یکشنبه, ۱۶ دی, ۱۴۰۳ / 5 January, 2025
مجله ویستا
گیوه پای پوشی در راه فراموشی
گیوه یا «كلاش» پای‌افزاری راحت، مقاوم و ارزان است كه در جوامع كوچ‌نشین، روستایی و شهرنشین مورد استفاده قرار می‌گیرد سادگی ابزار كار و در دسترس بودن مواد اولیه برای تولید آن، وجود گذرگاه های صعب العبور مناطق كوهستانی كردستان، باختران و فارس، کم بودن‌‌راه های ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک‌فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصل های کار هستند) پاافزاری می خواهد که سبک، راحت، مقاوم، خنک و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان، جوامع شهری و نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولیدآن باشند.
وجود نیروی كار در دسترس، موجب رواج پیشه گیوه‌كشی در كردستان به ویژه در ناحیه اورامانات شده است.
گیوه‌نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمان های پنبه ای بافته، و زیر یا ته آن را گاه از چرم و غالبااز لتهای به هم فشرده و درهم کشیده می‌سازند.
مراكز عمده تولید گیوه در كردستان، آبادی اورامانات و هجیج است و در قصبه نودشه، گیوه‌كشی از مشاغل عمده مردمان محسوب میشود. در تولید گیوه، یا كلاش سه نوع كار انجام میشود: كار خانگی كه شامل بافت رویه گیوه است و به وسیله زنان و مردان در اوقات فراغت انجام میشود، كار كارگاهی كه مربوط به ساختن كف و تخت گیوه و دوخت رویه به آن است و مرحله اتصال رویه و تخت گیوه كه آن را «پرگامارونی» می‌نامند.
گیوه را بایدیکی از جالب ترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست.این پوشش‌قدیمی که روزگاری در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفت .
در سال های اخیر به دلیل رواج کفش ماشینی و جایگزین شدن آن به جای پای افزارهای قدیمی، گیوه در اکثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز به علت کمی درآمد و کاهش تقاضا به مشاغل دیگر روی آورده‌اند ولی زیبائی و تنوع و‌طرح های متعدد باعث شده گیوه هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی باشد و استقبال‌قابل توجهی در بهار و تابستان از آن شود.
گیوه کشی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان باختران است و به ویژه در بخش اورامانات تولید می شود. این صنعت بومی را می توان بر مبنای نوع تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستایی و شهری تقسیم کرد.
دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراکز قدیمی و مهم تولید گیوه هستند. که علاوه بر دو روستای یاد شده روستاهای دیگری که در آنها قبلاگیوه کشی و گیوه چینی معمول بوده و هنوز هم‌‌این کار ادامه دارد عبارت است از : روستای وراد، خانه دره، شرکان، میریه نروی، وزلی تنگ‌مردان، پیله گر بره سیمین علیا، طلسم، ژامرگ، تومک، زمگه حیدر، حسین آباد دوآب،قشلاق علیا، داربید.
بخشی از مواد مورد مصرف گیوه بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه می شود.
پوست گاو، پیه، نری گاو و نخ تابیده در محل تهیه می شود.
رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا و نخ تابیده(قرقره) برای گیوه های تخت زیره ای و برای گیوه های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی) میخ پوست دباغی شده، پاشنه های لاستیکی، کف های لاستیکی، چسب، پوست، نری گاو، پارچه نخی و موی بز از خارج از منطقه تهیه می شود.
- کار گیوه کشی معمولا در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود. کارهای مربوط به تخت‌گیوه که کاری مردانه است معمولا در کارگاه و یا مغازه‌ها با ابزار گوناگون انجام می شود. در‌مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه‌ها صورت می گیرد. این کار در‌روستاها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه، قهوه خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام میشود.
