انتظار ما و دیگران از اوپک گازی

همکاری کشورهای تولیدکننده گاز، پایه گذار رقابتی سازنده بین آنها خواهد بود و استفاده معقول از ذخایری را که این کشورها در اختیار دارند، به دنبال خواهد داشت و حتی می تواند موقعیت استراتژیک کشور های عضو را در سطح جهانی افزایش بدهد.
با توجه به تحولات بازار انرژی در سالهای اخیر و روند افزایشی تقاضای انرژی در سطح بین¬المللی، گاز به عنوان یکی از منابع مهم تأمین انرژی، مورد توجه جهانی قرار گرفته است. بر اساس ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی، تقاضا برای گاز در فاصله زمانی سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۳۰ دو برابر خواهد شد. بنابراین هر کشوری که در کنترل بازار گاز نقش داشته باشد، در عرصه بین‌المللی تاثیرگذارتر خواهد بود.
درحال حاضر با توجه به منابع کشف شده، حدود ۴۲ درصد ذخایر گاز، تنها در دو کشور روسیه و ایران قرار گرفته است و کشورهای خاورمیانه ( قطر، الجزایر و ...) نیز همچنان دارای نقشی مهم و قابل ملاحظه در بازار گاز هستند. با این تفاسیر ایجاد یک کارتل گازی می تواند قدرت تاثیر گذاری این کشور ها را در نحوه قیمت گذاری و فروش گاز افزایش دهد. این کارتل با توجه به سابقه تشکیل کارتل نفتی با نام اوپک، در محافل عمومی بیشتر با نام اوپک گازی شناخته می شود که پس از تأکید مقام معظم رهبری در دیدار با مقامات روسیه تشکیل اوپک گازی ابعاد گسترده تری یافت.
● همکاری و رقابت
نیازهای رو به رشد کشورهای مصرف کننده انرژی و اضافه شدن کشورهای در حال توسعه به متقاضیان انرژی در سال های آینده، باعث افزایش اهمیت منابع انرژی، از جمله گاز طبیعی گردیده است. تقاضای روز افزون انرژی و اداره سنتی بازار جهانی گاز طبیعی و خرید و فروش آن بر مبنای توافق های دوجانبه خریدار و فروشنده، بدون توجه به وضعیت بازار، سبب شده است که کشورهای تولیدکننده گاز در مذاکرات خود با خریداران، در مورد مقدار عرضه و قیمت با چالشی قابل توجه روبه رو شوند.
در نتیجه کارشناسان، در مورد وجود تشکلی منسجم مانند سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در بخش گاز معتقدند که وجود چنین سازمانی ضامن همکاری بین کشورهای تولیدکننده گاز می باشد و می تواند از رقابت های ناسالم جلوگیری کند، همکاری کشورهای تولیدکننده گاز، پایه گذار رقابتی سازنده بین آنها خواهد بود و استفاده معقول از ذخایری را که این کشورها در اختیار دارند، به دنبال خواهد داشت و حتی می تواند موقعیت استراتژیک کشور های عضو را در سطح جهانی افزایش بدهد.
با توجه به متمرکز بودن منابع گاز و اظهار علاقه مقمات کشورها، می توان گفت کشور های روسیه، قطر، ایران، الجزایر، ونزوئلا و ترکمنستان می تواننند از اعضای اصلی اوپک گازی باشند وبه این ترتیب بیش از نیمی از صادرا ت جهان از طریق اوپک گازی صورت گیرد.
● تأثیرات اوپک گازی
ایجاد شفافیت در بازار گاز می تواند موجب شود که خریداران گاز مجبور به پرداخت قیمت رقابتی باشند و این خود موجب افزایش قیمت گاز می گردد که از اثرات مثبت ایجاد اوپک گازی می باشد. افزایش قدرت تاثیر گذاری بر قیمت گاز و در دست گرفتن بازار رو به گسترش آینده، از جمله مهمترین اهدافی است که کشور های عرضه کننده گاز به دنبال آنند که با تشکیل اوپک گازی به آن دست پیدا کنند.
از سوی دیگر از نگرانی‌های عمده درباره تشکیل این سازمان، روی آوردن کشورهای مصرف‌کننده آن به منابع جایگزین است. اگرچه ممکن است در شرایط کنونی یافتن یک منبع قابل رقابت با گاز سخت باشد، اما استراتژی‌هایی که درباره انرژی تهیه می‌شوند، همیشه بلندمدت هستند. امروزه فرانسه بیش از ۸۰ درصد از انرژی خود را از طریق هسته‌ای تامین می‌کند. نوع ماهیت قراردادهای حاکم بر بازار صنعت گاز که مبتنی بر قراردادهای بلندمدت است، یکی دیگر از موانع تشکیل چنین سازمانی است. قراردادهای همکاری و مشارکتی و سهمی میان اغلب کشورهای تولیدکننده و شرکتهای غربی به ثبت رسیده و تاسیس چنین سازمانی به معنای نقض قراردادهاست و این امر به بحران در بازارهای جهانی می‌انجامد.
● هزینه و فایده اوپک گازی برای ایران
با تشکیل اوپک گازی، ارتباط کشور ما با بازارهای منطقه‌ای از طریق خط لوله علاوه بر منافع اقتصادی ناشی از صدور گاز، مزایای متعددی خواهد داشت و تقویت جایگاه منطقه‌ای و ضریب امنیتی از دستاوردهای تشکیل این مجمع خواهد بود. در واقع ایران از نظر جغرافیایی گزینه‌های زیادی برای صادرات گاز خود دارد.
ایران نزدیکترین منبع برای کشورهای جنوب غرب آسیا به ویژه هند و چین است و گاز خود را نیز می‌تواند از طریق ترکیه به اروپا صادر کند. این موقعیت بی‌نظیر ایران اگرچه در مورد نفت نیز وجود دارد اما به دلایل متعدد از این موقعیت استفاده بهینه نشده اما می‌توان در زمینه گاز فرصت‌سازی کرد.
مهمترین هزینه تشکیل اوپک گازی برای ایران، کنترل روسیه بر آن و جهت‌دهی به این سازمان برای منافع مسکو است. در واقع روسیه با دارا بودن سایر مولفه‌های قدرت نظیر داشتن حق وتو در شورای امنیت، سلاح‌های هسته‌ای و... می‌خواهد بار دیگر به عنوان یک قدرت بزرگ ظاهر شود.
ناگفته نماند که حضور روسیه در این سازمان، از یک طرف می‌توانند مانند عربستان در اوپک، در جهت‌دهی به سیاست‌های سازمان به ویژه در موارد اضطراری برای ایران هزینه‌آور باشد، اما از طرف دیگر حضور روسیه قدرتمند یک امتیاز محسوب می‌شود و ایران می تواند با پیوند دادن منافع خود با منافع اقتصادی و سیاسی روسیه از موقعیت خوبی بهره مند شود و حتی از قدرت چانه زنی بالاتری در مقابل این کشور در سایر مسائل از جمله مسأله تامین سوخت هسته ای برخوردار شود.
در ضمن حجم ذخایر گاز، به ایران قدرت چانه‌زنی بیشتری می‌دهد تا در سازمان مذکور به صورت کامل تابع روس‌ها نباشد. تشکیل اوپک گازی در میان دو کشوری که یکی به عنوان یک قدرت جهانی و دیگری به عنوان قدرت منطقه‌ای مطرح است جایگاه استراتژیک بیشتری به این دو کشور در عرصه بین‌المللی خواهد داد و در واقع ایجاد اوپک گازی چه از بعد اقتصادی و چه از بعد سیاسی به نفع ایران و روسیه است.
هرچند کشورهای بزرگ تولیدکننده گاز و دارندگان منابع گازی (ایران، روسیه، الجزایر و...) مهمترین هدف اوپک گازی را تاثیر بر قیمت‌گذاری مطرح نموده‌اند و می خواهند با ایجاد اوپک گازی قدرت تاثیر گذاری و نفوذ خود را در اقتصاد دیگر کشور ها افزایش بدهند اما توجیهات سیاسی و توجه به اهمیت مساله انرژی به عنوان اهرم فشار در معادلات بین المللی نیز بر این تصمیم سایه افکنده اند.
ناگفته نماند که تشکیل چنین سازمانی نیاز به کارشناسی در ابعاد مختلف دارد و شاید تا تاسیس و شروع به کار آن یک دهه زمان لازم باشد و حتی ممکن است مانند دیگر کارتل ها(اوپک) دچار مشکلاتی گردد که حتی تحقق اهداف اولیه تشکیل چنین سازمانی را تحت تاثیر قرار دهد. با این وجود پیش بینی ها نشان می دهد که اهرم فشار کشور ها در آینده ای نه چندان دور، مساله انرژی است.
ایران با توجه به اهداف سیاسی و اقتصادی خود سعی دارد با گسترش حضور خود در بازار انرژی خود را از انزوا برهاند و از طریق صادرات گاز به درآمد ارزی دست پیدا کند. همچنین گره خوردگی اقتصادی ایران با اقتصاد دیگر کشورها باعث ایجاد و پیوند هر چه بیشتر امنیتی ایران با امنیت جهانی است و باعث افزایش امنیت ایران در قبال خطر حمله سایر کشورها از جمله آمریکا می‌گردد.در نتیجه ایران می تواند با استفاده از چنین موقعیت هایی جایگاه خود را در منطقه و دنیا ارتقا بخشد و در معادلات سیاسی و اقتصادی جهانی تبدیل به وزنه ای تاثیر گذار گردد.

منبع : امید