صنعت میگو در سراشیبی سقوط

براساس مصوبه هیئت‌دولت، سیستم بانکی و وزارت اقتصاد و دارائی موظف شده‌اند تا صددرصد سرمایهٔ در گردش موردنیاز زنجیرهٔ تولید و صادرات میگوی پرورشی را با نرخ تسهیلات بخش کشاورزی تأمین کنند؛ اما بنا به گفتهٔ تولیدکنندگان، از ۸ بند مصوب هیئت‌دولت هیچ‌کدام اجراء نشده است. مهندس قاسمی مدیرعامل اتحادیهٔ تعاونی‌های تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان ایران در پاسخ به این سؤال که چرا مصوبهٔ خردادماه هیئت‌دولت، اجراء نشده است، می‌گوید: مشکلات تولیدکنندگان میگو تا امروز تنها بر روی کاغذ حل شده است و آنچه باید طبق مصوبهٔ خردادماه سال جاری هیئت‌وزیران اجرائی می‌شد، مورد توجه واقع نشده است. وی افزود: اینکه چرا مصوبه تا امروز، اجراء نشده است، به عملکرد دستگاه‌های متولّی برمی‌گردد. سازمان مدیریت در این زمینه دستگاه‌های متولی را مقصر می‌دانند، دستگاه‌های متولی سازمان مدیریت را و هر دو به نوعی تولیدکننده را مورد هدف قرار داده‌اند؛ اما مهندس لطف‌الله سعیدی معاون وزیر و مدیرعامل شیلات ایران معتقد است برخی از بندهای مصوبهٔ هیئت‌وزیران اجراء شده و زمینهٔ اجرائی برخی دیگر نیز در دستور کار قرار دارد. وی در تبیین برخی از اقدامات اجرائی شده می‌گوید: طرح جامع توسعهٔ پایدار که در مصوبه هیئت‌وزیران پیش‌بینی شده است، توسط شیلات ایران و وزارت کشاورزی تهیه و در مرحلهٔ نهائی هماهنگی قرار دارد.
مهندس سعیدی با اشاره به اینکه در برنامهٔ چهارم توسعه طرح جامعه توسعه پایدار میگو جایگاه مناسبی خواهد داشت، افزود: از ابتدای سال آینده، این طرح اجرائی می‌شود. مدیرعامل شیلات ایران تهیهٔ زیربناهای موردنیاز برای مجتمع‌های پرورش میگو از جمله آب، برق و دسترسی به مخابرات را از دیگر موارد اجراء شده در قالب مصوبهٔ هیئت‌وزیران خواند و افزود: اقدام برای تهیهٔ زیرساخت‌ها برای استان‌های مختلف جنوبی کشور در حال حاضر با اولویت‌بندی در ردیف کار گروه‌های آب و کشاورزی کشور قرار گرفته و این مسئله با جدیت دنبال می‌شود. سعیدی همچنین توسعهٔ بازار این محصول و اقدام صندوق ضمانت صادرات، نسبت به تسهیلات خارجی واحدهای زنجیرهٔ تولید و صادرات را از دیگر اقدامات خواند و اظهار داشت: در مورد ضمانت برای تسهیلات خارجی صندوق ضمانت صادرات به تمامی متقاضیان پاسخ داده و تا امروز اقدام به غیرعملی در این زمینه نداشتیم. وی خاطرنشان می‌کند تأمین بودجهٔ مصوبهٔ خردادماه هیئت‌وزیران برای تأمین سرمایه در گردش صنعت میگو در قالب لایحهٔ ۸۴ ارائه خواهد شد، از جمله هزینه‌های مربوط به تسهیلات پرداختی سال‌های ۸۲-۸۱ که در قالب بودجهٔ مذکور تأمین منابع خواهد شد. قاسمی مدیرعامل اتحادیه‌های تعاونی‌های تکثیر، پرورش و صادرات آبزیان ایران، تمامی موارد ذکر شده از جانب سعیدی مدیرعامل شیلات ایران را در مرحلهٔ اظهارنظر و بحث و گفتگو خواند و تصریح کرد: در مورد طرح جامع توسعهٔ پایدار پرورش میگو حداقل در جلساتی که تولیدکنندگان حضور داشتند، می‌توان قاطعانه گفت که هنوز نهائی نشده است. وی افزود: همچنین دستیابی به تنوع گونه‌ای در پرورش میگو و بهره‌برداری از پتانسیل‌های مناطق ساحلی با هماهنگی سازمان مدیریت نیز تقریباً غیرممکن به‌نظر می‌رسد، چرا که مراکز تحقیقاتی شیلات نیز تا به امروز به این نتیجه رسیده که نمی‌توان این نوع تنوع گونه‌ای را امسال و سال آینده به سرانجام برساند. قاسمی شاکله مصوب خردادماه هیئت‌وزیران را در جهت‌ حمایت‌های کاربردی از تولیدکنندگان خواند و افزود: اینکه در مصوبه پیش‌بینی شده هزینهٔ کارمزد بانکی سال ۸۱ و ۸۰ تولیدکنندگان پرداخت شود تنها به‌دلیل زیان‌هائی بوده که متوجه این صنعت است. وی با بیان این مطلب که صنعت میگو در کشور با آزمون و خطای تولیدکنندگان شکل گرفت، عنوان کرد: هزینه‌های آزمون و خطای این صنعت را عملاً تولیدکنندگان با وام‌های بانکی که اخذ کردند، متحمل شدند.
قاسمی در ادامه افزود: درگیری تولیدکنندگان با سیستم بانکی نیز ناشی از زیان‌های انباشته شده R&Dهای این صنعت است و این باعث به‌وجود آمدن مشکلات و چالش‌های فراوانی برای تولیدکنندگان شده است. مدیرعامل اتحادیهٔ تعاونی‌های تکثیر و پرورش و صادرات آبزیان ایران تولیدکنندگان را در چالشی جدی با سیستم دولتی دانست و افزود: تولیدکنندگان هیچ چشم‌اندازی برای تولید این صنعت نمی‌بینند. این تولیدکننده به پیش‌بینی یارانه در مصوبه هیئت‌دولت اشاره کرد و اظهار داشت: در حال حاضر تولید میگو در کشور تمام شده و تولیدکنندگان با پیش‌بینی یارانه حساب کردند که می‌توانند در برخی مناطق، هزینه‌ها را برابر با درآمدها کنند؛ اما تا امروز یارانه حتی به شورای اقتصاد نیز نرسیده است. وی در پاسخ به این سؤال که چه نیازی به یارانه برای پرورش میگو است، عنوان کرد: میگوی تولیدی سال جاری نسبت به سال گذشته، ۱۰ تا ۱۵ درصد از جانب تولیدکنندگان ارزان‌تر فروخته شده این در حالی است که هزینهٔ تولید ۲۰ درصد افزایش یافت. قاسمی با اشاره به اینکه ۹۸ درصد میگو در بازار صادراتی عرضه می‌شود، خاطرنشان کرد: پرورش میگو براساس صادرات در کشور شکل گرفت اما هیچ‌وقت زیرساخت‌های صادراتی برای آن، فراهم نشده است، وی تصریح کرد: ایران در بازار جهانی پرورش میگو هیچ‌ جایگاه مناسبی ندارد. مدیرعامل شیلات ایران اما صحبت‌هائی برخلاف گفته‌های تولیدکنندگان دارد. وی عنوان می‌کند تولید میگوی پرورشی در کشور تنها در یک دوره با شرایط بحرانی و افت تولید مواجه بوده و تا سال جاری از نرخ رشد پایداری حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد برخوردار شده است. به‌طوری‌که رشد تولید سال ۸۲ نسبت به سال ۸۱ حدود ۲۵ درصد و طبق پیش‌بینی‌های انجام شده در سال جاری حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد رشد خواهد داشت. میگوکاران معتقد هستند سیستم دولتی تنها به جنبهٔ آماری تولید میگو می‌پردازد و مشکلات این صنعت را قابل حل می‌دانند؛ در حالی که پس از گذشت چند سال از تولید جدی میگو در کشور مشکلات همچنان باقی است. کمبود کارخانهٔ تولید غذای میگو، عدم پرداخت به موقع تسهیلات بانکی، افزایش نرخ سود بانکی و افزایش هزینه‌های عمل‌آوری طی چند سال گذشته، مشکلات جدی در تولید و صادرات میگو به‌وجود آورده است. در پاسخ به اعتراض تولیدکنندگان شیلات، وزارت جهاد کشاورزی، بانک کشاورزی و سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی با استناد به مصوبهٔ هیئت‌وزیران اعلام ‌کردند مشکلات به زودی حل می‌شود؛ اما نتیجهٔ اجرائی مصوبهٔ دولت، هنوز اعلام نشده است. از آنجائی که میگو ارزش غذائی و ارزش افزودهٔ بالائی دارد و قابلیت ارزآوری آن نیز زیاد است، توجه به این صنعت باید در برنامه‌های دولت قرار گیرد. طبق گفته‌های مدیرعامل اتحادیهٔ تعاونی تکثیر و پرورش و صادرات آبزیان ایران، این صنعت در کشور به شکل آزمون و خطا، متولد شد و هزینهٔ آن را تنها تولیدکنندگان پرداختند. تولیدکنندگان با استفاده از وام و تسهیلات بانکی و وعده‌های دولت، این صنعت را به قابلیت‌های لازم رساندند؛ اما با شرایط بحرانی و افت تولید در یک دورهٔ خاص از پشتیبانی دولت برخوردار نشدند و در حال حاضر، بازپرداخت وام‌های دریافتی برای آنها مشکل ایجاد کرده است. با توجه به اینکه پرورش میگو در مناطقی شکل گرفته که قاچاق و بیکاری از جملهٔ معضلات خاص آن مناطق، محسوب می‌شود؛ توجه و اهمیت به ارزآوری و ایجاد شغل جزء ضروریات است.
اراضی بی‌حاصل
هم‌اکنون ۱۸۰ هزار هکتار اراضی مستعد پرورش میگو در مناطق ساحلی جنوب کشور در حالی شناسائی شده که به‌دلیل تنگناهای موجود آنها ۴ هزار و ۵۰۰ هکتار از این اراضی زیر پوشش پرورش میگو رفته است. با رفع چالش‌های موجود در پرورش میگو و افزایش بهره‌وری و استفاده از پتانسیل‌های شناسائی شده، می‌توان انتظار داشت تا ۲۵۰ هزار شغل و حدود ۲ میلیارد دلار از فعالیت پرورش میگو نصیب کشورمان شود. در ۱۰ سال گذشته با صدور حدود ۳۱ درصد میگوی تولیدی به خارج حدود ۱۱۲ میلیون دلار ارز نصیب کشور شده است، اما نبود فن‌آوری و دانش پیشرفته به‌منظور بهره‌وری، ناهماهنگی در عرصهٔ نهاده‌ها و برنامه‌ریزی و همچنین وابستگی بخش تولید در انحصار صادرکنندگان محدود و صنعت بازاریابی در رقابت‌های بین‌المللی این صنعت را تا آستانهٔ ورشکستگی کامل قرار داده است. کیوان رهبر عضو هیئت‌مدیرهٔ انجمن میگوی ایران در این زمینه اعلام کرد با عملکرد سیستم بانکی کشور و انحصار صادرات، قطعاً صنعت میگوی ایران را در آستانهٔ ورشکستگی خواند و گفت: امسال براساس برآوردهای پیش‌بینی شده قرار بود ۱۲ تا ۱۳ هزار تن میگو تولید شود؛ اما در حال حاضر در نهایت ۵ هزار تن میگوی تولیدی داشتیم. رهبر با انتقاد از شرکت شیلات ایران تصریح کرد این شرکت فقط موافقت اصولی صادر می‌کند؛ در حالی که تمامی مسئولان دولتی باید به شدت از صنعت میگو حمایت کنند.
هشدار به تولیدکنندگان
پرورش میگو از سال ۱۳۷۱ با کشت آزمایشی میگوی پرورشی آغاز شد و در سال ۱۳۷۲ تولید آن به ۱/۱۶ تن در سطح ۳۳ هکتار رسید. بر این اساس، مطالعات گسترده‌ای به‌منظور شناسائی مناطق مستعد پرورش میگو صورت گرفت که در نهایت ۱۲۰ هزار هکتار از اراضی نواحی ساحلی جنوب کشور در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و منطقهٔ گمیشان از استان گلستان در نزدیکی سواحل دریای خزر برای این فعالیت مناسب، تشخیص داده شد. بر این اساس، به‌منظور زدودن چهرهٔ فقر و محرومیت از این مناطق، در برنامهٔ دوم توسعه برای رسیدن به تولیدی معادل ۱۰ هزار تن در سال پایان برنامه با رشد ۹/۱۶۵ درصدی حمایت‌های دولتی از این صنعت، افزایش یافت. طبق تحقیقات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، روند توسعهٔ پرورش میگو در کشورمان نشان می‌دهد با وجود اینکه هر ساله تولید ۲ برابر سال گذشته شده است؛ اما با حمایت‌ها و سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته توسط دولت از بعد تولید آنها ۲۰ درصد اهداف برنامهٔ دوم محقق شده است، اگر این دوره را بررسی کنیم متوجه می‌شویم که یکی از مهمترین عوامل عدم موفقیت پیش‌بینی شده، واگذاری‌های نامناسب مزارع پرورش میگو به افراد غیرمتخصص و غیرمرتبط به‌خصوص در سال‌های اولیهٔ توسعه بوده که رانت‌های موجود در این عرصه نیز به مشکلات تدریجی آن، افزوده و امروزه شاهد مهمترین عامل عدم دستیابی به اهداف کمی سالانه بر اثر سوء مدیریت مزارع هستیم. طبق برآورد مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی متأسفانه تولید در کشور ما مبتنی بر امکانات، ابزارها، شرایط و تلاش کورکورانه در جهت کسب محصول بیشتر است در صورتی‌که در جهان کنونی ابزارها و شرایط، تابعی از برنامه‌ریز برای بازار هستند؛ به‌طوری‌که بازار، تعیین‌کنندهٔ میزان تولید است. به‌عنوان نمونه پرورش‌دهندگان کشور تایلند به‌دلیل رکود اقتصادی جهان و قیمت‌های پائین میگو در سال ۱۹۹۹ سطح زیر کشت خود را حدود ۸ درصد کاهش دادند تا بتوانند موقعیت بهتری کسب کرده و از زیان بیشتر پیشگیری کنند. یکی دیگر از مشکلات جدی که امروزه دست به گریبان صنعت میگوی کشور شده، وابستگی بخش تولید در انحصار صادرکنندگان محدود و ضعف بازاریابی در رقابت‌های بین‌المللی است که تبعات منفی به همراه دارد.

منبع : خانواده سبز