار کسب کند. یک میلیارد دلار از فروش فرآورده های گازی و نفتی اش هم کم شد تا به رقم یک میلیارد و ۶۹۷ میلیون و ۵۸ هزار دلار برسد. نبض اقتصادی کشور به شماره افتاده بود. همه درآمد نفتی با تمام فرآورده هایش، ۱۱ میلیارد و ۷۳۵ میلیون و ۲۶۰ هزار دلار به دست دولت خاتمی داد. روزگار چه سخت می گذشت. چه سخت.
● سال ۷۸ تدبیر برای جهش
تولیدکنندگان بزرگ نفت متحد شدند تا قیمت نفت بار دیگر رشد کند. در سال ۷۸ متوسط قیمت نفت به بشکه ای ۱۷ دلار و ۳۴ سنت رسید. صادرات نفت کشور تحت تاثیر همین اتحاد بین المللی و مصرف در پالایشگاه ها کاهش یافت و به متوسط ۲ میلیون و ۲۰ هزار بشکه در روز بالغ شد. درآمد نفت خام اندکی رشد کرد و به ۱۲ میلیارد و ۷۸۴ میلیون و ۷۸۲ هزار دلار رسید. اتفاق مهم سال ۷۸، افزایش ۲ میلیارد دلاری حاصل از فروش فرآورده های نفتی و گازی بود. به دلیل سرمایه گذاری هایی که در سال های قبل در بخش پالایشگاهی پدید آمده بود ایران توانست در این سال به یک باره ۳ میلیارد و ۷۴ میلیون و ۷۷۲ هزار دلار از محل فروش فرآورده های گازی و نفتی نصیب خود کند تا درآمد نفتی کشور مجموعاً به ۱۵ میلیارد و ۳۷۳ میلیون و ۲۸۱ هزار دلار برسد. ۴ میلیارد دلار بیش از سال قبلش.● افزایش ۱۰ میلیارد دلاری در سال ۷۸
سال ۱۳۷۹، تعیین محدوده قیمتی ۲۲ تا ۲۸ دلار از طرف اوپک نتیجه داد. قیمت نفت به یک باره متوسط ۲۶ دلار و ۵۲ سنت در بشکه را رقم زد و میانگین صادرات ۲ میلیون و ۲۷۱ هزار بشکه ای روزانه نفت در آن سال باعث شد تا درآمد فروش نفت خام ایران نزدیک به دوبرابر سال قبلش شود؛ ۲۱ میلیارد و ۹۸۲ میلیون و ۸۲۶ هزار دلار. یک میلیارد دلار هم به درآمد حاصل از فروش فرآورده افزوده شده بود (۴ میلیارد و یک میلیون دلار) تا دولت با مجموع ۲۵ میلیارد و ۲۱۱ میلیون دلار جان تازه بگیرد. دولت خاتمی ۱۰ میلیارد دلار بیش از سال قبلش درآمد داشت.
● آغاز صادرات گاز ایران با ۱۵ میلیون دلار
سال ۸۰ که آغاز شد ابتکار هاشمی و نجم الدین اربکان نتیجه داد. برای اولین بار صادرات گاز ایران به ترکیه برقرار شد. در آن سال حدود ۱۷۱ هزار تن گاز طبیعی به ترکیه صادر شد که ۱۵ میلیون و ۴۰۰هزار دلار را به قیمت FOB (۹۰سنت) نصیب کشور کرد. متوسط قیمت نفت اما در سال ۸۰، نسبت به سال قبلش بشکه ای ۴ دلار کاهش داشت. با میانگین قیمت نفت ۲۲ دلار و ۸۶ سنت در هر بشکه و صادرات ۲ میلیون و ۷۶ هزار بشکه ای، درآمد فروش نفت خام ایران به ۱۷ میلیارد و ۳۲۱ میلیون و ۹۳۶ هزار دلار رسید که با احتساب ۳ میلیارد و ۶۶۸ میلیون و ۳۰۶ هزار دلاری حاصل از فروش گاز، فرآورده های گازی و نفتی، ۲۰ میلیارد و ۴۶۳ میلیون و ۱۷۷ دلار نصیب دولت شد. ۵ میلیارد دلار کمتر از سال قبل. دولت خاتمی با نوسانات قیمت نفت دست و پنجه نرم می کرد.
