بحران کجاست؟

روزنامه اطلاعات در مقاله ای به آیت الله خمینی از رهبران مذهبی که در تبعید به سر می برد توهین کرد و جرقه انقلاب بزرگی در این منطقه برافروخته شد. بنابراین مطبوعات غرب نباید این امور را دست کم بگیرند. جنجالی که بر سر انتشار کاریکاتورهای اهانت آمیزی از پیامبر اسلام به راه افتاد برخلاف پیش بینی های جامعه شناسان درباره قرن بیست ویکم و سلطه سکولاریسم و پایان عصر دینداری بود (ن.ک. تولد یک انقلاب ص۱۴۲-۱۳۶) این بحران گرچه آمیزه ای از اغراض سیاسی طرفین و کاستی ها و ناراستی های حقوقی و تفاوت های فرهنگی بود اما از یک پرسش بزرگ درباره برخی مفاهیم حقوق بشر و پیوند آن با زمینه های اجتماعی نیز خبر می داد. برخی در وصف این بحران گفته اند پایان گفت وگوی غرب و اسلام و برخی آن را «عمیق تر شدن شکاف اسلام و غرب» (بی بی سی ۱۰ فوریه ۲۰۰۶) قلمداد کرده اند. اما واقعیت های پیچیده تر و حقایق دیگری در بطن این ماجرا وجود دارند، این نوشتار در دو بخش گزارش و تحلیل ارائه می شود. پیش از هر سخن مروری فشرده بر ماوقع بایسته است. زیرا بدون دریافت تصویر و ترسیم جامع تری از حوادث نمی توان به تحلیل منطقی تر و جامع تری از آن دست یافت.
●بخش نخست: گزارش
▪آغاز ماجرا
در تاریخ ۱۰ سپتامبر سال گذشته میلادی (۲۰۰۵) برابر با ۱۹ شهریور ۱۳۸۴ به مناسبت ۱۱سپتامبر سالگرد حمله تروریستی گروه بنیادگرای القاعده به برج های دوقلو در نیویورک که موجب مرگ چندهزار انسان بی گناه شد و جهانیان را تکان داد و سبب بدنامی وجهه اسلامگرایی در جهان شد، روزنامه دانمارکی یولاندز پستن ۱۲ کاریکاتور درباره پیامبر اسلام به چاپ رساند که هرکدام از آنها به نوعی حضرت محمد(ص) را به تروریسم مرتبط می ساخت. در یکی از جنجالی ترین آنها چهره مردی تصویر شده است که عمامه او بر یک بمب پیچیده شده و روی این بمب شهادتین نوشته شده است. در پی اعتراض محدود برخی مسلمانان در کشورهای مختلف ابتدا روزنامه سوئدی «سونسکا داکبلادت» و روزنامه نروژی «ماگازینت» به حمایت از روزنامه دانمارکی پرداخته و آن تصاویر را مجدداً چاپ کردند. اعتراضات در پی این اقدام دامنه دارتر شد و چند روزنامه اروپایی دیگر به نشانه همبستگی با آنها به بازچاپ آن کاریکاتورها پرداختند. روزنامه ایتالیایی «لااستامپا»، روزنامه اسپانیایی «ال پریودیکو» و روزنامه های «لیبراسیون» و «لوموند» در فرانسه و دو روزنامه کرواسی و رومانی از جمله آنها بودند. روزنامه آلمانی «دی ولت» نیز با این استدلال که در غرب به خاطر آزادی بیان حقی برای کفرگویی وجود دارد یکی از تحریک آمیزترین کاریکاتورها را تجدید چاپ کرد و پرسید آیا اسلام توانسته است از پس طنز و هجو برآید (بی بی سی ۱ فوریه ۲۰۰۶). روزنامه فرانسوی «فرانس سوآر» نیز که همه کاریکاتورها را چاپ کرده است، می نویسد: «به این دلیل که نشان دهد در جامعه سکولار تعصب مذهبی وجود ندارد و نیز ما آن را اهانت نمی دانیم مبادرت به بازچاپ آنها کرده است تا دیگران هم ببینند این تصاویر موهن نیست و از قول خدای مسیحیان نوشت: شکایت نکن محمد، کاریکاتورهای همه ما را قبلاً کشیده اند.»
دولت فرانسه در برابر فرانس سوآر از آزادی مطبوعات حمایت کرد و تاکید کرد که باورها و مذاهب باید محترم شمرده شوند. بدین ترتیب مسلمانان فرانسه نیز به واکنش های اعتراض آمیز برانگیخته شدند.
▪واکنش ها
مسلمانان توجیهات چاپ مجدد تصاویر را نپذیرفتند و اقدام روزنامه های فوق موجب گسترش خشم مسلمانان شد. این اعتراضات ابتدا در کشورهای عربی صورت گرفت. مردم کالاهای دانمارکی را تحریم کردند و ضربه سنگینی به اقتصاد آن کشور وارد شد. دولت عربستان سعودی سفیر خود را از دانمارک فراخواند و لیبی سفارت خویش را در کپنهاگ تعطیل کرد. دفتر اتحادیه اروپا در غزه مورد حمله مسلحانه قرار گرفت و مهاجمان خواستار عذرخواهی دانمارک و نروژ شدند. در افغانستان سه نفر در حمله به پایگاه سربازان نروژی کشته شدند. تظاهرات و اعتراضات دولت ها و مردم در مصر، لبنان، عراق، امارات، بحرین، کویت، آفریقای جنوبی، یمن، پاکستان، اندونزی، مالزی و... اوج گرفت و در برخی از کشورها مانند سوریه و پس از آن ایران سفارتخانه های دانمارک و نروژ به آتش کشیده شدند.
• آمریکا، انگلیس و دانمارک
وزارت امور خارجه آمریکا اقدام روزنامه های اروپایی که دست به چاپ مجدد کاریکاتورها زدند را محکوم کرد و این تصاویر را اهانت آمیز خواند. وزیر خارجه بریتانیا نیز از این روزنامه ها انتقاد کرد و گفت آزادی بیان به معنای توهین نیست. (بی بی سی ۳ فوریه ۲۰۰۶) نخست وزیر دانمارک ضمن حمایت از روزنامه دانمارکی و تشکر از همدلی آمریکا و اروپا، از مسلمانان جهان نیز پوزش خواست و گفت روزنامه ها در کشور او مستقل هستند و دولت مسئول انتشار تصاویر در روزنامه ها نیست. او افزود ما دشمن اسلام نیستیم و افراط گرایان در حال بهره برداری از این موضوع برای راه انداختن برخورد فرهنگ ها هستند و راه حل آن گفت وگو است نه خشونت. (بی بی سی ۷ فوریه ۲۰۰۶)
• پوزش آغازگران
روزنامه یولاندز پستن که خود آغازگر بحران بود در ۲۸ ژانویه از مسلمانان عذرخواهی کرد و نوشت تصور ما این بود که این ۱۲ کاریکاتور معتدل هستند و فکر نمی کردیم آنها توهین آمیز تلقی شوند. این کاریکاتورها قوانین دانمارک را نقض نکرده اند اما بدون شک احساسات بسیاری از مسلمانان را جریحه دار کرده اند که به خاطر آن پوزش می خواهیم. صاحب امتیاز روزنامه فرانس سوآرنیز سردبیر خود را اخراج کرد که این اقدام وی از سوی برخی نمایندگان مجلس فرانسه در تضاد کامل با سنت آزادی مطبوعات تعبیر شد و کارکنان تحریریه نیز به اخراج سردبیر اعتراض کردند.
