بلیت پاره کردن به سبک خودم

مكثی بر روند تماشای تئاتر
آیا تئاتر فقط همان اتفاقی است كه در یك چهاردیواری با یك سو بازیگر و سوی دیگر تماشاگر رخ میدهد؟
آیا تماشاگر برای قضاوت درباره تئاتر تنها به آن چیزی اكتفا میكند كه تحت عناوین نمایشنامه‌نویس، كارگردان بازیگر، طراحان و نور و موسیقی در مقابل دیدگانش رخ میدهد؟
معنای واژگانی «تئاتر» قبل از هر چیز، در بر دارنده معنای «مكان اجرای نمایش» است و مكان اجرای نمایش در این عصر از نما و رنگ و روی بیرونی یك مجموعه تئاتر و شكل و شمایل تبلیغات آن آغاز میشود و در راهروهای یك سالن تئاتر ادامه پیدا میكند، از خرید بلیت تا دو نیم شدن آن، از باز شدنِ در تا نشستن روی صندلی داخل سالن. در این میانه، پراهمیت است فضای سالن انتظار و... سرآخر و پایانبخش این چرخه، چیزی‌ست به نام «تئاتر» و آن اثر هنری. همیشه قبل از این‌كه از تماشای یك تئاتر بد زجر بكشیم از شرایط بد عبور از یك سالن تئاتر زجر كشیده‌ایم و معمولاً هم گمان كرده‌ایم حرف زدن درباره كسانی كه بلیت میفروشند و كسانی كه بلیت را دو نیم میكنند بحثی بی‌ارتباط با تئاتر است. اگر خوب به گذشته و تجارب شخصی خودمان در تماشای یك اثر هنری ـ اعم از تئاتر، سینما، موسیقی و گالریهای نقاشی و عكاسی ـ دقت كنیم، متوجه شرایط و اثر آن در تأثیرپذیری از مصرف یك اثر هنری خواهیم شد. نمیدانم چند بار برای شما اتفاق افتاده كه مجبور شده باشید برای تماشای تئاتر یك دعوای اصطلاحاً حسابی با فحش و فحشكاری مفصل را پشت سر بگذارید؟
چند بار آن كسی كه مسئول نظم دادن به ورود شمای تماشاگر بوده است به شما بی‌احترامی كرده و چند بار یقه پیراهنتان پاره شده است؟
چند بار، لحن تند و بی‌ادبانه مسئول دو نیم كردن بلیت سبب تحقیرتان شده است؟ و چند بار با لحنی تهدیدگونه، چنان‌كه با بچه‌های مدرسه‌ای حرف میزنند مورد خطاب قرار گرفته‌اید؟
نه‌تنها هنرمندان تئاتر به توهینهای هزارجوره سران صدرنشین عادت كرده‌اند بل‌كه تماشاگران هم به توهینهای مسئولین دو نیم كردن بلیتها عادت كرده‌اند. لابد هرچه عادی و تكراری میشود، طبیعی جلوه میكند و لاینحل. در مجموعه تئاتر شهر ۷ سالن اجرا وجود دارد. در مقابل هر سالن بین دو تا پنج نفر مسئول دریافت و پاره كردن بلیت و هدایت تماشاگر به داخل سالن هستند، این افراد در ایامی مثل جشنواره، تعدادشان بیشتر میشود و ادبشان كمتر! هر سالن برای ورود تماشاگر یك قانون جداگانه دارد و آن قانون را گویا همان آدمی كه آن‌جا ایستاده وضع میكند؛ چراكه اگر یك شب یكی از آنها به مرخصی برود و مسئولیت به دیگری واگذار شود، قانون بلافاصله تغییر میكند. در این مثال دقت كنید: در یكی از شبهای جشنواره در مقابل تالار قشقائی، خبرنگاری به آن مسئول پاره كردن بلیت گفت: لطفاً كارت مرا ببینید و اسم مرا برای نشستن در جایگاه خبرنگاران یادداشت كنید. مسئول گفت: این كارو نمیكنیم، اول اونا كه بلیت دارن بیان تو، بعدش اگه جا بود شما هم برو یه جا بشین شما خبرنگاری و خبرنگار باید در شرایط سخت كار كنه! خبرنگار گفت: آقا من الان از سالن چهارسو میآیم، در آن‌جا اسم خبرنگاران را به اندازه ظرفیت جایگاه خبرنگاران یادداشت میكردند. كه آقای مسئول حرفش را قطع كرد و گفت: به من ربطی نداره كه اون‌جا و اونا چه‌كار میكنن؛ من سبك خودمو دارم!