● سلام عسلویه با ۲۱ میلیارد دلار
سلام عسلویه. ارکستر سمفونیک تهران شعر اختصاصی پارس جنوبی را در منطقه ای که دروازه تمدن جدید صنعتی ایران بود، می خوانند. خاتمی و زنگنه کنار هم نشسته اند. به هنگام پرده برداری از فازهای ۲ و ۳ اما، هم خاتمی و هم زنگنه ترجیح می دهند پرده لوح یادبود را یکی از مهندسان اجرایی به وسیله بادبادک ها به آسمان بفرستد. سال ۸۱، سال پارس جنوبی است. با افتتاح فازهای ۲ و ۳، دو اتفاق بسیار مهم افتاد. اولی بهره برداری از بزرگترین میدان گازی مستقل جهان که با همسایه قطری مشترک بود و دیگر شکست تحریم امریکا. وقتی کلینتون، قانون داماتو را امضا کرد، شرکت های نفتی امریکایی از ایران رفتند و شرکت های نفتی دیگر هم در چالش پذیرش این ریسک قرار گرفتند. براساس قانون امریکایی هر شرکتی که بیش از ۲۰ میلیون دلار در نفت ایران سرمایه گذاری می کرد به مجازات محکوم می شد. با این اوصاف، دیپلمات های نفتی ایران رایزنی فشرده ای را آغاز کردند و پای توتال فرانسه، پتروناس مالزی و گازپروم روسیه را به پارس جنوبی باز کردند تا وزن تحریم پخش شود. اینگونه بود که در میانه سال ۸۱، نخستین مشعل پارس جنوبی روشن شد.
همین اتفاق باعث شد صادرات گاز و میعانات گازی ایران افزایش یابد و مصرف گاز رو به ازدیاد داخل نیز تامین شود. متوسط قیمت نفت در این سال نیز نسبت به سال قبلش یک دلار افزایش یافته و به ۲۳ دلار و ۹۵ سنت رسیده بود. با متوسط صادرات ۲ میلیون و ۵۰ هزار بشکه ای نفت خام، ایران در آن سال ۱۷ میلیارد و ۹۲۰ میلیون و ۵۸۸ هزار دلار درآمد از صادرات طلای سیاه کسب کرد. شبیه سال قبلش شروع به کار پارس جنوبی باعث شد صادرات گاز از ۱۷۱ هزار تن در سال ۸۰ به ۶۰۶ هزار تن در سال ۸۱ برسد و زمینه جهش یک میلیون تنی صادرات سال بعدش را مهیا کند. ضمن آنکه افزایش مصرف گاز در داخل باعث کاهش مصرف نفت کوره شد و امکان صادرات بیشتر آن را مهیا ساخت. بنابراین جهش ۶۰۰ هزار دلاری در درآمد ناشی از فروش این فرآورده عاید کشور شد. در سال ۱۳۸۱، مجموع درآمدهای کشور از محل فروش فرآورده های نفتی و گاز با حدود یک میلیارد دلار افزایش نسبت به سال قبل به ۴ میلیارد و ۵۲۴ میلیون و ۸۲۷ هزار دلار رسید تا همه درآمدهای نفتی کشور در آ ن سال به ۲۱میلیارد و ۳۶۵ میلیون و ۳۸۵ هزار دلار برسد.
● خاتمی با افزایش درآمد ۷ میلیارد دلاری نفس کشید
برخی طرح های توسعه ای برای افزایش تولید نفت کشور به ثمر نشسته بود. تحولات جهانی بازار نفت و نیز جهان سیاست نظیر حمله به عراق آثارش را در افزایش قیمت نفت، آرام آرام نشان می داد. هم متوسط صادرات نفت ایران ۴۰۰ هزار بشکه افزایش یافته و هم میانگین قیمت نفت ۵ دلار بالا رفته بود. متوسط صادرات ۲ میلیون و ۴۴۳ هزار بشکه ای نفت با میانگین ۲۷ دلار و ۲۱ سنت در سال ۸۲ درآمد نفتی ایران را به ۲۴ میلیارد و ۲۶۳ میلیون و ۲۱ هزار دلار رساند.
