ادب‌پژوه پیشکسوت

خداوند را سپاسگزارم که نزدیک به چهل سال از مصاحبت ادب‌‌شناس بزرگ معاصر، جناب استاد رضا سیدحسینی برخوردار و شاگردانه از مکتب(های) ادبی او بهره‌‌مند بوده‌ام. او از بزرگان یک نسل پیش از من و همالا‌ن و همسالا‌ن نگارنده این سطور است. همدوره‌های من آنهایی که اهل قلم هستند، با خواندن نوشته‌های شیرین و ترجمه‌های شیوای او درس آموخته و کار یاد گرفته‌اند. او و استادان ابوالحسن نجفی، احمد سمیعی‌گیلا‌نی، اسماعیل سعادت، نجف دریابندری و شادروان مصطفی رحیمی گروهی فرهیخته پیشتاز بوده‌اند. نسل ما از روی دست آنها و سرمشق آنها مشق نوشته‌اند. دو سه سال پیش که فرهنگسرای ابن‌سینا مجلس بزرگداشتی برای گرامیداشت شخصیت والا‌ و آثار ارجمند و اثرگذار استاد سیدحسینی برپا کرد، من نیز یکی از سخنرانان بودم. پس از بیان خاطرات مربوط به نخستین دیدارها، صحبتم را در معرفی دو اثر بزرگ از آثار او متمرکز کردم.
یکی <مکتب‌های ادبی> و دیگر اثر مرجع شگفت‌آورش به نام <فرهنگ آثار> که ضرب‌المثل <کل الصید فی جوف الفرا> را تداعی می‌کند. <مکتب‌های ادبی> بیش از ۱۵ چاپ و دست‌کم سه ویرایش داشته است. پس از بیان وجوه اهمیت این کتاب که هیچ اهل ادبی از خواندن آن، ولو به آثار مشابه اروپایی دست و دسترس داشته باشد، بی‌نیاز نیست، دو نکته انتقادی، با کمال مهر و ادب و احترام عرض کردم. نخست اینکه خوب است فصلی در آغاز این کتاب بیفزایند در معرفی و ارزیابی ادب کلا‌سیک یونان و رم (لا‌تین) و دیگر آنکه ضرورت دارد مثال‌ها و نمونه‌های هر مکتب را از آثار فارسی یا حتی ترجمه‌شده به فارسی بیشتر بیاورند. ایشان پس از پایان مجلس بزرگداشت با بزرگواری و گشاده‌رویی همیشگی‌شان فرمودند حق با من است و این کمبودها را در ویراست جدیدی از <مکتب‌های ادبی> برطرف و کتاب را کامل‌تر خواهند کرد. ‌ اما اثر بی‌همتای دوم که به واقع مرجعی فرهنگ‌آفرین است، یعنی <فرهنگ آثار>، متن کم‌نظیری است که با سرپرستی ایشان و همکاری استادان احمد سمیعی‌گیلا‌نی، ابوالحسن نجفی، اسماعیل سعادت - که از برجسته‌ترین فرانسه‌دانان امروز ایران هستند- و همیاری جمعی جوان‌تر به شیواترین وجه از فرانسه به فارسی ترجمه شده است و در حدود ۲۰ هزار اثر داستانی و غیرداستانی جهانی و عمدتا غربی را معرفی ارزیابانه می‌کند.
در این کار، مانند معدودی از آثار سترگ دیگر، گویی کمبود امکانات، معجزه‌آفرین شده است. از آنجا که آثار مهم ایرانی، فارسی و عربی در متن اصلی اندک‌شمار بوده، ذیلی برای آن تدارک دیده‌اند. ترجمه کل متن اصلی در ۶ جلد در قطع رحلی از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۳ و از تکمله فارسی آن نیز جلد اول احتمالا‌ ۶ جلد یا در همین حدود منتشر شده است. همه اهل کتاب اعم از داستان‌نویس، خواننده داستان، یا نویسندگان و پژوهندگان آثار غیرداستانی، این مرجع را اثری فایده‌رسان و مشکل‌گشا یافته‌اند، یا خواهند یافت. یعنی به محض مواجه شدن با آن احساس خواهند کرد که بزرگ‌ترین گمشده فرهنگی خود را که گنجی شایگان و بیش‌بهاست، یافته‌اند. بنده به عنوان یک اهل کتاب و اهل قلم سپاس قلبی خود را به محضر استاد سیدحسینی و همکارانش و ناشر اثر عرضه می‌دارم. ناشر این کتاب کتابستان انتشارات سروش است. در زمان مدیریت آقای مهندس مهدی فیروزان و به همت بلند و گوهرشناسی او بود که این کار سرگرفت و با تغییر مدیریت‌ها همچنان ادامه یافت. همواره با خود فکر می‌کنم و با استاد کامران فانی هم که به خوبی قدر عظمت این کار را می‌داند در میان گذاشته‌ام که ما ده‌ها و صدها و بلکه هزاران کتاب ناخوانده داریم که بعید است در این ایام معدودات باقیمانده عمر آنها را به دست بیاوریم و بخوانیم. از طرف دیگر مگر می‌توانیم آن همه کتاب ناخوانده و گاه حتی نشناخته را بشناسیم و به دست آوریم؟ چاره کار این است که چکیده آنها را در <فرهنگ آثار> بخوانیم. تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. با من همسخن شوید که سالیان سال سایه این استاد فرزانه فرهنگ‌آفرین بر سر فرهنگ ما و اهل علم و ادب گسترده باد.

بهاءالدین خرمشاهی

منبع : روزنامه اعتماد ملی