۱۵میلیارد دلار درآمد ترانزیت در شرق کشور

ایران گرچه در مسیر کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی قرار دارد، اما تنها در محور ترانزیتی شرق خود توان بالقوه جذب ۱۰ درصد از این مبادلات (۱۵۰ میلیارد دلار) را داراست. اگر هزینه حمل و نقل کالا را نیز ۱۰ درصد از ارزش آن بدانیم، محور ترانزیتی شرق، می‌تواند ۱۵ میلیارد دلار درآمد سالانه نصیب کشورمان کند.
سهم ۱۰ درصدی برای ایران در حمل و نقل کالا در صورتی متصور است که توسعه محور تزانزیتی شرق هم‌سطح طرح‌های مشابه در منطقه باشد. هم‌اکنون بندر گوادر پاکستان با هدف جذب سهم مناسب از این حجم تجارت در حال توسعه است. این بندر با سرمایه‌گذاری آمریکا و چین به سرعت در حال پیشرفت است و می‌تواند رقیب ایران در این عرصه باشد.
شاید به‌دلیل همین حساسیت‌ها است که بودجه‌ای در حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برای توسعه محور شرق در نظر گرفته شده و دبیرخانه ۲+۶ برای پیگیری امور این طرح در حال فعالیت است. نمایندگان شش استان سیستان و بلوچستان، یزد، کرمان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و خراسان جنوبی به همراه نمایندگان دو منطقه ویژه و آزاد سرخس و چاه‌بهار در این کمیته حضور دارند.
مطالعات برای توسعه تزانزیت در شرق ایران از ۲۰ سال پیش آغاز شده است اما با وجود قابلیت فراوان این محور برای تزانزیت کالا، هنوز طرح توسعه محور شرق به سرانجام مطلوب نرسیده است. این در حالی است که پس از فروپاشی شوروی کشورهای زیادی در شمال ایران بدون ساحل ماندند. با استقرار نظم در افغانستان و پاکستان؛ فعال شدن بازار این دو کشور و امکان دسترسی به آب‌های آزاد از طریق جنوب شرقی ایران نیز، فعال کردن محور ترانزیتی شرق درآمد بسیار بالائی را برای کشور به ارمغان خواهد آورد.
بسیاری از صاحب‌نظران ترانزیت را معجزه تجاری قرن ششم و درآمد آن برای ایران را چیزی در حدود درآمد نفت (بیش از ۲۰ میلیارد دلار) برآورد می‌کنند. اما تصور اینکه درآمدهای ترانزیتی صرفاً با دعوت‌نامه فرستادن برای کشورهای دیگر به‌دست می‌آید، اشتباه است. محور ترانزیتی شرق ایران گرچه توانائی فراوانی برای توسعه دارد، اما خود به خود فعال نمی‌شود. در محور شرق ایران بندر چاه‌بهار ظرفیت تخلیه و بارگیری چهارمیلیون تن کالا را داراست، ولی ظرفیت این بندر تاکنون از یک میلیون تن فراتر نرفته است. از سوی دیگر نبود فرودگاه و شبکه حمل و نقل زمینی توانائی‌های موجود این طرح را در عمل بی‌حاصل کرده است. البته راه‌اندازی راه‌آهن بافق - مشهد گام مؤثری برای توسعه شبکه حمل و نقل زمینی در این محور است.
هم‌اکنون ترانزیت کالا از طریق ایران چندان مقرون به صرفه نیست. بالا بودن سن ناوگان هوائی، زمینی و دریائی صنعت ترانزیت ایران را دچار بحران کرده است. این در حالی است که مناطق آزاد اقتصادی ایران به سبب ماهیت‌شان می‌توانند در افزایش ضریب ترانزیت کالا از کشور نقش مهمی ایفاد کنند؛ هر چند این انتظار تا کنون برآورده نشده است.
۵۸ درصد از محموله‌های ترانزیتی کشور هم‌اکنون از بندر شهیدرجائی بندرعباس عبور می‌کند و بندر امام خمینی نیز در رتبه بعدی قرار دارد. در عین حال با آنکه منطقه آزاد چاه‌بهار با هدف ترانزیت کالا تأسیس شده است، و به رغم داشتن مزیت‌های بالقوه در ترانزیت، تا به حال نتوانسته نقش چندانی در این عرصه ایفاد کند. به‌نظر می‌رسد برای دستیابی به درآمدهای تزانزیتی متناسب با توانائی‌های موجود ایران (تقریباً برابر با درآمد نفت) مهمترین نکته موجود ایران (تقریباً برابر با درآمد نفت) مهمترین نکته مدیریت منابع و عزم راسخ در بالقوه کردن این مزیت باشد. باید امیدوار بودن که درآمدهای بالای نفت در سال جاری مسئولان را به اندیشیدن درباره طرح توسعه چاه‌بهار به‌عنوان یک طرح زیربنائی ترغیب کند و آنان با تخصیص اعتبار مؤثر در جهت بهره‌گیری از این بندر برآیند.

لیلا خدابخشی

منبع : مجله روند اقتصادی