حدود ۶ میلیارد دلار بیش از سال پیش. دولت خاتمی نفسی کشید. درآمدهای ناشی از فروش فرآورده هم برای نخستین بار از مرز ۵ میلیارد گذشت و به ۵ میلیارد و ۳۸۸ میلیون و ۲۳ هزار دلار رسید تا مجموع درآمد نفتی کشور در سال ۸۲ به ۲۸ میلیارد و ۱۹۵ میلیون و ۳۴۵ هزار دلار برسد. ۷ میلیارد دلار بیش از سال قبل. در این سال یک رکورد دیگر هم شکسته شد. صادرات گاز به بیش از یک میلیون و ۶۲۵ هزار تن رسید و درآمدی بالغ بر ۱۶۲ میلیون و ۴۵۶ هزار دلار نصیب ایران کرد. یعنی حدود سه برابر سال قبلش. این سال اگرچه شیرین بود اما یک تلخکامی هم بر جای گذاشت. صادرات گازوئیل از متوسط ۱۳ هزار بشکه در روز به ۴ هزار بشکه در روز رسید تا هر چند قیمت جهانی آن ۵ دلار افزایش یافته بود عایدی کشور از ۱۱۹ میلیون دلار به ۴۱ میلیون دلار کاهش یابد. از آن سال به بعد روند صادرات گازوئیل ایران کاهش یافت تا در سال ۸۵ نه تنها این محصول را صادر نکنیم که به یک واردکننده قهار تبدیل شویم.
● پایان خاتمی با ۳۵ میلیارد دلار
کیک نفت لذیذتر می شود. سال ۸۳ برای ایران چند ویژگی مهم داشت. برای نخستین بار پس از انقلاب اسلامی اجلاس وزرای اوپک در ایران تشکیل شد. در همان اجلاس اوپک محدوده قیمتی ۲۲ تا ۲۸ دلاری اش را برداشت. زلزله در بازار نفت آغاز شد و نگرانی از کمبود عرضه در سال های آتی و کمبود فرآورده به یک باره قیمت نفت را تا مرز ۴۰ دلار بالا برد. یکی دو روز مانده به نوروز ۸۴ اصفهان کانون توجه جهانیان شد و خاتمی در چهل ستون به افتخار وزرای نفت بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان ضیافت شام گرفت. هر چند در اجلاس اصفهان اوپک ۵۰۰ هزار بشکه به تولید نفتش افزود اما بازار رام نشد تا متوسط قیمت نفت در سال ۸۳ به ۳۴ دلار و ۳۰ سنت برسد. درآمد ناشی از صادرات نفت خام ایران با صادرات ۲ میلیون و ۴۲۱ هزار بشکه برای نخستین بار از مرز ۳۰ میلیارد دلار گذشت. درآمد فرآورده های گازی ایران (نفتا، گاز مایع، میعانات گازی) هم به یک باره یک میلیارد دلار افزایش یافت و به دو میلیارد و ۷۰۰ میلیون و ۲۸ هزار دلار رسید. درآمد ناشی از فروش فرآورده ها هم در آن سال به ۸ میلیارد و ۱۶۱ میلیون دلار رسید.
مجموع درآمد کشور از فروش نفت خام و فرآورده های نفتی و گازی در سال ۸۳ به ۳۵ میلیارد و ۷۷۱ میلیون و ۳۸ هزار دلار رسید. خاتمی اگر با درآمدهای پایین نفت شروع کرد، سال پایانی دولتش با درآمدهای خوب به پایان رسید. با ۱۷ میلیارد دلار دولت تحویل گرفت و با ۳۵ میلیارد دلار سال پایانی ریاستش را به انتها برد. وقتی آمد سران غیرمتعهدها به تهران آمدند و آن هنگام که آهنگ رفتن داشت وزرای نفت اوپک در اصفهان گردهم آمدند.
‌● احمدی نژاد با ۵۰ میلیارد دلار شروع کرد
سال ۸۴، سال تغییر دولت در ایران بود. سوم تیر، احمدی نژاد آمد و خاتمی رفت. قیمت های نفت سر به فلک کشید. بورس بازان جهانی به جان بازار افتادند. خوشبین ترین کارشناسان هم رشد ۲۰ دلاری قیمت نفت را پیش بینی نمی کردند. اگر مکانیسم های تاثیرگذاری در بازار نفت تغییر می کرد در ایران نیز همه چیز دستخوش تغییرات شده بود. دیگر مکانیسم عرضه و تقاضا قیمت را بالا و پایین نمی کرد. عرضه نفت در بازار کافی بود اما همچنان قیمت ها بالا می رفت. موضوع هسته ای ایران هم مزید بر علت شده بود. متوسط قیمت نفت در سال ۸۴، به یک باره به مرز ۵۳ دلار و ۲۰ سنت رسید. هرچند صادرات نفت ۵۰ هزار بشکه نسبت به سال ۸۳ کاهش یافته و به رقم دو میلیون و ۳۵۷ هزار بشکه رسیده بود اما افزایش قیمت نفت خام درآمد خیره کننده ۴۶ میلیارد و ۱۱۷ میلیون و ۷۵۰ هزار دلاری را به جیب ایران ریخته بود. ۱۶ میلیارد دلار بیش از سال ۸۳. درآمد ناشی از فروش فرآورده های گازی نفتی هم جهید و با ۵ میلیارد دلار افزایش به ۱۳ میلیارد و ۴۱۱ میلیون و ۹۲۱ هزار دلار رسید. صادرات گاز هم ۷۰۰ تن افزایش یافت. دولت احمدی نژاد در همان سال اول ۵۴ میلیارد و ۹۲۹ میلیون و ۵۵۸ هزار دلار از فروش نفت و گاز و فرآورده های نفتی و گازی در خزانه اش دید. حدود ۵/۱۹ میلیارد دلار بیش از سال پایانی دولت خاتمی. این برای نخستین بار بود که درآمد ارزی کشور از محل فروش نفت و گاز و فرآورده هایش از ۵۰ میلیارد دلار می گذشت.
