بازهم تشنگی

در حالی‌که آخرین دوره خشکسالی در ایران تنها شش سال قبل پایان یافت، مقام‌ها بار دیگر نسبت به وقوع آن در بسیاری از مناطق کشور در تابستان جاری هشدار داده‌اند. زمستان گذشته وقتی بسیاری نواحی بارش سنگین برف را تجربه می‌کردند کمتر کسی تصور می‌کرد که در فصل بهار نسبت به خشکسالی اخطارهای متعدد صادر شود. اما در چند ماه اخیر دولت گزارش‌های گوناگونی در مورد مشکل کمبود آب ارائه کرده است که هرچند تا حدودی در مورد ابعاد مشکل ابهام‌آور است اما یک مسئله را به خوبی روشن می‌کند: اینکه بسیاری از مناطق ایران با خشکسالی جدی روبه‌رو هستند و شواهد آن از رودهای مازندران گرفته تا سدهای خوزستان آشکار شده است. در این میان هیچیک از اخطارها به اندازه سخنان سه هفته پیش مجید نامجو معاون وزارت نیرو زنگ خطر را به صدا در نیاورد: «ایران با بدترین خشکسالی در ۴۰ سال اخیر روبه‌رو است به طوری که سطح بارندگی ۴۴درصد پایین‌تر از میانگین است.» این اخطار برای مناطقی که خشکسالی شدید سال‌های پایانی دهه ۱۳۷۰ را تجربه کرده‌اند، می‌تواند بسیار نگران‌کننده باشد. این نگرانی در سخنان غلامعلی حدادعادل رئیس سابق مجلس آشکار بود: «پس از سرمای بی‌سابقه‌ای که سال گذشته تجربه کردیم و باعث خسارت قابل توجه به کشاورزان شد، حالا در سال ۱۳۸۷ با خشکسالی مواجه هستیم که این خشکسالی اکنون شماری از استان‌ها از جمله تهران را تحت تاثیر قرار داده است.» «این خشکسالی عواقب ناگواری خواهد داشت، که یکی از آنها کمبود مواد غذایی مانند برنج، گندم و غلات است و این کمبود به افزایش قیمت‌ها منجر خواهد شد.» به گفته مدیران دولتی کمبود بارندگی که هم‌اکنون کشور تجربه می‌کند در سه دهه اخیر بی‌سابقه بوده است.
رسول زرگر معاون وزارت نیرو ماه پیش گفت که بارندگی در ماه‌های گذشته بسیار پایین‌تر از میانگین ۳۰سال گذشته بوده است. به گفته وی «احتمال دارد که ۱۲۰ شهر کوچک و ۶۰هزار روستا امسال تابستان با کمبود آب مواجه باشند.» هرچند گزارش‌های کم‌آبی حتی از استان‌های معمولا پرآبی مثل مازندران هم به گوش می‌رسد اما براساس اطلاعاتی که مقام‌ها ارائه کرده‌اند بخش‌های مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی کشور بیش از سایرین در معرض خطر هستند. رسول زرگر معاون وزارت نیرو در مجموع از ۹ استان بوشهر، کهکیلویه و بویراحمد، فارس، کرمان، هرمزگان، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و یزد به عنوان استان‌هایی که در معرض خشکسالی هستند نام برده است. استان تهران نیز هرچند به اخطار مسوولان با کمبود شدید آب روبه‌رو است اما رسما جزء استان‌های دچار خشکسالی محسوب نشده است. به داوود ملایمی مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب تهران چندی پیش گفته بود که با توجه به کمبود بارندگی در اسفند و فروردین، استان تهران شرایط خشکسالی را تجربه می‌کند. آقای کیارشی نیز گفت: «با وجود آنکه استان تهران در سال جاری به شدت برای تامین آب شرب شهروندان دچار مشکل است، ولی متاسفانه در وزارت کشور، جزء ۱۴ استان دچار خشکسالی محسوب نشده است.» به‌رغم این وضع مدیران دولتی می‌گویند که مجبور به سهمیه‌بندی آب نیستند. آقای زرگر روز پنج‌شنبه گفت که «امسال بحث جیره‌بندی آب در دستور کار وزارت نیرو نیست.» البته وی افزود «اگر مردم ۱۰درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کنند، می‌توان خشکسالی تابستان امسال را بدون هیچگونه محدودیت و مشکلی پشت سر گذاشت»؛ این بدان معنی است که در صورت عدم‌صرفه‌جویی مردم احتمال قطعی آب وجود دارد. همچنین مجید نامجو از معاونان وزارت نیرو به ایسنا گفته بود که دولت در حال ساختن یک شخصیت کارتونی است تا عموم را از این وضع آگاه کند. وی گفت که جیره‌بندی آب آخرین راه چاره برای مقابله با خشکسالی خواهد بود.
● عواقب اقتصادی
