پیشینه تاریخی

سرزمین پهناور سیستان دارای ایلات مختلفی است كه از نظر نحوه استقرار و پیشینه تاریخی باختصار مورد اشاره قرار می‌گیرند.
طایفه براهویی، طایفه براهویی در گذشته بسیار دور - تا اواخر دوران قاجار - یكی از قدرتمندترین طوایف سیستان بود كه در زمان نادرشاه افشار به اوج قدرت رسیده بود. هنگامی كه اشرف افغات در سال 1143 هجری قمری از نادرشاه شكست خورد و به سوی قندهار فرار كرد، ابراهیم خان پسر عبدالله خان براهویی، اشرف و همراهانش را در سیستان به قتل رساند. هنگام حمله نادر شاه به هندوستان، عبدالله خان از نادر اطاعت كرد و از سوی نادر به حكومت آنجا ابقاء شد. عبدالله خان در جنگی به قتل رسد و برادرش ناصر خان، كلات را مركز حكومت خود قرار داد و پس از قتل نادرشاه مطیع احمدخان ابدالی شد.
ناصرخان از رهبران مقتدر ایل براهویی بود كه در زمان وی، ایل براهویی به یكی از عوامل تأثیرگذار در سیاست‌های ملی و بین‌المللی تبدیل شد. این ایل در منازعات سیاسی بین انگلیس و روسیه، مدتی به طرفداری از انگلیس برخاست و در 1859 میلادی، مهراب خان حاكم كلات بر علیه دولت ایران طغیان كرد. مهراب‌خان پس از مدتی قرارداد خود با انگلیس‌ها را زیر پا گذاشت و در سال 1254 هـ.ق كه دولت انگلیس به افغانستان لشكر كشید، به نفع افغان‌ها وارد جنگ شد و در این جنگ نیز جان خود را از دست داد. سرانجام دولت انگلیس به بهانه شورش، منطقه كلات را جزء هند نمود و تقاضای تعیین حدود بلوچستان را كرد. بعد از این واقعه از قدرت طایفه براهویی در كلات كاسته شد و گروهی از آن‌ها به سیستان كوچ كرده و با طایفه سرابندی پیمان دوستی بستند.
طایفه سر گلزایی، سر گلزایی یكی از طوایف بزرگ و بومی منطقه سیستان است. مردم طایفه سر گلزایی در گذشته‌های بسیار دور در سرزمین كهن سیستان می‌زیسته‌اند و در طول تاریخ پر فراز و نشیب دستخوش تغییرات بسیاری شده‌اند. طبق روایت‌های تاریخی این طایفه در اوایل قرن دهم هجری قمری شكل گرفته است. پس از دخالت دولت انگلیس و تقسیم سیستان به سیستان افغانستان و سیستان ایران، گروهی از طایفه سر گلزایی كه از اعقاب «غلام» بودند و در حاشیه علیای رود هیرمند به صورت چادرنشینی زندگی می‌‌كردند، مجبور به اقامت در سیستان افغانستان شدند، اما ارتباط خود را با طایفه مادر یعنی طایفه سر گلزایی داخل ایران به طور مستمر برقرار نمودند. پس از تشكیل سلسله پهلوی و گماردن حكام دولتی، از قدرت و نفوذ سرداران و سرپرستان طوایف سیستان،‌ از جمله طایفه سر گلزایی نیز كاسته شد.
طایفه سرابندی، بنا به روایتی سرابندی‌ها از اعقاب مالك اشتر نخعی هستند كه در زمان خلافت عمر به ایران آمده‌اند. این طایفه پس از مهاجرت به ایران نخست با نام نخعی در كردستان ساكن شدند، ولی بعدها به اراك و در پیرامون كوه‌های سربند مستقر شدند كه به تدریج به سربندی و سرابندی مشهور گشتند. در زمان نادرشاه افشار گروهی از طوایف سرابندی به سیستان منتقل شدند و برای یك دوره تاریخی نسبتاً طولانی از قدرتمندترین طوایف سیستان و از متحدین طایفه براهوئی بودند.
طایفه شهركی، طایفه شهركی یكی از بزرگترین طوایف بومی سیستان است و در گذشته یكی از متحدان طوایف براهوئی و سرابندی بوده است. در زمان كریم خان زند، حكومت بم و نرماشیر به یكی از سران طایفه شهركی به نام سردار محمد حسن خان سیستانی واگذار شد. تا مدتها سران این طایفه در سیستان حكومت داشتند.
طایفه جهان تیغ، یكی از طوایف بومی منطقه است كه بنا به روایت‌های متعدد از عربستان به ایران مهاجرت كرده‌اند. طایفه میر، این طایفه یكی از طوایف بزرگ سیستان و بلوچستان است. مردم این طایفه تا پیش از انقلاب اسلامی از طریق رئیس طایفه با سردار حاكم در آن سوی مرز در ارتباط بوده و در حوزه مدیریت آن قرار داشته‌اند. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این ارتباط قطع شد و اكنون میرهای سیستان شكل یكپارچه‌ای یافته و از نظر سازمان سنتی یك طایفه بزرگ و مستقل سیستان شكل یكپارچه‌ای یافته و از نظر سازمان سنتی یك طایفه بزرگ و مستقل محسوب می‌شوند.
طایفه كلانتری، طایفه كلانتری از طوایف مشهور سیستان است كه سران آن از قرن‌‌ها پیش كلانتر سیستان بوده‌اند و در گذشته جزء طایفه میر بوده است.
طایفه ناروئی (نهروئی)، مردم این طایفه خود را از اعقاب اعراب نهروان می‌دانند. این طایفه از حدود سال 1800 میلادی از بلوچستان به سیستان كوچ كرده‌اند.
طایفه سنجرانی، این طایفه در سال 1800 میلادی از بلوچستان به این ناحیه كوچ كرده‌‌اند و شاخه‌ای از بلوچ‌های توخی می‌باشند.
طایفه سالاری، این طایفه یكی از طوایف بزرگ منطقه سیستان است كه گروهی از مردم این طایفه بومی و گروهی دیگر از مناطق بیرجند و قاینات به سرزمین سیستان مهاجرت كرده‌‌اند.
طایفه باركزایی، مردم این طایفه از اعقاب امیر شاهوخان باركزایی می‌باشند و از افغانستان به ایران مهاجرت كرده‌اند. دو پسر امیر شاهوخان باركزایی به نام‌‌های امیر كلان خان جد مردم طایفه باركزایی سیستان و امیر نایب خان جد مردم طایفه باركزایی بلوچستان بودند. میر باران خان نخستین فردی است كه از سیستان به سرزمین بلوچستان كوچ كرده و در آنجا طایفه باركزایی را تشكیل داده است. طایفه باركزایی سیستان به تدریج گسترش یافته و به دو قسمت «مراد قلی و جنگلی» تقسیم شده است.