● رکورد درآمد نفتی ایران؛ ۶۱ میلیارد دلار
سال ۸۵، شیر نفت با فشار بیشتری دلارها را به خزانه می ریخت. رکورد قیمت نفت در معاملات جهانی در تیرماه همین سال شکست و همه شطرنج بازان بازارهای جهانی را مات کرد. قیمت ۷۸ دلار و ۶۴ سنتی برای نخستین بار در تاریخ ثبت شد تا ثروت کشورهای تولیدکننده نفت را افزایش دهد. هرچند اوپکی ها معتقدند به دلیل افزایش مالیات های کشورهای مصرف کننده نفت بر فرآورده ها، سود بالا رفتن قیمت نفت به جیب دولت های مصرف کننده نفت هم رفته است. متوسط قیمت نفت در سال ۸۵ نسبت به سال قبلش بیش از ۵دلار افزایش یافت و به ۵۸ دلار و ۵۰ سنت رسید. صادرات نفت هم جبران کاهش سال قبلش را کرد و با افزایش تولید میادین نفتی به متوسط دو میلیون و ۴۱۵هزار بشکه در روز رسید. درآمد ناشی از فروش نفت خام برای نخستین بار مرز ۵۱ میلیارد دلار را درنوردید و به ۵۱ میلیارد و ۵۶۶ میلیون و ۲۸۸ هزار دلار رسید. درآمد فروش فرآورده های گازی و نفتی اما تغییر محسوسی نسبت به سال ۸۴ نکرد و با ۳۰۰ میلیون دلار افزایش در رقم ۱۳ میلیارد و ۷۸۳ میلیون و ۶۳۹ هزار دلار تثبیت شد. سال گذشته یک خاطره بد هم داشت. از سال ۸۵ واردکننده گازوئیل شدیم. با این اوصاف مجموع درآمد نفتی کشور برای اولین بار از ۶۰میلیارد و دلار گذشت و به ۶۱ میلیارد و ۱۱۴ میلیون و ۵۵۹ هزار دلار رسید. ۶ میلیارد دلار بیش از سال ۸۴ و حدود ۲۵ میلیارد دلار بیش از آخرین سال ریاست جمهوری خاتمی. دولت حالا سرشار از درآمد نفت شده است.
● سال لذیذ ۸۶
وقتی چند روز پیش قیمت نفت از مرز ۷۸ دلار گذشت کارشناسان پیش بینی کردند که امسال نیز رکوردشکنی جدیدی برای قیمت نفت رخ دهد. حالا که وارد پنجمین ماه سال ۸۶ شده ایم می توان پیش بینی کرد که رقم متوسط سالانه قیمت نفت اگر بیش از سال گذشته نباشد کمتر نخواهد بود. پس متوسط قیمت هر بشکه نفت را همان ۵۸ دلار و ۵۰ دلار سال پیش در نظر می گیریم. سال گذشته به دلیل ورود نفت سروش و نوروز و دارخوین به سبد صادراتی ایران، صادرات نفت خام حدود ۴۰ هزار بشکه در روز، در متوسط سالانه افزایش یافت. اگر افزایش تولید نفت میادین طبق برنامه اجرا شود پیش بینی می شود متوسط صادرات نفت خام در سال جاری، روزانه دو میلیون و ۴۳۰ هزار بشکه باشد. با این اوصاف صادرات درآمد نفت خام ایران در سطح سال قبل یا کمی بیشتر در حدود ۵۱ میلیارد و ۸۸۶ میلیون و ۵۷۵ هزار دلار خواهد بود. پیش بینی می شود امسال حدود یک میلیون تن هم به صادرات گاز طبیعی افزوده شود و رقم آن به ۶ میلیون و ۶۰۰ هزار تن برسد. با این اوصاف درآمد ناشی از صادرات فرآورده های نفتی (نفت کوره و نفت سفید) و فرآورده های گازی (نفتا، گاز مایع و میعانات گازی) به بیش از ۱۴ میلیارد و ۱۴۱ میلیون و ۵۳۳ هزار دلار بالغ خواهد شد. این ارقام را که جمع بزنیم پیش بینی می شود مجموع درآمد کشور از محل فروش نفت و فرآورده به حدود ۶۱ میلیارد و ۷۸۲ میلیون دلار برسد. امسال هم سال لذیذی است. سالی که کیک نفت تا ماه پنجمین خامه های بیشتری داشته است.