اما خشکسالی جدا از آنکه می‌تواند از طریق قطع آب شرب آسایش روزمره مردم را بر هم بزند عواقب اقتصادی گسترده‌ای دارد که در درجه اول به صورت افزایش بهای کالاهای اساسی مانند برنج و گندم خودنمایی خواهد کرد، آن هم در شرایطی که بهای این کالاها- به خصوص برنج- به دلایل مختلف در سطح جهان و ایران دچار تورم شدید است. از ماه پیش همزمان با انتشار گزارش‌های خشکسالی خبرهایی از تاثیر آن بر صنعت کشاورزی منتشر شد. به نقل از محمدحسین شمس فرد، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار، گزارش داد که تولید محصول پسته در سال ۲۰۰۸ به شدت افت کرده است. وی به خبرگزاری برنا گفت که تولید پسته از ۳۰۰ هزار تن در سال ۲۰۰۷ به ۱۰۰ هزار تن در سال ۲۰۰۸ افت کرده است و به همین دلیل قیمت آن ۲۶درصد افزایش یافته است. وی گفت خشکسالی و سرمازدگی ۵۰درصد محصول پسته را از بین برده است که به پیش‌بینی او باعث خواهد شد ایران امسال در بازار جهانی پسته دیگر در صدر نباشد. مسوولان همچنین از افت شدید آب در سدهای دز، کرخه، کارون، شهید عباس‌پور و مارون در استان خوزستان نسبت به سال ۱۳۸۵ سخن می‌گویند که می‌تواند برای کشاورزان استان تبعات جدی داشته باشد. البته وزارت نیرو به اهالی خوزستان که ۶۰درصد برق مورد نیاز آنها از طریق این سدها تولید می‌شود اطمینان داده است که با کمبود آب و برق مواجه نخواهند شد. در استان مازندران که معمولا با مشکل کم‌آبی ناآشناست نیز مقام‌ها زنگ‌های خطر را به صدا در آورده‌اند. عنایت الله تورنگ، رئیس سازمان جهان کشاورزی این استان، روز پنجم می‌گفت که «مشکل ما نه فقط در بخش برنج، بلکه همچنین در جو، گندم، سویا و بسیاری دیگر از محصولات کشاورزی است.» وی گفت این استان برای تامین پمپ برای کشاورزان به دو میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد. به گفته مقام‌های این استان سطح آب در رودهای اصلی آن ۹۸درصد پایین‌تر از مدت مشابه سال گذشته است. آنها نسبت به آتش‌سوزی‌های جنگلی و همچنین نزول چند هزار آهو از ارتفاعات به سوی مناطق پست که خطر کشته شدن آنها در حوادث را افزایش می‌دهد هشدار داده‌اند.
● چاره‌اندیشی دولت
دولت از ابتدای سال با تشکیل «ستاد خشکسالی» سعی کرده است حداقل تاحدودی از شدت تبعات کم‌آبی امسال بکاهد. معاون رئیس‌جمهور و وزرای کشور، انرژی، بازرگانی، بهداشت، کشاورزی و امور اقتصادی و دارایی از جمله اعضای این ستاد هستند.
● یزد از استان‌هایی است که با خشکسالی مواجه است
این ستاد در اردیبهشت در نخستین جلسه خود با اتخاذ ۱۴ تصمیم، وظایف سازمان‌های دولتی را برای کاهش آثار خشکسالی مشخص کرد. آن زمان قرار شد این ستاد لایحه‌ای برای تخصیص دوهزار میلیارد تومان جهت مقابله با خشکسالی و همچنین سرمازدگی زمستان گذشته تهیه کند. دولت این لایحه را به عنوان بخشی از لایحه‌ای دو فوریتی در روز اول خردادماه تحویل مجلس داد که همزمان بود با آخرین روز فعالیت مجلس هفتم و تصمیم‌گیری در مورد آن به مجلس بعدی سپرده شد. پیش‌بینی می‌شود لایحه در تیرماه مورد بررسی قرار گیرد. این لایحه همانطور که مقرر شده بود خواستار دوهزار میلیارد تومان (بیش از دومیلیارد دلار) بودجه برای جبران خسارات خشکسالی می‌شود. تامین آب شرب، تامین نهادهای دامی، خوراک دام و حفظ حیات وحش، آب شرب دام و حیات وحش، پرداخت سود و کارمزد ناشی از استمهال تسهیلات دریافتی خسارت‌دیدگان و تقویب بیمه کشاورزی، توسعه سیستم‌های آبیاری و کمک به کشاورزان و باغداران خسارت‌دیده در جریان سرمازدگی مواردی است که این بودجه قرار است پوشش دهد. با این حال منتقدان این مبلغ را برای مقابله با بحران ناکافی می‌دانند.
ایرج ندیمی، نماینده لاهیجان در مجلس هفتم، یک روز پیش از طرح لایحه دولت، در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: «در صورتی که حجم خسارات کشاورزی حدود سه‌هزار میلیارد تومان است، فقط ۳۰۰ میلیارد تومان به صندوق بیمه محصول کشاورزی تعلق می‌گیرد، آن هم به محصولاتی پرداخت می‌شود که پوشش بیمه‌ای داشته باشند.» وی افزود که برای مقابله با کم‌آبی و بی‌آبی حداقل ۲۵۰۰میلیارد تومان اعتبار لازم است. ایران در فاصله سال‌های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۱ نیز یک دوره خشکسالی را پشت سر گذاشت که خسارات گسترده به خصوص به کشاورزی وارد کرد و آب آشامیدنی برخی شهرها از جمله شهر تهران نیز سهمیه‌بندی شد. سال آبی ۱۳۷۸ و ۱۳۷۹ در آن زمان خشک‌ترین سال در چهار دهه اخیر توصیف شد

کاوه رضایی

منبع : روزنامه کارگزاران