لزوم اصلاح ساختار موجود وزارت آموزش و پرورش

از مهمترین، اساسی‌ترین و معمول‌ترین ابزارهای هر سازمان تهیه نمودار و راهنمای سازمانی است که براساس آن مدیران رده بالا بتوانند از تخصص، سادگی، صرفه جویی در نیروی انسانی و ارائه ابزار کنترل و ارزشیابی بهره‌مند شوند. ساختار سازمانی به کارگیری منابع و فعالیتهای افراد را باید به گونه‌ای با هم ترکیب و هماهنگ کند که ترکیب و تعامل واحدها و مدیران حاصل می‌شود‌.چون سازماندهی به عنوان یک فرآیند با سایر فرآیندهای مدیران تعامل دارد. ساختار سازمانی درجه مسئولیت و اختیارات پست‌ها، تمایز وظایف صف یا ستاد، کانالهای ارتباطی واحدها با یکدیگر را نشان می‌دهد. در یک جمله چارچوب اسکلت کلی واساسی سازمان را بیان می‌کند.
تیلور Taylor و فایول Fayol از صاحب نظران کلاسیک مدیریت معتقدند در ساخت سازمانی وظایف باید به طور دقیق معین شود و شبکه‌ای از اختیارات تفویض شده ایجاد شود تا بتوان هماهنگی لازم را برای ترکیب فعالیت‌های گروهی فراهم آورد.
● ویژگی‌های ساختار مطلوب و مناسب سازمانی
۱) تقسیم بندی کار و فعالیت بر مبنای وظیفه
۲) برقراری ارتباط از نظر اختیارات بر مبنای سلسله مراتب، حیطه نظارت، وحدت فرماندهی، روابط صف و ستاد، تمرکز و عدم تمرکز
۳) مرتبط ساختن سلسله مراتب از لحاظ تخصص، رویه‌ها، کمیته‌ها و گروههای کاری
۴) تعیین جایگاه برای کارکنان از لحاظ شرایط احراز پست، قوانین و مقررات
تاریخچه تحول ساختاری در آموزش و پرورش از سال ۱۳۵۸ تاکنون
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۸ از تعداد معاونین وزیر کاسته شد و در این تشکیلات برای وزیر ۵ معاون با عنوان معاون پژوهش و برنامه‌ریزی معاون امور آموزشی، معاون آموزش فنی و حرفه‌ای، معاون امور اجتماعی و پرورشی و معاون امور اداری ومالی پیش‌بینی شد که دارای ۲۷ دفتر و اداره کل در حوزه ستادی بود ولی از سال ۱۳۵۸ به بعد در تشکیلات اداری این وزارتخانه تغییراتی حاصل شد. تعداد معاونان، سازمانهای وابسته و ادارات کل ستادی افزایش یافت. همچنین تعداد آموزش و پرورش در مناطق، نواحی، شهرستانها و استانها براساس گسترش افزایش یافت. به علاوه در وظایف وزارت آموزش و پرورش تجدید نظر شد و قانونی به نام قانون “اهداف و وظایف آموزش و پرورش” در بهمن ماه ۱۳۶۶ در چهار فصل و سیزده ماده و نه تبصره به تصویب رسید. براساس این قانون وزارت آموزش و پرورش مسئولیت برنامه‌ریزی، سازماندهی، هماهنگی و نظارت بر امور آموزشی و پرورشی دوره‌های پیش دبستانی، راهنمایی، متوسطه و مراکز تربیت معلم را در سراسر کشور برعهده دارد. تشکیلات وزارت آموزش و پرورش در مراکز استانها و شهرستانها چندین بارتغییر یافت.
در سال ۱۳۷۴ تشکیلات مرکزی به تصویب سازمان امور اداری و استخدامی کشور رسید که تعداد معاونین به ۶ و ادارات و دفاتر به ۳۶ مورد و به ۷ سازمان وابسته افزایش یافت و پیوسته وظایف اساسی وزیر علاوه بر رهبری و هماهنگی، بهره‌وری بیشتر از امکانات و منابع انسانی و مادی در درون و برون سازمان آموزش و پرورش در زمینه تحقق اهداف ووظایف این وزارتخانه است. اما براساس آخرین اصلاحات و تغییرات در سال ۱۳۸۳ که به امضای وزیر آموزش و پرورش وقت و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی رسید علاوه بر حذف معاونت پرورشی ۶ معاون و ۹ سازمان وابسته با ۳۶ دفتر و اداره کل پیش‌بینی و ابلاغ شد. با عنایت به سیاست تعدیل نیرو و عدم تمرکزگرایی در دولت اما نسبت به سالهای قبل نه تنها تعداد دفاتر و ادارات عملا کاهش نیافت بلکه تعداد سازمانهای وابسته حوزه ستادی افزایش هم یافت و تداخل وظایف بعضی از دفاتربه اضافه ادارات و سازمانها باعث تنزل کارآیی وزارت آموزش و پرورش گردید. تضاد و رقابت بین واحدها که هر مسئول واحد تنها به فکر واحد خود بوده و به نتیجه سازمان توجه چندانی نمی‌شد.
● ضرورت (نتیجه)
وجود موازی کاری در بخش‌های مختلف حوزه ستادی وزارت آموزش و پرورش علاوه بر اتلاف وقت و صرف هزینه‌های کلان یک ناهماهنگی و تداخل کاری در دفاتر، ادارات و سازمانهای وابسته به وزارت آموزش و پرورش را به وجود آورده است که مانع توسعه، خلاقیت، نوآوری و بهبود روند کاری وزارت آموزش و پرورش و در نهایت پیشرفت کشور در عرصه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می‌گردد.
به منظور انسجام و یکپارچگی در سیاستگذاری، برنامه‌ریزی‌ها و اجرای مصوبات و آئین نامه‌ها و دستورالعمل‌ها در واحدهای آموزشی الزاما باید یک خط مشی واحد و مشترکی درحوزه ستادی تدوین، تصویب و ابلاغ شود تا به صورت یک مجموعه (سیستم) همه عناصر واجزای آن علاوه بر هماهنگی یک تعامل مثبت و فعال با یکدیگرداشته باشند؛ و در سال اتحاد ملی یک انسجام،وحدت رویه و تسریع و تسهیل در بهبود روند کاری وزارت آموزش و پرورش حاصل شود.

صفی‌الله ملکی
کارشناس ارشد امور فرهنگی
رونوشت:
۱- سازمان و قوانین آموزش و پرورش، احمد صادقی
۲- اصول مدیریت دکتر علی رضائیان
۳- جامعه شناسی آموزش و پرورش

منبع : روزنامه رسالت