● گزارش ۴۸۵ میلیارد دلاری در ۱۸ سال به مردم
متوسط قیمت در هشت ساله دولت سازندگی ۱۸ دلار و در هشت ساله دولت اصلاحات ۲۶ دلار بود. بازار نفت اما در دو سال اخیر، سالانه متوسط ۵۷ دلار را برای هر بشکه نفت تجربه کرده است. ایران در ۱۸ سال (تا پایان ۸۶) حدود ۴۸۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار درآمد نفتی دارد که جزئیات آن را خواندید. خوب است دولت های صاحب این درآمدها گزارش هزینه آن را بدهند. هاشمی مسوول ۱۳۴ میلیارد و ۵۴۶ میلیون دلار آن است و خاتمی پاسخگوی ۱۹۴ میلیارد و ۴۱۳ میلیون دلار. دولت احمدی نژاد هم فعلاً خوب است آمار عملکرد ۱۱۹ میلیارد و ۴۷۰ میلیون دلاری درآمد دو سال ابتدایی اش را بدهد. با این درآمدها ایران باید برای یک جهش بزرگ آماده شود. اگر در دو ساله پس از جنگ ۳۰ میلیارد و ۴۰۰ میلیون دلار درآمد نفتی داشتیم و اگر در دو ساله اول دولت خاتمی تنها ۲۹ میلیارد و ۴۰۳ میلیون و ۵۶۵ هزار دلار درآمد نفتی به خزانه آمد در دو سال اخیر به تنهایی ۱۱۹ میلیارد و ۴۷۰ میلیون و ۶۳۵ هزار دلار ارز نفتی وارد کشور شده است.
پرواضح است که باید استقراض خارجی بیش از ۲۰ میلیارد دلاری دولت سازندگی و باقی مانده قراردادهای بیع متقابل دولت خاتمی را به درآمدهای این دوران بیفزاییم تا انصاف را رعایت کرده باشیم. با اجرای قراردادهای بیع متقابل در دولت خاتمی بیش از ۳۴ میلیارد دلار پول وارد صنعت نفت و کشور شد. گرچه گروهی آن را تا ۳۸ میلیارد دلار هم ارزیابی کرده اند (با قرارداد آزادگان). از این مقدار حدود ۱۰ میلیارد دلار از محل تولید میادین نفتی و گازی بازپرداخت شده و مابقی را باید به حساب داشته دولت خاتمی گذاشت.
● در جیک جیک مستانه فکر زمستان باشیم
رئیس سازمان اطلاعات انرژی امریکا (EIA) دیروز از سازمان کشورهای صادرکننده نفت خواست تا در نیمه دوم امسال تولید نفت شان را افزایش دهند. «گی کاروسو» گفته است که اگر اوپک تن به افزایش تولید ندهد قیمت نفت به دلیل کاهش ذخایر نفت امریکا بالاتر خواهد رفت. بازار نفت روز به روز شیرین تر می شود. اما این فقط یک سوی سکه است. اگر روند افزایش قیمت های جهانی ادامه یابد، کشورهای بزرگ مصرف کننده به سمت انرژی های جدید متمایل خواهند شد و آرام آرام از سهم نفت کاسته خواهد شد. ضمن اینکه با رشد فزاینده قیمت ها، تولید نفت از میادین گران هم مقرون به صرفه خواهد شد تا چند سال بازار را به اشباع برساند. بازار نفت اگرچه امروز صعودی است اما هر فرازی، فرودی دارد. امروز که جیک جیک مستانه مان است باید فکر زمستانمان هم باشیم. با سرمایه گذاری زیربنایی درآمدهای نفتی کیک نفت باید مذاق نسل های آینده را هم شیرین کند.

منبع : سایت تحلیلی خبری عصر ایران