پزشکی چین، درمان کامل

پزشک چینی معاینهٔ بیمار را با گرفتن نبض او به شیوه‌ای کاملاً خاص و با سه انگشت، آغاز می‌کند. سپس با دقت تمام و صرف وقت بسیار، زبان بیمار را معاینه می‌کند. پزشک تشخیص خود را در قالب یک زبان تصویری بیان می‌کند. برای مثال می‌گوید: « باد و سرما به ریه‌هایتان حمله کرده‌اند».
پزشکان چینی اغلب از داروهای گیاهی برای درمان استفاده می‌کنند، اما مواد جانوری و کانی نیز تجویز می‌شود. برای مثال، در مورد بالا (حملهٔ باد و سرما به ریه‌ها)، هدف از تجویز دارو می‌تواند «بیرون راندن باد و سرما و افزودن مقداری خاک برای تولید طلا» باشد. در موردهای دیگر، پزشکان ممکن است یک جلسه طب سوزنی، سوزاندن گیاهان داغ فتیله‌ای، یا ماساژ چینی برای «باز کردن نصف‌النهار‌ها» را تجویز کنند. درمان‌های دیگری نیز همچون بادکش کردن، مالیدن ضماد و استفاده از سوزن‌هایی مخصوص به روی نقاط خاصی از بدن وجود دارد.
● مفهوم تعادل
هر چند پزشکی چین به قدمت تمدن چین است، اما تنها پس از سدهٔ سوم پیش از میلاد، شکل یک آموزهٔ رسمی را یافت. بنیان‌های نظری این آموزه که از آن پس بی‌تغییر مانده‌اند، برگرفته از اصول تائوئیسم است که عبارتند‌ از: یین و یانگ، پنج جنبش و «کی». تائوئیست‌ها این انگاره‌ها را برای توصیف پدیده‌های طبیعی به‌کار می‌گیرند. بر این مبنا، روز معرف یانگ است و شب معرف یین. این دو، با درهم تنیدن و در هم آمیختن، یک روز کامل را شکل می‌دهند. تمامی کیهان بر مبنای همین اصل کار می‌کند. هنگامی که یین و یانگ در هماهنگی با یکدیگرند ما سالم و تندرست هستیم. برعکس، وقتی در هماهنگی با یکدیگر نیستند بیمار می‌شویم. و آن هنگام که یین و یانگ از یکدیگر جدا می‌شوند مرگ فرا می‌رسد.
هدف پزشکی چینی بازگرداندن تعادل و هماهنگی میان یین و یانگ از رهگذر ترکیب «پنج جنبش» است، پنج عنصر مادی طبیعت که بیش از همه مشترک است. یعنی چوب، آتش، خاک، فلز و آب، معرف این پنج حرکت است. تائوئیست‌ها روابط میان این پنج عنصر را مطالعه و بررسی می‌کنند و بر مبنای آن نظام مرجع‌ها را تهیه می‌کنند که این نظام امکان درک جهان، از آن جمله امکان درک تمامی جنبه‌های زندگی را به آنان می‌دهد.
● نقشهٔ بدن
پزشکان بر مبنای این نظام، بدن را به پنج گروه از کارکردها تقسیم می‌کنند که هر گروه با یک «اندام» مشخص می‌شود. از لحاظ فیزیولوژیک؛ هر کارکرد، پایهٔ کارکرد دیگر است و در همان حال تحت نظارت کارکرد سوم. برای مثال، «ریه‌ها» با «طحال» حمایت می‌شوند و تحت نظارت «جگر» هستند. بیماری، نتیجهٔ مختل شدن این رابطه است. اگر طحال به اندازهٔ کافی از ریه‌ها حمایت نکند، ریه‌ها بیمار می‌شوند. پس برای درمان ریه‌ها، باید طحال را نیز تحریک کرد تا از ریه‌ها بهتر حمایت کند و به این ترتیب درمان موثرتر می‌شود.
اما چگونه « خاک افزوده می‌شود؟» از طریق «کی». «کی» یکی از ماوراءالطبیعه‌ترین مفهوم‌های تائوئیسم است. «کی» در زبان چینی امروز به معنای هواست اما تائوئیست‌ها، این واژه را برای توضیح گرایش‌های خاص طبیعی یا اجتماعی به کار می‌برند. برای یک پزشک چینی این واژه به طور کلی به معنای کارکرد است. برخی گیاهان یا مواد جانوری یا کانی می‌توانند «کی» برخی از اندام‌ها را تقویت کنند. همچنین، «کی» از طریق نبض، وضعیت هر اندام را به پزشک خبر می‌دهد (بسته به اینکه نبض قوی، ضعیف، بسیار ضعیف، آرام یا تند باشد) حالت زبان نیز برای پزشک نشان دهندهٔ «کی» است. به علاوه، «کی» در تمامی نصف‌النهارهای بدن جریان دارد.
نصف‌النهارها از سرتاسر بدن می‌گذرند و اندام‌های داخلی بدن را به سطح پیوند می‌دهند. ۱۴ نصف‌النهار اصلی با بیش از ۳۶۰ نقطهٔ تماس زیرپوستی وجود دارد. با تحریک نصف‌النهارها (برای مثال، با فروکردن سوزن، سوزاندن گیاهان داغ فتیله‌ای و یا ماساژ نقطه‌های تماس)، می‌توان «کی» را دست‌کاری و تنظیم کرد تا تعادل میان یین و یانگ بدن از نو برقرار شود.
تمامی عدم تعادل‌ها ناشی از «تغییر اقلیمی» است. یکی از شش «علت بیرونی» (شادمانی، خشم، حزن، اضطراب، وسوسه و ترس) موجب این «تغییر اقلیمی» می‌شوند. علت‌های دیگری نیز وجود دارد که در هیچ یک از این دو گروه از علت‌ها جا نمی‌گیرند، مانند شیوهٔ ناسالم زندگی یا تصادف‌ها.
پزشک چینی در پی آن نیست که در مورد یک بخش از بدن تشخیصی دقیق دهد. بلکه او تلاش می‌کند که مشاهده‌ای جامع را انجام دهد و بیمار را به طور کلی درمان کند. او یک بیماری موضعی و خاص (برای مثال، زخم) را درمان نمی‌کند، بلکه کل بدن را درمان می‌کند. ساز وکار زیست‌شناختی این نوع درمان به وضوح مشخص نیست. برخی فکر می‌کنند که پزشک بیمار را به خود‌ـ‌درمانی ترغیب می‌کند، برخی دیگر معتقدند که دستگاه دفاعی و ایمنی بدن فعال می‌شود. در هر حال، راهبرد یاری رساندن به «کی خوب» برای بیرون راندن «کی بد»، بازدارندهٔ‌ حمله‌های تهاجمی علیه بدن است و عوارض جانبی را نیز به حداقل می‌رساند. از همین رو است که پزشکی چینی در غرب محبوبیت یافته است.
● پزشکی چینی؛ علمی یا غیرعلمی
آیا پزشکی چینی علمی است؟ «سرما» و «باد» را نمی‌توان زیر میکروسکوپ مشاهده کرد و هیچ شیوهٔ علمی، برای اندازه‌گیری «کی» وجود ندارد. بنابراین هر چند پژوهشگران «نشانه‌ها»یی از نصف‌النهارها را در آزمایشگاه یافته‌اند، اما از دید پزشکی غرب، پزشکی چینی علمی نیست. در مقابل، برخی از پزشکان چینی بر این باورند که شیوه‌های جدید پژوهش علمی، هنوز محدودتر و ابتدایی‌تر از آن است، که بتواند اصول بنیادی به کار رفته در پزشکی چینی را دریابد. اما هدف پزشکی با هدف علم یکسان نیست. درمان پیش از هر چیز هنر مداواست. اگر چیزی عمل می‌کند دیگر دانستن علت و دلیل آن ضرورتی ندارد. آیا پزشکی چینی بهتر از دیگر نظام‌های پزشکی است؟ پزشکی چینی نیز همانند دیگر نظام‌های پزشکی، برای مداوای برخی از بیماری‌ها موثرتر است. رویکرد جامع‌نگر این پزشکی، برای مثال در درمان بیماری‌های روان‌تنی و مزمن یا بیماری‌های کارکردی، موثر است. طب سوزنی در مداوای آسیب‌دیدگی‌های ورزشی موفق است. اما پزشکی چینی برای موردهای اضطراری و بیماری‌های حاد کمتر کارایی دارد.

تینگ هور
افشین جهان‌دیده