- در کارگاه های گیوه کشی معمولا سه نفر با هم کار می‌کنند این سه نفر که در یک مقطع‌‌مثلثی شکل به صورت زنجیرهایی با تقسیم کار معین کار را شروع می‌کنند و به مرحله انجام‌می رسانند عبارتند از: پرونی paruni که از پارچه‌های رنگ شده فیتیله درست می‌کند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص کمتری برخوردار است در واقع پرونی در مرحله‌شاگردی گیوه کشی قرار دارد. نفر بعدی پی کنه گیرpeykanegir است که دارای تخصص و‌مهارت است و به مرحله استادی نزدیک شده است. او بخش میانی کار و به عبارت دیگر بخش‌اتصال فتیله ها را انجام می دهد و تخت گیوه را برای انجام کار نهایی که به دست استاد کار‌انجام می گیرد آماده می‌کند. کلاشگرkelas-ger که استاد و معمولا صاحب کارگاه‌است برش و پرداخت و تکمیل تخت گیوه و به طور کلی موارد حساس و دقیق کار را انجام‌می دهد. مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است كه استاد کار با سوراخ هائی که با درفش بوجود می‌آورد محل آن را تعیین می کند و یک نفر دیگر که معمولا خارج از کارگاه است این محدوده را با ریسمانی که از موی بز تابیده شده می‌دوزد. این کار را «پرگامارونی» pergama-runi و عامل این کار را پرکاماگیر Pergama-Gir می‌نامند.
ابزار کار گیوه کشی عبارت است از: سندان چوبی، مشته، درفش، کوره درفش درفش ناوکش ، درفش‌‌پرگاماسم، کوره درفش پی کنه، چسنی، پرگاما، گزن، چوب ساوچوکله، روغندان، وز، دوار‌گیر، گوره گیر، قوتله، چاقو، پواز، گیره پی کنه.
مراحل مختلف ساخت:
۱.آماده کردن پوست که مراحل زیر را شامل می شود و همه کارهای آن توسط استاد کار انجام می گیرد.
الف. خیس کردن
ب. گستردن آن روی زمین
ج. خاک یا خاکستر پاشیدن روی آن که به تدریج آب پوست را می‌کشد و خشکش می کندکه‌‌این کار گاهی از یک ماه هم بیشتر به طول می‌انجامد.
د. نرم کردن پوست
ه. رشته کردن پوست و درست کردن نسخه های باریک
و. زدون مو از تسمه
ز. نرم کردن تسمه ها با پیه
۲.رنگ‌آمیزی پارچه
۳.تهیه فیتیله توسط شاگرد
۴.پی کنه گیر
رنگ در گیوه
رنگ هایی که در تهیه گیوه به کار می رود عبارتند از رنگ‌های آبی ، قرمز، سفید، استخوانی،سیاه رنگ‌های آبی و قرمز که در تخت گیوه به کار برده می شود قبلا تخت گیوه ها فقط به رنگ‌‌سفید بود رویه گیوه مردانه معمولا سفید بوده وبرای بافت گیوه های زنانه از نخ‌های رنگین‌و گاه از انواع منجوق نیز استفاده به عمل می‌آید. رنگ استخوانی، رنگ پاشنه و نوک تخت‌گیوه به دلیل استفاده از نری گاو که بعد از خشک شدن حالت استخوانی می گیرد به رنگ‌‌استخوانی است. رنگ سیاه ، رنگ موی بز که در پر گاما به کار می رود. سیاه است این رنگ در زیر رویه قرار می‌گیردو هرگز دیده نمی شود. در باختران ۴ نوع گیوه معمول است
: ۱. گیوه تخت آجیده
۲. گیوه تخت چرمی
۳. گیوه تخت لاستیکی
۴. گیوه رویه ابریشمی. مراکز تولید گیوه در ایران پراکنده بود و تقریبا در بیشتر نقاط کشور نشانه هایی از تولید این محصول می توان دید اما عمدتا مناطق مختلف باختران، استان مرکزی، فارس و... مرکز تولید انواع گیوه محسوب می شود
ناشر:گروه هنر، میراث خبر
منبع : مرکز علمی و پژوهشی فرش ایران
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست