جوانی و جوانان

توجه به موقعیت جوانی و مسئولیت‌های جوانان ، محوری است که در سخنان رسول گرامی اسلام به آن دقت شده است. از آن رو که جوانی فرصتی است استثنایی ، برای استفاده بهنیه از آن نیاز به برنامه و تلاش بیشتر احساس می‌ شود.
● فرصت طلایی :
نخستین نکته در سخنان رسول خدا (صلی الله علیه و آله) ، لزوم بهره‌گیری و استفاده بهینه از فرصت جوانی است.
حضرت در حدیثی می‌فرماید :
«پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت بشمار : جوانی را پیش از پیری ، سلامتی‌ ات را پیش از بیماری ، بی‌ نیازی‌ ات را قبل از نیازمندی ، فراغتت را پیش از اشتغال و زندگی ‌ات را پیش از مرگت» (نهج الفصاحة ، ح ۳۷۲)
و در حدیثی دیگر ، رسول گرامی به جای واژه غنیمت ، از واژه مبادرت و سبقت گرفتن برای استفاده صحیح استفاده کرده است و چنین می‌فرماید : «به سوی چهار چیز پیش از چهار چیز دیگر مبادرت کن ، جوانی ‌ات پیش از پیری ‌ات ، سلامتی ‌ات ، پیش از بیماری‌ ات ، بی ‌نیازی ‌ات پیش از فقرت ، زندگی ‌ات قبل از مرگت» (نهج الفصاحة، ح ۱۰۷۳)
● پختگی :
نکته دیگری در سخنان رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) لزوم پختگی جوان و بهره گرفتن از تجربه ‌های مفید است. حضرت در حدیثی می ‌فرماید :
«خداوند جوانی را که از خود سبکی و بی‌خردی نشان نمی‌دهد ، به دیده نخستین می‌نگرد.» (نهج الفصاحة، ح ۷۲۹) و در گفتاری دیگر می ‌فرماید :
«بهترین جوانان شما آن است که رفتار بزرگسالان را داشته باشد و بدترین بزرگسالان شما آن است که رفتار جوانان را داشته باشد»
(نهج الفصاحة، ح ۱۵۱۴)
از این احادیث می‌توان فهمید که استفاده بهینه از فرصت جوانی و بهره‌مندی از تجارب بزرگسالان باید در حدی باشد که در پرتو این تجارب نشانی از خامی و اقدام‌های نسنجیده در رفتار جوان مشاهده نشود. پیام حدیث نبوی ، تقلید جوان از رفتار ظاهری بزرگسالان نیست ، بلکه منظور ، برخوردهای پخته و سنجیده و عاقلانه‌ای است که یک جوان می‌تواند در پرتو بهره ‌وری از تجارب از خود نشان دهد.
● احترام به بزرگ ‌تر :
محور دیگر در سخنان رسول گرامی اسلام(صلی الله علیه و آله) ، اهمیت احترام جوان به بزرگسالان است که افزون بر پی‌آمد های مثبت دنیوی و اخروی ، زمینه استفاده از تجارب او را فراهم می‌کند.
حضرت در حدیثی می‌فرماید: «هر جوانی که پیری را برای بزرگی سنش گرامی دارد ، خداوند هنگام پیری او کسی را بگمارد که وی را تکریم کند». (نهج الفصاحة، ح ۲۵۶۹)
پیام این حدیث نبوی نیز توجه جوانان به یکی از وظایفی است که بر عهد دارد. با عمل به این وظیفه که تکریم بزرگسالان است ، جوان به نوعی خود را آماده دوران پیری و چگونگی برخورد دیگران با خود می‌کند و در پرتو عمل به این وظیفه ، روح او به صورت غیر مستقیم ، احساس لطافت و سبکی می‌کند و به طور طبیعی از بسیاری از امور نابخردانه و خشونت‌آمیز خودداری می‌‌کند.
● فضایل اخلاقی :
نکته دیگر در سخنان رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) ، ارزشمندی پای ‌بندی جوان به فضایل زیبای اخلاقی است. حضرت در گفتاری می ‌فرماید : «جوان سخاوتمند نیک‌ خو در پیشگاه خداوند از پیر بخیل بد خو محبوب‌تر است.»
(نهج الفصاحة ، ح ۱۷۸۸)
از این حدیث می‌توان فهمید که معیار فضیلت ، بهره‌مندی از اخلاق خوب است و جوانی با بزرگسالی نقشی در فضیلت ندارد. البته اگر جوان در سنین جوانی پای ‌بند به عبادت باشد ، ار ارزشمندی ویژه‌ای برخوردار است.
رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در حدیثی می‌فرماید :
«خداوند به جوان عبادت پیشه بر فرشتگان مباهات می‌کند و می‌گوید : بنگرید به بنده من که به خاطر من از شهوتش چشم پوشیده است» (نهج الفصاحة، ح ۷۳۸)
از این حدیث می‌توان فهمید که شرایط سنین جوانی اقتضای پیروی از تمایلات و شهوات را دارد و اگر جوانی در چنین شرایطی در مسیر بندگی خدا و اطاعت باشد ، آن چنان ارزشمند است که خداوند به او مباهات می‌کند.
