جدال بین دو جنبش نرم افزاری(۱)

در سال ۱۹۹۸ كسانی كه در جامعه استفاده كنندگان و ارائه دهندگان نرم افزار آزاد مشغول به كار بودند، از اصطلاح «نرم افزار با مأخذ باز» (open source software)به جای «نرم افزار آزاد» (efree softwar) استفاده كردند تا مبین و توصیف كننده كاری كه می كردند باشد. اصطلاح «مأخذ باز» به سرعت با رویكردی متفاوت، فلسفه ای متفاوت، ارزش های متفاوت و حتی معیار های متفاوتی برای ارائه مجوز ها همراه شد. جنبش «نرم افزار آزاد» و «جنبش مأخذ باز» اكنون دو جنبش مجزا با دیدگاه ها و اهداف متفاوتند، اگرچه می توانیم در برخی پروژه های عملی با یكدیگر كار كنیم.تفاوت بنیادی بین دو جنبش در ارزش هایشان و طریق نگریستن آنها به جهان نهفته است. برای «جنبش مأخذ باز» این موضوع كه لازم است نرم افزار آزاد اعلام شود یا خیر یك پرسش عملی و نه اخلاقی به شمار می رود. می توان گفت «مأخذ باز یك روش در تولید نرم افزار است؛ در حالی كه نرم افزار آزاد یك جنبش اجتماعی به شمار می رود.» از نظر «جنبش مأخذ باز» نرم افزار غیر آزاد راه حل مطلوبی نیست. از نظر جنبش «نرم افزار آزاد»، نرم افزار غیر آزاد یك مشكل اجتماعی و نرم افزار آزاد راه حل آن به شمار می رود.
• مناسبات بین «جنبش نرم افزار آزاد» و «جنبش مأخذ باز»
«جنبش نرم افزار آزاد» و «جنبش مأخذ باز» مثل دو اردوی سیاسی در داخل جامعه كاربران و ارائه دهندگان نرم افزار آزاد هستند.
گروه های رادیكال در دهه ۱۹۶۰ به دلیل فرقه گرایی اسم و رسمی به هم زدند. سازمان ها به دلیل اختلافات در جزئیات استراتژی دچار انشعاب می شدند و سپس با یكدیگر همچون دشمنان رفتار می كردند. یا لااقل این تصویری است كه از آنها در ذهن ما باقی ماند، حالا چه درست باشد یا خیر.
مناسبات بین «جنبش نرم افزار آزاد» و «جنبش مأخذ باز» درست برعكس است. ما در اصول بنیادی با یكدیگر مخالفیم، ولی در توصیه های عملی كم و بیش با هم موافقیم. لذا در مورد بسیاری از پروژه های خاص می توانیم با یكدیگر همكاری كنیم و همین كار را هم می كنیم. ما به «جنبش مأخذ باز» به دیده دشمن نمی نگریم. دشمن نرم افزار دارای «حق انحصاری» است.ما مخالف «جنبش مأخذ باز» نیستیم، ولی دوست نداریم آنها راه گلویمان را بگیرند. قبول داریم كه در جامعه ما نقش ارزنده ای دارند، ولی این ما بودیم كه این جامعه را به وجود آوردیم. ما دوست داریم دستاورد هایمان را با كسانی داشته باشیم كه ارزش ها و فلسفه ما را هم قبول داشته باشند، نه مال خودشان را. دوست داریم صدایمان شنیده شود، نه آن كه در پشت گروهی با دیدگاهی متفاوت از دیدگاه ما محو گردیم. برای آنكه نگذاریم دیگران ما را جزیی از آنها تصور كنند، به خودمان زحمت می دهیم و از به كاربردن واژه «آزاد» برای توصیف نرم افزار آزاد یا عكس آن «محدود» در صحبت از نرم افزار غیر آزاد پرهیز می كنیم.
• مقایسه دو اصطلاح
در بقیه این مقاله به مقایسه دو اصطلاح «نرم افزار آزاد» و «مأخذ باز» می پردازیم و نشان خواهیم داد كه چرا اصطلاح «مأخذ باز» مشكلی را حل نمی كند كه در واقع به وجود هم می آورد. اصطلاح «نرم افزار آزاد» نقش ابهام در خویش دارد، و آن معنایی است كه بدون آن كه بخواهیم از آن برمی آید. هر دو تعریف «نرم افزاری كه می توانید آن را به قیمت صفر به دست آورید» و نیز «نرم افزاری كه به كاربر تا حدی آزادی عمل می دهد» به خوبی از این اصطلاح برمی آید. متاسفانه تمام الفاظ و كلمات مشابه در زبان انگلیسی مشكلات خودشان را دارند. ما انواع لغات و اصطلاحاتی را كه مردم پیشنهادكرده اند دیده ایم، ولی هیچ كدام تا به آن اندازه «درست» و برای عموم واضح نیستند كه بخواهیم بگوییم برگزیدن آنها فكر خوبی خواهد بود. تمام جایگزین های پیشنهادی «نرم افزار آزاد» مشكلات معنایی مشابه یا حتی بدتری دارند. مثل همین اصطلاح «نرم افزار با مأخذ باز». تعریف رسمی «نرم افزار با مأخذ باز» كه توسط «ابتكار مأخذ باز» منتشر گردیده بسیار نزدیك نرم افزار آزاد است، لیكن از برخی جهات قدری سست تر بوده و آنها مجوزهایی را پذیرفته اند كه از نظر ما به نحو غیرقابل قبولی محدودكننده كاربران هستند. با این حال معنای آشكار عبارت «نرم افزار با مأخذ باز» این است كه «شما می توانید به كد آن دسترسی داشته باشید.» این معیار بسیار ضعیف تری نسبت به نرم افزار است و نرم افزار آزاد را شامل می شود ولی در عین حال برنامه های نیمه آزاد مثل Xv و حتی برخی برنامه های دارای مالكیت انحصاری، منجمله Qt تحت مجوز اصلی اش (پیش از QPL) را نیز دربرمی گیرد. معنای آشكار «مأخذ باز» آن معنایی نیست كه طرفدارانش در نظر دارند. نتیجه آنكه بیشتر مردم آنچه را كه طرفداران مزبور خواهانش هستند، به درستی درك نمی كنند. این تعریف نیل استفسن از «مأخذ باز» است.لینوكس یك نرم اقرار « مأخذ باز» است، به طور ساده بدین معنا كه همه می توانند به نسخه هایی از فایل های كد اصلی اش دسترسی داشته باشند.
