گامی در راه ثبات قفقاز

پس از مدت‌ها انتظار، طرح احداث خط‌آهن باکو‌، ‌تفلیس‌، ‌قارص که آذربایجان و گرجستان را به ترکیه وصل می‌کند سرانجام در روز ۲۱ نوامبر راه‌اندازی شد و بدین ترتیب ترکیه گام بزرگی در جهت ایجاد منطقه‌ای اقتصادی در ناحیه قفقاز برداشت.
هنوز موانعی بر سر راه تحقق کامل این هدف وجود دارد که مهم‌ترین آنها تداوم مناقشه ارضی میان ارمنستان و آذربایجان است که در این مناقشه ترکیه از باکو پشتیبانی می‌کند.
حمایت نکردن موسسات مالی بین‌المللی از این طرح به دلیل ‌حضور نداشتن ارمنستان در آن باعث شده کشورهای آذربایجان، گرجستان و ترکیه تامین هزینه اجرای این طرح ۴۲۰ میلیون دلاری را رأسا بر عهده گیرند.
از سال ۱۹۹۳ که ترکیه مرز خود با ارمنستان را بست، گرجستان نقش عمده‌ای در دسترسی ترکیه به آسیای مرکزی ایفا کرده، ضمن اینکه این کشور به منزله مسیر ترانزیتی برای انتقال نفت و گاز آذربایجان از طریق خاک ترکیه به اروپا، بدون استفاده از خاک روسیه، عمل کرده است.
همچنین مناقشه گرجستان با روسیه بر سر حمایت ادعایی مسکو از جدایی‌طلبان آبخازیا و اوستیای جنوبی تهدیدی برای طرح‌های اقتصادی بلندمدت در ناحیه قفقاز به شمار می‌رود. با این حال ترکیه این‌گونه طرح‌ها را عاملی در جهت ثبات این منطقه پرآشوب ارزیابی می‌کند و به آنها ادامه می‌دهد.
عبدالله گل، رئیس‌جمهوری ترکیه، در مراسم افتتاح طرح یادشده در گرجستان که در آن الهام علی‌اف و میخائیل ساکاشویلی، روسای جمهور آذربایجان و گرجستان، نیز شرکت داشتند: گفت «این طرح برای صلح، ثبات و شکوفایی منطقه اهمیت زیادی دارد.»گل گفت این خط آهن که در نهایت آسیای دور را به اروپا متصل خواهد کرد به روی سایر کشورها نیز گشوده خواهدشد، که درواقع روی سخن او با ارمنستان بود.
وی گفت: «این خط آهن فقط باکو را به ناحیه قارص در ترکیه متصل نمی‌کند، بلکه درواقع چین را به لندن وصل می‌کند و وسایط نقلیه ریلی پس از خروج از چین از دریای خزر و باکو، تفلیس و قارص عبور می‌کنند و وارد استانبول می‌شوند و از آنجا خط آهن به اروپا متصل می‌شود و با عبور از زیر تنگه بسفور (بر اساس طرح مرمره که هم‌اینک در جریان است) به کانال مانش و سپس لندن می‌رسد. ما امروز در اینجا درحقیقت قدم به سوی تحقق طرح عظیمی بر می‌داریم که تاریخ را دگرگون خواهد کرد.»
ترکیه همچنین ارمنستان را بابت منصرف نشدن از ادعای مالکیت بخش‌هایی از خاک ترکیه و امتناع از قبول پیشنهاد سال ۲۰۰۵ ترکیه مبنی بر تشکیل گروهی از مورخان به منظور بررسی ادعاهای مربوط به نسل‌کشی ارامنه توسط ترکان عثمانی در جریان جنگ جهانی دوم مقصر می‌داند.
این در حالی است که ترکیه منکر ادعاهای مربوط به نسل‌کشی است. در همین حال عبدالله گل این خط آهن را احیاکننده مسیر تاریخی جاده ابریشم که هم‌اینک به «خط آهن ابریشم» معروف شده دانست و از نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهوری قزاقستان، بابت تعهدش به اختصاص ۱۰ میلیون تن کالا برای انتقال از طریق خط آهن جدید تشکر کرد.گل اتصال هرچه‌بیشتر آذربایجان، گرجستان و ترکیه از طریق خطوط زمینی، هوایی و ریلی را زمینه‌ساز پیدایش یک منطقه اقتصادی مشترک عنوان کرد.
در همین حال بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌شده حجم مبادلات تجاری بین گرجستان و ترکیه تا پایان سال جاری میلادی به ۱ میلیارد دلار بالغ خواهد شد و ۲ کشور در حال گفت‌وگو به منظور انعقاد یک قرارداد تجارت آزاد و حصول توافق برای جلوگیری از مالیات‌بندی مضاعف هستند.
● اتصال ترکیه به آسیانه میانه
فکر اتصال ترکیه به آسیای مرکزی از طریق گرجستان به وسیله خط آهن در سال ۱۹۹۳ مطرح و جانشین طرح قبلی، یعنی اتصال ترکیه به آسیای مرکزی به وسیله خط آهن موجود از طریق ارمنستان، شد.
ترکیه در آن زمان به سبب ادامه اشغال بخشی از خاک آذربایجان توسط ارمنستان و مناقشه آذربایجان و ارمنستان بر سر ناحیه قره‌باغ مرز خود با ارمنستان را بسته بود.

www.jamestown.org
ترجمه احمدرضا تقاء

منبع : روزنامه همشهری