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در گفتاری دیگر می‌فرماید :
«همانا خداوند جوانی را دوست دارد که جوانی خود را در عبادت و اطاعت او سپری می‌کند» (نهج الفصاحة، ح ۸۰۰)
و در حدیثی دیگر حضرت می‌فرماید :
«هفت نفرند که خداوند در روزی که سایه‌ای جز سایه او نیست ، آن‌ها را در سایه خویش قرار می‌دهد. اول ، پیشوای عدالت پیشه است و دوم جوانی است که در عبادت خداوند رشد پیدا کند ...» (نهج الفصاحة، ح ۱۷۳۲)
ارزشمندی عبادت در سنین جانی را حضرت در سخنی دیگر این گونه تبیین می ‌فرماید :
«فضیلت جوان عابدی که از آغاز جوانی عبادت کند ، بر پیری که وقتی سنتش زیاد شد ، عبادت کند ، هم چون فضیلت پیامبران بر سایر مردم است.» (نهج الفصاحة، ح ۲۰۵۰)
از این حدیث می‌توان فهمید که موفقیت یک جوان در سنین جوانی و پیروزی او بر تمایلات نفسانی و بندگی او آن چنان ارزشمند است که موقعیت او را چون موقعیت ویژه پیامبران در میان افراد جامعه می‌کند.
● توبه جوان :
محور دیگر در سخنان پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) توجه به ارزشمندی توبه در سنین جوانی است. شرایط جوانی زمینه مناسبی برای سرکشی و طغیان و انحراف است و معمولا انسان‌ها در چنین سنینی بیشتر گرفتار گناه و اشتباه هستند و به همین دلیل ، نیاز آن‌ها به توبه و بازگشت بیشتر است. بر همین اساس ، رسول گرامی می‌فرماید :
«خداوند جوان توبه کار را دوست دارد.» (نهج الفصاحة، ح ۷۴۹)
پیام این حدیث ، امیدوار ساختن جوان است که هر چند ممکن است لغزش ‌هایی در دوران جوانی رخ دهند ، توبه نه تنها راه مبارزه با این لغزش‌ها و جبران خطاهاست. بلکه آن‌چنان ارزشمند است که جوان توبه کننده محبوب پیشگاه الهی است. این واقعیت را رسول گرامی در حدیث دیگر، این گونه بیان می‌کند : «توبه نیکو است ولی از جوانان نیکوتر است.»
(نهج الفصاحة، ح ۲۰۰۶)
از این تعبیر استفاده می‌شود که اگر انسان در شرایطی باشد که زمینه اش برای رنگ پذیری و انفعال بیشتر است ، اقدام و مقاومت و پایمردی نه تنها خوب و ارزشمند است ، فضیلت بیشتری نیز دارد ؛ زیرا خارج شدن از جو حاکم و گریز از شرایط فشار نه تنها ارزش که هنر است.
در حدیثی دیگر، رسول گرامی می‌فرماید :
«هیچ چیز نزد خداوند والا از جوان توبه کننده محبوب‌تر نیست و هیچ چیز نزد خداوند بزرگ از پیری که پایدار بر گناهانش باشد مبغوض ‌تر نیست.» (نهج الفصاحة، ح ۲۶۷۹)
● ازدواج :
محور دیگر در سخنان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ، تأکید بر ازدواج در سنین جوانی است.
حضرت در حدیثی می ‌فرماید :
«هر جوانی در آغاز جوانی ازدواج کند ، شیطان او بانگ بردارد که وای بر او ، دین خود را از دستبرد من محفوظ نگه داشت»
(نهج الفصاحة، ح ۱۰۳۴)
از این تعبیر می‌توان فهمید که ازدواج نقش بسیار تأثیرگذاری در دین‌ داری جوان دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای حفظ دیانت اوست.
نکته دیگری که در این زمینه مطرح است ، اقدام پدر برای ازدواج فرزند در سنین مناسب است.
رسول گرامی می‌فرماید :
«حق پسر بر پدر است که نوشتن و شنا کردن و تیر انداختن به او بیاموزد و جز غذای پاک و خوب به او نخوراند و همین که بالغ شد ، برای او زندگانی تشکیل دهد». (نهج الفصاحة، ح ۱۳۹۴)
روشن است که سنین جوانی اوج خودنمایی غریزه جنسی است و شاید از تعبیر رسول گرامی که می‌فرماید :
«جوانی شعبه‌ای از دیوانگی است و زنان دام شیطان‌اند.» (نهج الفصاحة، ح ۱۷۹۲)
ـ به قرینه قسمت پایانی حدیث که زنان را دام شیطان معرفی فرموده است ـ می توان فهمید که منظور از این حدیث ، سنین ازدواج جوان است ؛ یعنی در بلوغ جنسی ، جنون به وجود می‌آید و باید غرایز جنسی کنترل شود. بهترین راه کنترل و هدایت این غرایز «ازدواج» است.
از تعبیر رسول گرامی(صلی الله علیه و آله) نیز می‌توان فهمید که عدم اقدام مناسب در برابر این غریزه، جامعه را از مسیر عقل و خرد خارج می‌کند و چنین جامعه‌ای در خطر آسیب‌های گوناگون است.