• بخش دوم: تحلیل مسئله
اکنون ملاحظاتی که در ابعاد حقوقی، سیاسی و حقوق بشری مسئله شایان اعتنا هستند، بازگو می شوند. اساس اعتراضات مبنی بر وقوع اهانت به مقدسات مسلمانان است که در دو زمینه «اهانت» و «مقدسات» موضوع را پی می گیریم:
۱- مفهوم اهانت: اهانت گفتار یا کرداری است که موجب تخفیف، سبکی و تحقیر شخص شود و عبارت است از: اهانت لفظی یا کلامی، اهانت تصویری یا اهانت عملی. بنابراین در کاریکاتور مورد بحث گرچه لفظی به کار نرفته اما از نظر مفهومی و اصطلاحی مصداق توهین است.
شرط تحقق اهانت: وجود دو عنصر مادی و معنوی جرم است. بنابراین وجود عنصر مادی جرم که یکی از اقسام سه گانه فوق است کفایت نمی کند و قصد و نیت (هدف، انگیزه و تصمیم) توهین نیز باید وجود داشته باشد.
مرجع تشخیص: اگرچه تعاریف اهانت می تواند وسیله ای برای تشخیص آن باشد اما قادر نیست تمام مصادیق اهانت را در همه زمان ها و همه مکان ها پوشش دهد از این رو فقهای اسلامی و اصولیین گفته اند مرجع تشخیص اهانت، عرف است. به همین روی آیت الله خویی نیز می گوید: «ان المرجع الی السب العرف» (مصباح الفقاهه. جلد ۱) زیرا فقها (از جمله شیخ انصاری در مکاسب) می گویند ممکن است بعضی کلمات و القاب در برخی مناطق فحش و اهانت محسوب شود در برخی مناطق اهانت محسوب نشود. از این رو اگر عمل یا گفتار یا تصویری در عرف جامعه ای اهانت نبود و در عرف جامعه ای دیگر اهانت بود، عرف هیچ کدام از آنان برای دیگری حجیت ندارد. (ن.ک مقاله حقوق بشر یا حقوق مومنان و نیز کتاب اعدام و قصاص از نگارنده).چنانکه مسلمانان به تصویر کشیدن پیامبر اسلام را جایز نمی دانند و به همین دلیل در فیلم محمد رسول الله که به کارگردانی مصطفی العقاد و حمایت مالی عربستان سعودی ساخته شد تصویر حضرت محمد(ص) و امام علی(ع) نمایش داده نشد و فقط شمشیر آنها به تصویر کشیده شد. اما عیسویان فیلم زندگی حضرت عیسی را ساخته اند و او را تصویر می کشند. این دو باور است و لذا گروهی که مسلمان نیستند بر نهج قیاس با عرف خود به عنوان آزادی بیان حق به تصویر کشیدن سایر پیامبران را برای خود محفوظ می دانند. هر چند عرف حتی از این هم نسبی تر است و عرف شرع و عرف متشرعه و یا عرف عوام و عرف خواص نیز همسان نیست چنانکه مرحوم شیخ صدوق از متقدمان و مرحوم علامه شوشتری از متاخران رساله ای درباره «سهوالنبی» می نویسند اما احدی از علما آن را اهانت به پیامبر ندانستند یا مرحوم علامه مجلسی در «مراه العقول» و مرحوم میرزا حسین نوری در «فصل الخطاب فی تحریف الکتاب» سخن از تحریف کتاب رانده اند که گرچه دستاویز برخی اهل سنت علیه شیعیان شده است اما بسیاری از علمای شیعه نیز که با این دیدگاه سرسختانه مخالف بودند آن را حمل بر اهانت نکردند حال آنکه در عرف عوام ممکن است مواجهه دیگری با مسئله صورت گیرد. اصل عرف و حجیت عرف در معنای توهین و نیز تفاوت عرف غربیان و مسلمانان نشان می دهد مسئله نسبیت و نسبی گرایی فرهنگی واقعیت نیرومندی است و غربیان نمی توانند با ملاک ها و معیارهای خود درباره دیگر جوامع داوری کنند و از این سو نیز نمی توان با توطئه اندیشی، خود را از درک عمق مسئله آسوده ساخت.