نگهبانان سالنها معمولاً جوانهای كشتی‌گیری هستند كه هرگز فرصت كشتی گرفتن روی تشك را پیدا نكرده‌اند و از هر فرصتی برای راه انداختن یك دعوا و كشتی گرفتن با تماشاگران استفاده میكنند.كتك كاری نگهبانی با تماشاگری در یكی از جشنواره‌های پیشین را كه از یاد نبرده‌اید! بخشی از این مسائل به‌طور مستقیم به عدم دقت مدیریت در انتخاب كاركنان این بخشِ حائز اهمیت، مرتبط است و بخشی به خود این آدمها كه هیچ شناختی از جایگاه قرارگیریشان ندارند و بخشی هم به انفعال و گذشت تماشاگران مربوط است. روندی كه از آن كمتر حرف زده شده است و اشارات گهگاه بیشتر یك گلایه شخصی بوده تا طرح مسئله و بحران. مسئول دو نیم كردن بلیتهای تئاتر، یك مقام كاملاً رسمی است كه به استقبال تماشاگر میرود؛ او برای پاره كردن بلیت، دستش را به سمت تماشاگر دراز نمیكند، بل‌كه برای ادای احترام چنین میكند؛ محترمانه بلیت را دریافت میكند، لبخندزنان او را راهنمائی میكند و مؤدبانه قانون را گوشزد میكند. او برای كامل شدن ظرفیت سالن مؤدبانه عذرخواهی میكند و خلاصه این‌كه بخشی از رابطه انسانی و قاعده نظم و اندیشه تئاتر را در همین آقا میتوان دید كه بلیت را پاره میكند. این كار مهم اصلاً كاری سخت نیست.فقط باید تعریف هر چیز مشخص باشد. مسئول دو نیم كردنِ بلیتِ یك سالن تئاتر، گارد ویژه نظامی نیست و تماشاگران تئاتر هم جماعت شورشگر نیستند. برای دیدن نمونه‌ای نسبتاً قابل قبول در رابطه تماشاگر و مسئول دو نیم كردن بلیتها لازم نیست حتماً سفری به آن سوی دنیا داشته باشیم، تالار وحدت در چندصدمتری تئاتر شهر، سالهاست كه از نظم و احترام قابل تحسینی در هدایت تماشاگر پیروی میكند. از رنگ و نوع پوشش لباسهای نگهبانان آن مجموعه هم بخوبی میتوان این نظم را تشخیص داد. صد البته آن‌جا در طول سالیان سال نظم گرفته، و شاید چون معمولاً مسئولین سیاسی به عناوین مختلف در آن سالن عبور و مرور میكنند، شانس پیروی از این انضباط نصیب آن شده است. اما مسئولان تئاتر شهر كه نه‌تنها در ایام جشنواره بل‌كه در طول سال با این مشكل مواجه است و سال بسال؛ چهره‌هائی عبوستر و خشنتر در آن به استقبال تماشاگر میروند، هنوز نتوانسته‌اند راهكار دقیقی برای رفع این مشكل پیدا كنند.یكی از دست‌اندركاران روابط عمومی تئاتر شهر روزی پیشنهاد مناسبی داد كه بسیار قابل تأمل و قابل قبول است.نویسنده این نوشته نیز بر آن پیشنهاد تأكید میكند. با یك برنامه‌ریزی دقیق مسئولیت جداً مهم و پرافتخار استقبال و احترام و دو نیم كردن بلیت تماشاگران به گروههای اجرائی هر سالن واگذار شود و با تدوین قانون دقیق و جایگیری این سمت به‌عنوان یك تخصص در چارت گروههای تئاتری، بخش دیگری از «پروسه» تماشای تئاتر به خود هنرمندان و گروههای اجرائی واگذار شود. پیشنهاد دیگر این‌كه مدتی این مسئولیت به خانمها واگذار شود تا در حد ممكن از شدت خشونت برخورد، در این مرحله از تماشای تئاتر كاسته شود. یا این‌كه همین عزیزانی كه از سالن تئاتر و وظیفهشان تعریف غلطی دارند، توجیه شوند و یك دوره آموزشی در اصلاح رفتار و ارتباطشان با تماشاگر برای آنها تدارك دیده شود. هرگز فراموش نكنیم كه مراجعه‌كنندگان، مصرف‌كنندگان نظم نهفته در دل هر مكان فرهنگی و غیرفرهنگی هستند. تماشاگر، همان‌گونه رفتار خواهد كرد كه با او رفتار میشود... حتی در ارتباطِ یك اثر تئاتری با تماشاگر هم میتوان این نكته مهم را دریافت.

علی‌اصغر دشتی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر