استخوان بندی ماهیها

جمجه گرد دهانان غضروفی و بسیار ناقص است. جمجمه هاگ فیش ها دارای صفحه ای غضروفی است كه در آن مغز جای دارد و كپسولهای شنوایی كه جایگاه گوش داخلی هستند و به بخش عقبی این صفحه متصل است. جمجه لامپری از بقیه گرد دهانان كاملتر و دارای كناره های جانبی است ، اما سقف ندارد و لذا مغز از طرف پشت فقط توسط بافت پیوندی رشته ای محافظت می گردد. گرد دهانان آرواره ندارند و لذا جانورانی مكنده اند. در صفحه مكنده و زبان كه وسیله اتصال جانور است ممكن است ساختارهای دندان مانندی وجود داشته باشد كه جانور به وسیله آنها بدن طعمه را پاره پاره میكند و گوشت آن را می خورد . برانشیهای گرد دهانان به وسیله سبد غضروفی پیچیده ای محافظت می شود اما به سختی ممی توان این اندام را با اندام های نگهدارنده برانشی در سایر مهره داران مشابه دانست .
جمجه ماهیهای غضروفی را به دلیل غضروفی بودن كامل ، كوندروكرانیوم می نامند. در جمجمه این ماهیها كپسول بویایی و شنوایی وجود دارد و بخشی از ساختار آن را تشكیل می دهد اگرچه ممكن است بخشی از جمجه آهکی شده باشد اما در هیچ یك از ماهیهای غضروفی معاصر استخوان واقعی وجود ندارد. كه البته این امر بیانگر وضعیت ابتدایی نیست. در گرد دهانان معاصر آثار اسكلت خارجی تماما از بین رفته است.
در ماهیهای غضروفی اولین جفت از كمانهای برانشی یا كمان ماندیبولی تغییر شكل یافته و آرواره بالایی و پائینی را به وجود آورده است كه به ترتیب به نام غضروف كامی چهارگوش و غضروف مكل نامیده می شود. در كوسه ها و سفره ماهیها آرواره بالایی به وسیله پیوندی سست به جمجه متصل است و از پشت به وسیله بخش فوقانی یا لامی آرواره ای در بین كمان برانشی نگهداری می شود. این نوع اتصال آرواره ای را هیوستیلیك می گویند.
در موش ماهی های غیر متداول آرواره بالایی به طور محكم به جمجمه متصل است. این نوع اتصال اتوسیلیك نام دارد.
ماهی های استخوانی از لحاظ مقدار استخوانی كه در اسكلت آنها وجود دارد بسیار متنوع هستند. كوندروكرانیوم گانوئیدهای پست مانند تاس ماهی ها ، اصولا غضروفی و فاقد استخوانند. ولی تعدادی استخوان غشایی یا پوستی كه احتمالا از فلس های زیر پوستی مشتق شده اند ، سقف جمجمه را می پوشاند. در ماهی های استخوانی ، تعداد استخوان های پوستی به حدی زیاد است كه زره ای در اطراف جمجمه به وجود می آورد. در این ماهی ها در بخش هایی از كوندروكرانیوم ، مانند نواحی پس سری ، پروانه ای ، شنوایی و بویایی ، استخوان جای غضروف را گرفته است. اتصال آرواره ماهی های استخوانی ممكن است در گانوئید های استخوانی و ماهی های استخوانی عالی از نوع هیوستیلیك و یا در ماهی های دوزیستان دو تنفسی از نوع اتوستیلیك باشد.
در ماهی های استخوانی ، غضروف ماندیبولی یا مشتقات آن به استخوان های پوستی تبدیل شده است. استخوان دندانی كه در برگیرنده دندانها است همراه بایك یا چند استخوان اسپلینال ، گوشه ای و زیر گوشه ای و مخروطی ، سطح قدامی و خلفی آرواره پائینی را اشغال میكند. علاوه بر این ممكن است استخوانی به نام استخوان مفصلی كه خود به استخوان چهارگوش متصل می شود ، جای سر غضروف مكل را بگیرد ، در اسكلت گرد دهانان ستون مهره واقعی وجود ندارد و اسكلت محوری بدن عمدتا شامل طناب عصبی هر یك از بند های بدن لامپری در جفت قطعه غضروفی دیده می شود. این قطعات در بالا به یكدیگر متصل نیستند و لذا در ستون فقرات لامپری كمان عصبی تشكیل نشده است. در بعضی از ماهی های استخوانی پست ، طناب پشتی اولیه اصولا بدون تغییر باقی مانده است و گرچه كمان های عصبی و خونی موجودند اما جسم مهره وجود ندارد. در موش ماهی ها و ماهی های شش دار ، غضروف شروع به جایگزین شدن در لایه طناب پشتی اولیه نموده است و لذا در این ماهی ها نسبت به وضع یاد شده پیشرفتگی مختصری به چشم می خورد. به هر صورت در اغلب ماهی ها جسم مهره ای رشد كرده ، كامل وجود دارد ، مهره های ماهی عموما به دو گروه قابل تقسیم اند ، مهره های تنه یا پیش مخرجی و مهره های دمی یا پس مخرجی از ویژگی گروه دوم وجود كمان خونی مستقر در زیر جسم مهره ویا طناب پشتی اولیه است. در اغلب ماهی ها جسم مهره از دو طرف مقعر است ، به این وضعیت آمفی سولوس گفته می شود. گرد دهانان باله زوج ندارند ، اما باله های فرد میانی را كه به وسیله رشته های غضروفی نگهداری می شود ، دارا هستند.
باله های زوج و فرد ماهی ها بسیار متنوع است. به طور كلی ساختار اعضای حركتی جلویی یا سینه ای ماهی ها بسیار پیچیده تر از اعضای حركتی عقبی یا لگنی آنها ست. در كوسه ، كمر بندی كه باله های سینه ای را نگهداری می كند از قطعه غضروفی خمیده ای تشكیل شده است. در این ماهی ها بخش شكمی بین قاعده باله ها قطعه غرابی و زوائدی كه در طرفین بدن از قاعده باله ها به سمت پشت امتداد یافته است ، زوائد كتفی نامیده می شود. در ماهی های استخوانی این اندام ها ممكن است به حالت غضروفی باقی بماند ، و یا استخوانی به نام دو جفت استخوان به نام های غرابی و كتفی تبدیل شود ، به علاوه در این گروه از ماهی ها ممكن است استخوانهای پوستی متعددی كه احتمالا از فلس های پوستی مشتق شده است به مجموعه كمربند سینه ای اضافه گردد. از جمله این استخوان ها ، استخوان های پس گیجگاهی زوج ، سوپرا كلئی تروم و ترقوه ها قابل ذكرند. اگر استخوان های پس گیجگاهی وجود داشته باشد كاملا در وضعیت پشتی قرار گرفته و به طرفین بخش عقبی جمجمه متصل است. این استخوان ها از بالای محفظه برانشی ها به طرف جلو كشیده شده است. در كروسویتریژین ها و ماهی های دو تنفسی این نوع كمربند سینه ای به بالاترین حد رشد رسیده است. در ماهی های باله شعاعی عالی بعضی از استخوان های پوستی یاد شده از بین رفته اند.
كمربند لگنی ماهی نسبت به كمربند سینه ای ، ساختار ساده تری دارد و بر خلاف مهره داران عالی هرگز به ستون مهره ها متصل نمی شود. در كوسه ها این اندام از قطعه شرمگاهی_نشیمنگاهی ، كه به طور عرضی در سطح شكمی بدن بین قاعده باله ها كشیده شده و زوائد كوچك تهیگاهی كه در طرفین بدن قرار دارد و از بالای نقطه اتصال به باله ها به سمت پشت امتداد یافته ، تشكیل شده است. در ماهی های استخوانی عالی كمربند لگنی اغلب كوچك است و یا وجود ندارد.

زیست شناسی مهره داران: روبرت توماس ار
مترجم : محمد ابراهیم نژاد

منبع : پرشین بلاگ