تلاش برای منزوی کردن دانشمندان ایرانی

نشریه نیچر، سالیان درازی است که عنوان معتبرترین نشریه علمی جهان را یدک می‌کشد. این نشریه ویژه انتشار دستاوردهای بسیار مهم است و معمولا اخبار کشفیات جدید و تراز اول جهان علم را بازتاب می‌دهد. هر دانشمند و پژوهشگری در جهان نیچر را مطالعه می‌کند. حتی دانشمندان برجسته‌ای که به مسایل سیاسی یا روابط بین‌الملل یا مشکلات اقتصادی و هزاران موضوع کوچک ‌و بزرگ دیگر علاقه‌ای ندارند، برای آگاهی از اوضاع علمی جهان به پایگاه اینترنتی نیچر مراجعه می‌کنند یا مشترک دائمی این نشریه هستند. آرزوی هر دانشمند و پژوهشگری این است که روزی بتواند کار علمی ارزشمندی انجام دهد و مقاله‌اش در نشریه نیچر چاپ شود.
با چنین توصیفی، حدس می‌زنید واکنش جامعه علمی جهان با دیدن چنین اخباری در نیچر ، چه خواهد بود: «آکادمی ملی علوم ایالات‌متحده، برنامه‌های سفر اعضایش را به ایران به‌حالت تعلیق درآورد»؛ «بزرگ‌ترین مرکز تحقیقات پایه‌ای اتحادیه اروپا، CNRS در فرانسه، تدابیر امنیتی شدیدی را برای تمام دانشمندان ایرانی، مستقل از رشته و موضوع تحقیقاتی اتخاذ کرده است»؛ «دولت هلند دسترسی دانشمندان ایرانی را به آزمایشگاه‌های هسته‌ای و منابع آموزشی و علمی علوم هسته‌ای ممنوع کرد.»
برای آن‌که بهتر بتوانید متوجه موضوع شوید، خلاصه‌ای از دو خبر نیچر را که در ۳ هفته اخیر منتشر شده‌اند، ببینید.
۱) تعلیق برنامه‌های آکادمی ملی علوم آمریکا: گلن شویتزر، فیزیک‌دان عضو آکادمی ملی علوم، ان‌.ای.اس و مدیر برنامه‌های تبادل و ملاقات دانشمندان در قاره‌های اروپا و آسیا؛ در آخرین سفر خود به ایران در آذرماه گذشته بازداشت شد و مورد بازجویی قرار گرفت. شویتزر در راستای اجرای برنامه بلندمدت ارتباطات ان.آی.اس و سازمان‌های علمی ایران به این کشور سفر کرده بود؛ برنامه‌ای که نه تنها به بهبود ارتباطات و فعالیت‌های مشترک علمی می‌اندیشد، که درتلاش است راه‌های ارتباطی علمی-دیپلماتیک را بین دو کشور باز نگاه دارد.
برنامه ان.ای.اس که از سال ۱۳۷۸/ ۱۹۹۹ آغاز شده، بیش از ۵۰ مرکز تحقیقاتی و دانشگاهی را در ایران و آمریکا در بر می‌گیرد و تاکنون، چندین کارگاه آموزشی و بازدیدهای دوطرفه را انجام داده است. مسوولان آکادمی ملی علوم ایالات‌متحده اعلام کرده‌اند: « ما همیشه در ایران با استقبال گرم مقامات ایرانی روبرو می‌شدیم، اما اقدام اخیر برای ما بسیار تعجب‌برانگیز است. در نامه‌ای به مقامات مسوول در ایران گفته‌ایم تا وقتی تضمین‌های محکمی ارایه نکنید که امنیت دانشمندان این آکادمی را در ایران و رفتار محترمانه با آنها را تضمین کند، تمام برنامه‌های بازدید از ایران به‌حالت تعلیق درخواهد آمد.»
۲) تدابیر سخت‌گیرانه علیه دانشمندان ایرانی در فرانسه: بزرگ‌ترین مرکز تحقیقات بنیادی اتحادیه اروپا، CNRS که در فرانسه مستقر است؛ تدابیر امنیتی شدیدی را برای تمام دانشمندان ایرانی، مستقل از رشته و موضوع تحقیقاتشان اتخاذ کرده است. این، اولین مورد تشدیدهای امنیتی از این نوع در سی.ان.آر.اس است که فردی به صرف داشتن تابعیت کشوری خاص دچار چنین مشکلاتی می‌شود..
مدیر حراست سی.ان.آر.اس ، اتخاذ این تصمیم را در راستای اجرای تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد اعلام کرده است که از کشورهای عضو می‌خواهد از هرگونه کمک فنی و آموزشی به ایران که شاید در تکثیر سلاح‌های کشتار جمعی مورد استفاده قرار گیرد، خودداری کنند.
● بازتاب‌های داخلی و خارجی
گلن شویتزر که در دوران جنگ سرد نیز برای برقرار ماندن ارتباطات علمی بین ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی تلاش کرده بود، در گفتگو با نیچر گفته است که بسیاری از دانشمندان ایرانی چه با ارسال ای‌میل و چه با تماس‌های تلفنی، از اقدام آکادمی ملی علوم حمایت کرده‌اند و ابراز امیدواری کرده‌اند که تبادلات و ارتباطات متقابل علمی کماکان ادامه یابد.
