ادمونتوزاروس، دایناسور ادمونتون(سازند راک)

● آناتومی:
ادمونتوزاروس، دایناسوری بزرگ، گیاهخوار و شناگر از دوره كرتاسه پسین بود. این جانور، دستانی كوتاه، دمی بلنی و نوك تیز، پاهایی سه انگشتی و سم دار و دستانی دستکش مانند داشت. سر این جانور مسطح بود و به سمت منقاری عریض و فاقد دندان، کیسه گونه ای و صدها دندان گونه ای متراکم شیب داشت که غذایش را خرد می کردند. طول این جانور حدود ۴۲فوت(۱۳متر) و وزن آن حدود ۵/۳ تن بود. ادمونتوزاروس، جانوری دوپا بود که احتمالا برای چریدن و خوردن گیاهان زیرپا، می توانسته روی چهار پا هم راه برود. ادمونتوزاروس دایناسوری کند بودکه وسایل دفاعی اندکی داشت اما حواس(بینایی، شنوایی و بویایی) بسیار قوی ای داشت که به گریز از چنگ شکارچیانی که در مردابهای محل زیستش وجود داشتند، کمک می کرد.
ادمونتوزاروس، پوستی چرمی داشت(از روی فسیلهای دو ادمونتوزاروس مومیایی شده ای که در وایومینگ یافت شده اند این نتایج به دست آمده است). این جانور در اطراف بینی پوست خود را از دست می داد- بعضی از دیرینه شناسان معتقدند که ادمونتوزاروس قادر بوده برای جفت گیری یا رقابتهای درون گونه، این پوست را مثل بادکنک باد کرده و بترکاند. ادمونتوزاروس در امتداد گردن، پشت و دمش یک سری برآمدگی داشته است.
این عکسهای بزرگ، توسط جیم پاکت در اتاق ماقبل تاریخ موزه طبیعت و علم دنور، گرفته شده اند. جیم می گوید: این دایناسور در ابتدا توسط بارنوم براون، کشف و از زیر خاک بیرون آورده شد. ۸۰% استخوانهای آن واقعی است و ۲۰% آنها بازسازی شده است(سر قالب است اما آنها جمجمه واقعی را در نزدیکی آن به نمایش گذاشته اند، این سر آنقدر سنگین است که این سیمهای کوچک نمی توانند آنرا بالای خود نگه دارند). بر روی دمش(تصویر نزدیک آن، در سمت راست قرار دارد)چیزی است که تصور می شد اثر گاز گرفتن تی رکس باشد و قطعه کوچکی از مهره هم وجود نداشت در حالیکه هنوز زنده بوده است زیرا بعد از آزمایشات دقیق، مشخص شد که استخوان مجددا شروع به رشد می کند. به علاوه، چندین جای گاز هم به شکل مقعر در اطراف آن وجود دارد و کن کارپنتر، در میان آن اثر دندان تی رکس را پیدا کرد که کاملا با آن منطبق می شد. بنابراین، به احتمال زیاد این اثر ناشی از حمله تی رکس به طعمه زنده بوده است و نشان می دهد که تی رکس، در واقع شکارچی بوده که مانند اکثر شکارچیان قلمرو جانوران، لاشخور هم بوده است. در حقیقت، لاشه خواری، نسبت به تعقیب طعمه، تلاش و انرژی کمتری لازم دارد.
● زمان زیست:
ادمونتوزاروس، دردوره كرتاسه پسین، حدود ۷۳تا ۶۵ میلیون سال قبل، تا انتهای دوران مزوزوییک، می زیست. این جانور در انقراض بزرگ کرتاسه- ترشیاری از بین رفت. تی رکس، یکی از دایناسورهای هم عصر ادمونتوزاروس بود و احتمالا آن را شکار می کرده است.
● هوش:
ادمونتوزاروس، نوعی اورنیتوپود بود که هوش آنها(یا EQ که از روی نسبت مغز به وزن بدن محاسبه می شود) در میان دایناسورها، متوسط بود.
● گله و مهاجرت:
احتمالا ادمونتوزاروس، به صورت گله ای زندگی می كرده است(مانند بسیاری از هادروزارهای دیگر) از آنجایی كه تعداد زیادی از ادمونتوزاروسها، در آلبرتای كانادا، در نزدیكی هم یافت شده اند.
گله های ادمونتوزاروس، در هر فصل هزاران مایل، ازشمال آلاسكا (كه به هنگام زمستان ماهها تاریك بود و باعث كاهش و كمیابی گیاهان می شد) به آلبرتای كانادا(كه در زمستان گیاهان سبز در آنجا فراوان بودند) مهاجرت می كردند. تعداد زیادی از فسیلهای ادمونتوزاروس، در هر دو حد نهایی این مسیر مهاجرت فرضی یافت شده اند.
● تغذیه:
ادمونتوزاروس، گیاهخوار بود.سوزنهای فسیل شده كاج، در معده ادمونتوزاروس كشف شده است. این جانور، با منقار سختش، سوزنهای کاج، شاخه های کوچک، دانه ها و مواد گیاهی دیگر را می خورده است. ادمونتوزاروس، در منقارش دندان نداشت اما صدها دندان گونه ای داشت که برای خردکردن مواد سخت گیاهی به کار می رفت.
● دشمنان:
غالبا ادمونتوزاروسهای بی دفاع، توسط تیرانوزاروس رکس شکار می شدند. تی رکس، در جستجوی یک وعده غذایی مسیر مهاجرت ادمونتوزاروس را دنبال می کرد. از دیگر شکارچیان ادمونتوزاروس، آلبرتوزاروس بود.
● تحرک:
ادمونتوزاروس می توانست روی دوپا بدود یا روی چهار پا راه برود. ادمونتوزاروس، دایناسور نسبتا کندرویی بود. سرعت دایناسورها با استفاده از مورفولوژی(ویژگیهایی مانند طول پل و وزن تقریبی بدن) و ردپای فسیل شده آنها محاسبه می شود.
● کشف فسیلها:
ادمونتوزاروس، در سال ۱۹۱۷ توسط لارنس لامبی، از روی فسیلی که در سازند راک ادمونتون در آلبرتای کانادا کشف شده بود، نامگذاری شد. تعداد زیادی از فسیلهای ادمونتوزاروس در آلبرتای کانادا و آلاسکا، وایومینگ، مونتانا و نیوجرسی ایالات متحده کشف شده اند. دو فسیل مومیایی شده ادمونتوزاروس، در وایومینگ ایالات متحده کشف شده است. دایناسوری که قبلا آناتوزاروس نامیده می شد، احتمالا نمونه نابالغی از ادمونتوزاروس است.
● طبقه بندی:
ادمونتوزاروس، دایناسوری اورنیتیچین، از راسته دایناسورهای گیاهخوار پرنده مانند بود. این دایناسور از زیر راسته اورنیتوپودا و خانواده هادروزارها، دایناسورهای شناگر، گیاهخوار و گله ای بود. هادروزارهای دیگر عبارتند از میازورا، لامبئوزاروس، پارازارولوفوس، کوریتوزاروس و سارولوفوس.

منبع : پایگاه داده های علوم زمین کشور