به یاد اشتفان هایم

اشتفان هایم نویسنده چیره دست و پرآوازه آلمانی در كشور ما متأستفانه چندان شناخته شده نیست. هایم در سال ۱۹۱۳ در شهر كمبنبتس (كارل ماركس سابق) در خانواه ای یهودی به دنیا آمد. همزمان با روی كار آمدن حكومت نازی و هیتلر در آلمان او با این حكومت به مخالفت پرداخت، در نتیجه از سوی گشتاپو (پلیس آلمان نازی) مورد تعقیب قرار گرفت و از طریق چكسلواكی به آمریكا گریخت. در آنجا وارد ارتش آمریكا شد و در جبهه ترمال (فرانسه) در شكست ارتش آلمان نقش ایفا كرد و سپس به عنوان افسر ارتش آمریكا در اشغال برلین توسط این ارتش شركت نمود. او به رفتار نادرست ارتشیان آمریكا با مردم میهنش اعتراض نمود كه در نتیجه به آمریكا بازگردانده شد. اما در آنجا نیز او با موج مك كارتیسم مواجه شد. هایم كسی نبود كه در برابر وحشیگریهای آزادی ستیزانه ساكت بماند و با خشم تابعیت آمریكایی خود را پس داد و به برلین شرقی بازگشت. اما سوسیالیزم آلمان شرقی نیز با روحیه او سازگاری نداشت. او با وجود اعتقاد عمیق به سوسیالیزم به سر شناس ترین ناراضی آلمان شرقی بدل شد. هایم در آلمان دموكراتیك (شرقی) كتابهای چندی نوشت و بسیار پرآوازه شد. اكثر كتابهای او با اجازه انتشار نیافتند و یا پس از مدت كوتاهی توقیف شد. سرانجام از اتحادیه نویسندگان اخراج شد. پیش از فروپاشی دیوار برلین او در مصاحبه ای با تلویزیون ZDF آلمان چنین گفت: سوسیالیزم چیز بسیار خوبی است كه بد بنا شده است و در مقابل پرسش گوینده تلویزیون كه نظر او را مورد وحدت دو آلمان می پرسید پاسخ داد وحدت دو آلمان بلی اما مسأله اینجاست كه اداره كشور واحد بوسیله چه كسانی صورت گیرد، زیر نظر تراست های دایملرنبز و دویچه بانك و یا مردم آلمان متحد.
این نظرات صریح او و مخالفت هایش با سرمایه داری باعث شد كه در آلمان غربی نیز با او محتاط برخورد شود. پس از فرو پاشی دیوار برلین هایم با وحدت دو آلمان مخالفت كرد و اعلام نمود، اكنون این امكان به وجود آمده است كه سوسیالیزمی بهتر در آلمان دموكراتیك بر پا كنیم و با به انجام رسیدن وحدت دو آلمان گفت: من امیدوار بودم كه مردم آلمان شرقی راه دیگری را انتخاب كنند اما مردم تصمیم خود را این گونه گرفتند. بهر حال دنیا به پایان نرسیده است و ما باید اكنون به جلو، به آینده نگاه كنیم.
با وحدت دو آلمان صحنه سیاسی این كشور دستخوش تحولاتی شد. حزب سابق سوسیالیست های متحد با تغییرات بنیادین تحت نام سوسیالیست های متحد PDS وارد مبارزات سیاسی آلمان واحد شد این حزب در بخش شرقی آلمان از پایگاه خوبی برخوردار بود اما در بخش غربی تازه باید سازمانهای خود را بنیان می گذاشت و از آنجایی كه جمعیت آلمان شرقی كمتر ⅓ جمعیت كل آلمان بود و احزاب برای ورود به پارلمان آلمان باید حداقل ۵% آرا را به دست آورند در وضعیت نامناسبی قرار گرفت. وجود یك تبصره در قانون انتخابات آلمان به مدد این حزب آمد - در صورتی كه حزبی كمتر از ۵% آرا را به دست آورد ولی ۲ نماینده مستقیم به پارلمان بفرستد به نسبت آرا به دست آورده كرسی های پارلمانی را به چنگ خواهد آورد – در اینجا اشتفان هایم وارد مبارزات انتخاباتی شد و به عنوان كاندید مستقل وارد لیست حزب PDS (سوسیالیست های دموكراتیك) شد و به مدد محبوبیت خیره كننده خود در برلین متحد یكی از دو كرسی لازم را برای این حزب به ارمغان آورد. كرسی دوم نصیب گئورك گیزی رهبر این حزب شد و حزب PDS با ۹/۴% آرا وارد پارلمان شد، ورود این حزب به پارلمان آلمان به تغییرات زیادی در چهره سیاسی آلمان منجر شد.
در هنگام گشایش اولین پارلمان آلمان متحد او به ریاست سنی آن انتخاب شد و پارلمان را افتتاح كرد. محافظه كاران و لیبرالها برای جلوگیری از این امر دست به توطئه زده و اقدام به پخش اعلامیه علیه او در ضمن پارلمان نموده و او را متهم به همكاری با اشتازی (پلیس مخفی آلمان شرقی) نمودند. اما نتوانستند از افتتاح پارلمان بوسیله او جلوگیری كنند و سرانجام معلوم شد كه او نه تنها با اشتازی همكاری نداشته بلكه پرونده های متعددی هم علیه او در جریان بوده است.
سرانجام در اواسط دوره دوم مجلس آلمان متحد او از سمت نمایندگی استعفا داد و كرسی خود را به حزب PDS سپرد (این كار از نظر قوانین انتخاباتی آلمان امكان پذیر است) و گفت: من یك نویسنده ام و نه سیاستمدار، در یك برهه تاریخی احساس كردم وظیفه ای بر عهده من است كه آن را انجام دادم، اما اكنون به كار خود می پردازم. كتابهای او عبارتند: از چشمان خرد، روز دریونی، پادشاه دیوید برشت، داستان برای كودكان عاقل، كولین، روایت های جمع آوری شده راه و بیراهه، دخالت كردن، كوه سیاه، ساخته شده از شن، رادك، زمستان ناخوشایند ما و . . . اكثر رمان های او مضمون هایی چون آزادی، انقلاب، دموكراسی و سوسیالیسم را دارا هستند.
او سرانجام در بهار سال ۲۰۰۱ در سن ۸۸ سالگی چشم از جهان فرو بست و جهان نویسنده ای توانا و انسانی مبارز و خستگی ناپذیر كه در تمام عمر طولانی اش برخلاف جریان آب شنا كرده بود را از دست داد.اتحادیه نویسندگان آلمان اعلام كرد، آلمان نویسنده ای بزرگ، مقاوم و ساكت نشدنی را از دست داد.

سیامك طاهری

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی فرهنگ توسعه