۲ _ ممکن است با توجه به تعاریف و توضیحات بند نخست، ارباب جراید در غرب بگویند در عرف آنها تصاویر مورد بحث توهین نبوده است. گرچه دولت های آمریکا و انگلیس و برخی شخصیت ها و جراید اروپایی آن را اهانت دانسته و محکوم کرده اند و شاید تنها بتوان گفت برخی از آنها قصد توهین نداشته اند اما این پرسش بر جای می ماند که با توجه به اعتبار و حجیت عرف در نظام های حقوقی جهان امروز چرا انکار هولوکاست که در غرب جرم تلقی می شود اما در عرف دیگر کشورها حساسیتی در مورد آن وجود ندارد و آن را جرم نمی دانند موجب واکنش و خشم غربیان می شود و گوینده اش را در لیست سیاه می گذارند. البته به عقیده من بر فرض اینکه مدعیات پاره ای از محققان و نویسندگان غربی مانند روژه گارودی و ارنست زوندل، دیوید اورینگ و یا تری باکسرر عضو شورای شهر لیون فرانسه که به خاطر انکار هولوکاست به زندان محکوم شدند درست باشد لیکن من باز هم با مخالفان آنها همنوایی دارم اما به دو دلیل دیگر. یکم از خاستگاه سمبلیک و اینکه موضوع هولوکاست جنبه نمادین ضدخشونت پیدا کرده و نباید این نهاد تضعیف شود دوم اینکه کمیت جنایت مطرح نیست و اگر ثابت شود تعداد کمتری از یهودیان قتل عام شده اند از جنایت بودن نمی کاهد و نازیسم را تبرئه نمی کند.
۳ _ ساختار ذهنی جوامع جهان اسلام براساس وضع موجود آنها شکل گرفته و با توجه به اینکه رسانه ها یا کاملاً دولتی یا فرمانبر دولت هستند، درک دقیقی از استقلال رسانه ها از دولت ها در غرب وجود ندارد. اساساً در آمریکا دولت از داشتن روزنامه و رادیو و تلویزیون ممنوع است و در بسیاری از جوامع اروپایی دولت قادر به محدود کردن آزادی رسانه ها نیست. تفاوت رابطه دولت ها و مطبوعات در غرب و شرق یک واقعیت است و نباید با قیاس به نفس کردن، موضع مطبوعات آنها را موضع دولت قلمداد کرد و با ذهنیتی که در کشورهای شرقی از مناسبات دولت و رسانه ها وجود دارد درباره آنجا داوری کرد. اما می توان از روابط رسمی و دیپلماتیک برای جلوگیری از اقدامات ناشایست رسانه های غربی استفاده کرد.
۴ _ به اعتقاد نگارنده با توجه به مضمون تصاویر موهن نسبت به پیامبر اسلام که هر یک کوشیده بود به نحوی میان ایشان و تروریسم نسبتی برقرار کند، شاید بتوان گفت موج مخالفت مردمی و حتی روشنفکران در جهان اسلام تا حدودی می تواند مخالفت با تروریسم نیز تلقی شود زیرا آنها تروریسم را آنچنان نامقدس و زشت دانسته اند که از اتهام تروریسم به پیامبر خویش بر آشوبیده اند اما واقعیت این است که در جریان بحران اخیر نیروهای افراطی مانند القاعده نیز کوشیدند از این وضعیت به سود خویش بهره برداری کنند.
۵ _ با توجه به اینکه کاریکاتورهای موهن به مناسبت سالگرد یازده سپتامبر و قتل کارگران هلندی به ضرب چاقو صورت گرفت و این جنایت ها به نام اسلام و پیامبر خدا رخ داده است نباید فراموش کرد که درواقع بسترساز اهانت های فوق روش های خشونت آمیز گروه تکفیرگرایان و بنیادگرایان بوده است. به همین دلیل آیت الله سیستانی از مراجع بزرگ شیعه طی بیانیه ای در دوم محرم ضمن محکوم کردن اهانت روزنامه دانمارکی به ساحت پیامبر اسلام، «کسانی را که با تاویل و بازیچه کردن دین و تحریف آن و روش تکفیر و ترور سیمای دین عدالت و محبت اسلام را مشوه می کنند و بهانه به دست دشمنان و کینه توزان می دهند را از مسببین این اهانت ها دانسته و محکوم کرده و از آزادیخواهان و متفکران و روشنفکران مسلمان خواسته است ضمن تقبیح کردن و شنیع دانستن اهانت به پیامبر با کسانی که با اقدامات پست خود اصول و ارزش های والای دین اسلام را مخدوش می کنند نیز مقابله کنند.»۶_ اصل شخصی بودن مجازات: احمد خاتمی امام جمعه موقت تهران ضمن محکوم کردن انتشار کاریکاتورهای توهین آ میز در چند نشریه اروپایی به مسلمانان گفت خشم شما مقدس است اما نباید به سفارت خانه ها حمله کنید. وزارت امور خارجه ایران نیز حمله به سفارت خانه ها را مردود دانست. این موضعگیری ها، مواضعی معقول و منطقی است به ویژه که اصل شخصی بودن مجازات ها در علم حقوق می گوید فقط شخصی که مرتکب جرم شده است (محکوم علیه) باید به جبران تقصیر خویش بار کیفر را تحمل کند و عدالت اقتضا دارد که بار مجازات بر دوش کس دیگری سنگینی نکند. عدم رعایت اصل شخصی بودن مجازات مصداق «گنه کرد در بلخ آهنگری به شوشتر زدند گردن مسگری» است. بنابراین اگر روزنامه ای در کشوری مرتکب جرم شد نباید کسان دیگری که در سفارت خانه ای در سرزمین دیگر به سر می برند و چه بسا با آن اهانت ها مخالف نیز باشند مورد تعرض قرار گیرند.
۷ _ حرمت بیوت در شرع از چنان جایگاهی برخوردار است که در مقررات جنگی اسلام آمده است در شرایط جنگی اگر سرزمینی فتح شد فاتحین حق ندارند بدون اذن صاحب خانه وارد خانه کسی شوند. با این حال چگونه می توان به سفارت خانه ها که در حکم سرزمین آن کشورها محسوب می شود و خانه عده ای است که در آنجا کار و زندگی می کنند و حتی در شرایط جنگی هجوم به آنجا مجاز نیست در شرایط صلح بدان حمله ور شد و آن را به آتش کشید. قوانین جاری جمهوری اسلامی و مواضع رسمی اعلام شده حکومت نیز با این عمل مخالفت دارد.
۸ _ حادثه اخیر بار دیگر یکی از چالش های بزرگ فراروی حقوق بشر را نشان داد. سازمان گزارشگران بدون مرز نیز بیانیه ای در این رابطه منتشر و پرسشی را مطرح کرد و گفت: امید آنکه دست کم «ماجرای کاریکاتور» بتواند یاریگرمان در پاسخ به این سئوال گزنده باشد: «چگونه می توان آزادی بیان را که بسیاری در هر کجا که هستند آن را ضرورتی گرانبها می دانند، با احترام به اعتقادات عمیق افراد، سازگار کرد؟»
مرز ظریفی میان آزادی بیان و آزادی عقیده وجود دارد. این دو در برخی موارد ناقض یکدیگر می شوند. آزادی عقیده به مفهوم رعایت احترام برای همه مذاهب و عقاید و ادیان است و نمی توان هیچ کدام را ممنوع یا تحقیر کرد اما آیا آزادی بیان می تواند آزادی عقیده دیگران را محدود و آن را مورد اهانت قرار دهد؟
۹ _ از نظر تفکر اسلامی در عین حال که آزادی عقیده وجود دارد و همچنین عقاید غیرتوحیدی باطل شناخته می شوند اما هیچ کس حق اهانت یا تحقیر آنان را ندارد. در فقه اسلامی توهین به مقدسات سایر فرقه ها و مذاهب حتی اگر ضاله و باطل باشند جایز نیست. همان طور که مرجع تشخیص اهانت، عرف است و سخنی ممکن است در عرف جامعه ای اهانت باشد و در عرف جامعه دیگری اهانت نباشد، مقدسات نیز تابع عرف ملل هستند ممکن است برای مردمی، امری مقدس بوده و برای مردم دیگری مقدس نباشد اما ما مجاز نیستیم اگر امری برای خودمان مقدس نبود آن را نامحترم بشماریم. با وجود آ نکه در قرآن آمده است بزرگترین گناه شرک بوده و شرک تنها گناه نابخشودنی شمرده شده است (نساء ۴۸) و فلسفه وجودی اسلام براندازی شرک بوده است اما در قرآن به صراحت آمده است «لاتسبوا الذین یدعون من دون الله فیبسوا الله عدواً بغیر علم» (انعام ۱۰۸) اغلب مفسران آن را چنین ترجمه کرده اند که به مشرکان و معبود مشرکان یا بت ها و مقدسات مشرکان اهانت نکنید. به قول علامه طباطبایی اگر به مقدسات دیگران توهین کنید این غریزه انسانی است که از حریم مقدسات خود دفاع کند و به مقابله برخیزد (المیزان ج ۷ ص ۴۳۴) در حالی که درست در آیه پیش از آن گفته شده است هیچ معبودی جز خدا نیست و از مشرکان روی برگردان (انعام ۱۰۷) و عقاید آنها را یکسره باطل می انگارد اما به دنبال آن می گوید مقدسات آنان و خودشان را اهانت نکنید و دشنام ندهید. جالب تر اینکه نسبت دو مقوله آزادی بیان و آزادی عقیده در اینجا برقرار شده است و آیه حرمت و نهی اهانت به مشرکان پس از آن آمده است که خداوند می گوید: «اگر خدا می خواست همه به اجبار ایمان می آوردند و هیچکس مشرک نمی شد و ای پیامبر ما تو را مسئول اعمال آنها و نگهبان و وکیل آنها قرار نداده ایم و وظیفه نداری آنها را مجبور به ایمان آوردن سازی.» (انعام ۱۰۷)
در عین حال بر یک قاعده عقلایی به عنوان تعلیل اشاره رفته و می گوید اگر حرمت مقدسات خود را می خواهید باید حرمت مقدسات دیگران را نگه دارید. اگر به آنان توهین کنید آنان به مقابله برخیزند و توهین موجب شود که کنش های عاطفی برانگیخته شود و کنش های عقلانی را ضعیف و خاموش کند و در نتیجه آنان نیز از روی عداوت و دشمنی و نه از روی علم و عقل به خدای شما توهین کنند. به قول قرآن دیگران را به سخره و دشنام نگیرید تا با شما چنین نکنند. حاصل اینکه آزادی بیان نمی تواند اهانت را توجیه کند و آزادی عقیده یعنی احترام متقابل به عقاید یکدیگر.
۱۰- در اینجا تعریضی به مردم و دولت های غربی و نیز به مردم و دولت های اسلامی ضروری است. برخی از ارباب جراید در غرب گفته اند که چاپ کاریکاتور موهن پیامبر اسلام که احساسات میلیون ها نفر را جریحه دار کرده است خلاف آزادی بیان نیست اما پرسش اینجا است که چگونه در غرب انکار هولوکاست (حتی با وجود آنکه به زعم این قلم نسل کشی یهودیان و جنایات هیتلر واقعیت دارد) جرم است و مرتکب مجازات می شود و این کار مغایر آزادی بیان نیست اما اهانت به یک پیامبر که پیامبران همه ادیان مقدس و محترمند روا شمرده شده و مخالفت با این اهانت مغایر آزادی بیان شناخته می شود؟
اشاره می کنم که درست در همین روزهای جنجال بر سر اهانت به پیامبر اسلام و ادعای رسانه های غربی مبنی بر اینکه آن را مخالف آزادی بیان نمی دانند ارنست زوندل نویسنده کتاب «آیا شش میلیون یهودی کشته شدند» برای محاکمه از کانادا به آلمان تحویل داده شد و همزمان با بحران کاریکاتورهای اهانت آمیز به اتهام تحریک و تقویت تنفر نژادی در آلمان محاکمه او آغاز شد. نفی نسل کشی یهودیان یک جرم جنایی محسوب می شود و حداکثر ۵ سال زندانی دارد (رادیو فردا ۲۰/۱۱/۸۴)
۱۰- و درباره کشورهای اسلامی نیز این یادآوری ضروری است که بدون تردید اهانت به پیامبر اسلام و هر یک از پیامبران دیگر هم گناه و هم جرم و هم ناقض حقوق بشر است اما اگر آنان نسبت به توهین و وهن همه مقدسات خویش چنین واکنشی نشان دهند روزگار امروزشان و بلکه شرایط جهان غیر از این خواهد بود که هست. چرا مسلمانان در برابر بسیاری از اهانت های مسلم دیگر بر نمی آشوبند؟ چرا در برابر سایر اهانت هایی که چه بسا زیانبارتر هستند یا تجویز ضمنی می کنند یا با سکوت و بی تفاوتی از کنار آن می گذرند؟ برخی مناسک غیرمستند از جمله این موارد است. اما در سطح کلان تر به گفته شهید مرتضی مطهری «آزادی و علم و صلح» نیز جزء مقدسات بشری هستند. او دفاع از آزادی را به عنوان یکی از مقدسات بشریت، حق و واجب می داند (سیره نبوی ص ۲۴۹ و ۲۵۰/ جهاد ص ۴۲/ قیام و انقلاب مهدی ص ۴۵ و ۴۶/ فطرت ص ۷۴ به بعد) در بسیاری از کشورهای اسلامی که خشم خود را بحق علیه کاریکاتورهای موهن نسبت به ساحت پیامبر اسلام نشان دادند، مقدسات اسلامی و مقدسات بشریت مانند آزادی نه یک بار که هر روز و هر ساعت پایمال می شود اما چرا آنها سکوت می کنند و برنمی آشوبند؟ اگر در این امور نیز حمیت خویش را نشان دهند جهان اسلام از بسیاری از گرفتاری ها و عقب ماندگی ها رهایی می یابد و در برابر غرب نیز جایگاهی دیگر خواهند یافت.
۱۲- آرامش: اکنون که مسلمانان وظیفه خویش را در اعتراض به اهانت انجام شده نشان دادند باید به فرمان خداوند عمل کرد و آرامش و وقار و جدال احسن را که به معنای گفت وگو است پی گرفت. خداوند به پیامبر اسلام می گوید و اذا مروا باللغو مروا کراما (فرقان ۷۲) هنگامی که مشرکان بر تو گذر می کنند و سخن لغوی می گویند با آنان با تسامح و بزرگواری و گذشت برخورد کن. در جای دیگری نیز باز می گوید: و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً (فرقان ۶۳) هنگامی که این جماعت نادان تو را به صورت ناشایست خطاب می کنند با سلام و احترام پاسخ شان را بگو. به همین دلیل بود که پیامبر اسلام به عیادت کسی رفت که هرگاه پیامبر از گذرگاه عبور می کرد بر سرش خاک می پاشید و امام علی در حالی که حاکم بود اما در برابر اهانت شدید یکی از خوارج که شعار «قاتله الله» را علیه امام و در خلال خطابه اش سر داد و یا در کوچه و مسجد به او دشنام می دادند بی اعتنا می گذشت. اگر مسیر اقامه دعوا در یک دادگاه اروپایی از ابتدا پیموده می شد حضور حقوقدانان زبردست مسلمان می توانست این مسئله را به صورت حقوقی و بنیادی تری حل کند و عرصه ای برای یک مناظره علمی و عمیق را در زمینه آزادی بیان و آزادی عقیده درافکند که به همگرایی بیشتر جامعه جهانی می انجامید. هنوز هم دیر نیست و می توان این راه را پیمود.


عمادالدین باقی

منبع : روزنامه شرق