• استفاده از «نرم افزار با مأخذ باز»
«نرم افزار با مأخذ باز» نرم افزاری است كه كد آن رایگان و در دسترس همگان است، هر چند كه موافقتنامه های اعطای مجوز بسته به این كه هر كس تا چه اندازه مجاز به دستكاری كد است، مورد به مورد فرق می كند.البته طرفداران «مأخذ باز» سعی كرده اند با انتشار تعریف دقیقی از این اصطلاح، همان كاری را كه ما هم برای «نرم افزار آزاد» كرده ایم، موضوع را روشن تر سازند.
ولی تعریف «نرم افزار آزاد» ساده است- كسی كه قضیه را به صورت «سخنرانی آزاد نه نوشابه رایگان» درك كرده دیگر دچار اشتباه نخواهد شد. هیچ راه كوتاه و فشرده ای برای توضیح نمای رسمی «مأخذ باز» وجود ندارد و به همین دلیل است كه تعریف طبیعی واژه گمراه كننده است.
• ترس از آزادی
دلیل اصلی وجود اصطلاح نرم افزار با مأخذ باز این است كه اصطلاح «نرم افزار آزاد» در برخی از مردم احساس ناخوشایندی را به وجود می آورد. درست است: صحبت از آزاد بودن، موضوعات اخلاقی، مسئولیت ها و نیز راضی كردن. در واقع از مردم خواستن است كه در مورد چیزهایی كه ترجیح می دهند توجهی به آنها نكنند فكر كنند. این ممكن است مایه ناراحتی شود و برخی از مردم ممكن است این ایده را به همین دلیل رد كنند.سال ها پیش تولید كنندگان نرم افزارهای آزاد به این واكنش توام با ناراحتی توجه كردند و برخی نیز شروع كردند به جست وجوی راه هایی برای خلاص شدن از دست آن. آنها تصور می كردند كه با ساكت ماندن در برابر اخلاقیات و آزادی، درباره منافع بلافاصله برخی نرم افزارهای آزاد ممكن بود كه بتوانند نرم افزار را به نحو موثرتری به برخی كاربران، به ویژه در بخش تجاری بفروشند. اصطلاح «با مأخذ باز» راهی برای رفتن به این سو بود _ راهی كه «از نظر كسب و كار قابل قبول تر» به نظر می رسید. دیدگاه ها و ارزش های جنبش «مأخذ باز» حاصل همین تصمیم اند.این رویكرد در چارچوب خودش موثر بوده است. امروزه بسیاری از مردم به دلایل صرفاً عملی به نرم افزار آزاد روی آورده اند. این به خودی خود خوب است ولی تمام آن چیزی نیست كه ما به دنبالش هستیم! جذب كاربران به نرم افزار رایگان تمام كار نیست، تنها قدم اول است.دیر یا زودتر این كاربران به دلیل برخی مزایای عملی دوباره به نرم افزار دارای مالكیت انحصاری روی خواهند آورد. شركت های بی شماری در پی ایجاد چنین وسوسه ای هستند و بدین ترتیب چرا نباید كاربران جذب نشوند؟ تنها زمانی كه به ارزش آزادی كه نرم افزار آزاد به وی اعطا می كند پی ببرند. این دیگر با ماست كه این ایده را پخش كنیم و برای چنین كاری لازم است درباره آزادی صحبت كنیم. مقدار معینی از رویكرد «آرام سازی» تجارت می تواند برای جامعه ما مفید باشد، نه یك گام به عقب و به دور از آزادی.ما از جریان كاربران نرم افزار رایگان عقب مانده ایم و نتوانسته ایم به مردم در رابطه با آزادی و جامعه مان به محض ورود بدان آموزش دهیم. به همین دلیل است كه نسخه های نرم افزار غیررایگان (كه QT زمانی كه نخستین بار محبوب واقع شد، چنین بود) و سیستم عامل های نیمه آزاد در این زمین حاصلخیز ریشه پیدا كردند. اكنون كنار گذاشتن واژه «آزاد» اشتباه خواهد بود. لازم است كه بیشتر _ و نه كمتر _ از آزادی سخن بگوییم.اگر كسانی كه از اصطلاح «مأخذ باز» استفاده می كنند كاربران بیشتری را به جامعه ما جذب می كنند، باز هم این وظیفه ماست كه هر چه بیشتر موضوع آزادی را در مركز توجه كاربران مذكور قرار دهیم. لازم است بگوییم، «این نرم افزار آزاد است و به شما آزادی می دهد!» با صدای بلندتر و بیشتر از قبل.

منبع : خبرگزاری فارس