اما چرا باید به چنین رویدادهایی بها داد؟ ارزش ارتباطات بین‌المللی علمی چیست که دانشمندان در سراسر جهان به چنین موضوعاتی توجه می‌کنند؟ آیا اگر مرزهای کشور را به‌روی دیگران ببندیم و مجبور شویم از استعدادهای خودمان برای حل مسایل استفاده کنیم، نمی‌توانیم به توسعه‌ای بهتر و پیشرفتی گسترده‌تر دست یابیم؟
یاسمن فرزان، فیزیک‌دان و پژوهشگر مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، در یادداشتی که برای نیچر فرستاده، چنین عنوان می‌کند: «تحقیقات علمی در دنیای امروز، تلاشی بین‌المللی است. اگر ارتباطمان را با دنیای خارج قطع کنیم، هیچ شانسی برای حضور در جریان پیشرفت علم نخواهیم داشت. حتی کشور بزرگ و پیشرفته‌ای مانند ایالات متحده نیز علی‌رغم دارا بودن برترین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، سالانه سخنرانان و پژوهشگران فراوانی را دعوت می‌کند و دانشمندانش را به دیگر نقاط جهان می‌فرستد تا در برنامه‌های آموزشی و پژوهشی شرکت کنند. کشور ما به‌تازگی توانسته است سهمی هرقدر اندک در چشم‌انداز علمی جهان بدست آورد. با تداوم این تبادلات و ارتباطات علمی می‌توان امیدوار بود که سهم کشور ما نیز افزایش یابد. با افزایش تبادلات علمی و بهبود شرایط داخلی می‌‌توان امیدوار بود که بسیاری از دانشمندان ایرانی مقیم خارج‌ازکشور، مشتاق به بازگشت شوند و استفاده از توان تخصصی آنها قطعا پیشرفت کشور را سرعت خواهد بخشید. »
از سوی دیگر، دولت فرانسه در صدور روادید برای دانشمندان ایرانی نیز سخت‌گیری‌های فراوانی را اعمال می‌کند. بسیاری از دانشجویان دوره کارشناسی ارشد و دکتری پس‌از روزها سرگردانی در سفارت‌خانه‌های فرانسه، در آخرین ساعت‌های مانده به پرواز مطلع می‌شوند که دولت فرانسه به آنها روادید نمی‌دهد و نمی‌توانند به این کشور سفر کنند. این درحالی است که تا سه سال پیش، کشورهای اروپایی و بخصوص فرانسه، به راحتی دانشمندان ایرانی را می‌پذیرفتند.
● احتیاط دوطرفه یا ... ؟
درحالی‌که اکثریت قریب ‌به اتفاق دانشمندان ایرانی از اعمال چنین سیاست‌هایی ناراضی‌اند و بارها اعلام کرده‌اند مشکلات سیاسی دولت‌ها نباید گریبان‌گیر ‌جامعه علمی و روابط بین‌المللی دانشمندان شود؛ دانشمندان دیگر کشورها، بخصوص کشورهای اروپایی در این زمینه بسیار محتاط برخورد می‌کنند.
در اغلب این کشورها بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، دستورالعمل‌هایی برای ارتباط با دانشمندان ایرانی ابلاغ شده است. پرداخت جریمه و مجازات‌های دیگری که برای خاطیان از این دستورالعمل‌ها وضع شده است، سبب شده دیگر دانشمندان در مورد مسایل مرتبط با ایران بسیار محتاط رفتار کنند. آنها این احتیاط را حتی در ارایه نظر مشورتی نیز رعایت می‌کنند.
در چنین شرایطی، وزارت امور خارجه نیز در بخش‌نامه جدیدی که به‌تازگی برای دانشگاه‌ها ارسال کرده، استادان و مراکز پژوهشی را موظف کرده است هرگونه سفرهای علمی خود را به ایالات‌متحده و هم‌چنین سفر دانشمندان آمریکایی را به کشور با اطلاع و مجوز این وزارت انجام دهند. وزارت امور خارجه به‌وضوح گفته است چنانچه روادید جمهوری اسلامی ایران برای سفر اتباع و نهادهای آمریکایی به ایران خارج‌از رویه اعلام‌شده و بدون اطلاع و مجوز انجام شود؛ در مبادی ورودی ایران از ورود اتباع آمریکایی جلوگیری خواهد شد.
دلیل صدور چنین بخشنامه‌هایی هرچه باشد، یک چیز روشن است: ارتباطات بین‌المللی جامعه علمی ایران با خطری جدی روبرو شده است. در زمان انقلاب فرهنگی، اتفاق مشابهی روی داد و دانشمندان بسیاری به‌دلیل قطع ارتباط با دنیای پیشروی علم، فرصت حضور در بالاترین سطح جامعه علمی جهانی را از دست دادند. آیا قرار است به سرنوشتی مشابه دچار شویم؟

ذوالفقار دانشی

منبع : خبر آنلاین