شروع بهار شیوع حساسیت فصلی

دعوا سر اسم نیست. حساسیت به گرده گیاهان، آلرژی، حساسیت فصلی، تب یونجه، حساسیت بهار، رینیت آلرژیك، همه‌شان نام‌های یك بیماری‌اند؛ یك بیماری مشهور و شایع كه همه ساله با شروع بهار، شایع‌تر و مشهور‌تر می‌شود. درباره علایم، علل و راه حل این بیماری چه می‌دانید؟
● آلرژی به چه كسانی حمله می‌كند؟
اگر چه حساسیت فصلی ممكن است گریبان هر آدمی را بگیرد ولی آمارها نشان می‌دهد این بیماری، تمایل عجیبی دارد كه در بعضی خانواده‌ها شایع‌تر باشد. به عبارت دیگر، باید گفت حساسیت فصلی یك جور بیماری خانوادگی است.
می‌پرسید این حساسیت كی‌ اتفاق می‌افتد؟ جوابش روشن است: پس از برخورد بیمار با یك ماده حساسیت‌زا؛ مثلا، پس از برخورد با گرده گیاهان. با این حساب وقتی گیاهان مشغول می‌شوند به گرده افشانی؛ هر شخصی كه در نزدیكی گیاهان قرار داشته باشد، مشروط بر این كه زمینه خانوادگی‌اش را هم داشته باشد، ممكن است به یك یا چند نوع از این گرده‌ها حساسیت نشان بدهد و به قول پزشكان، "علامت‌دار" بشود اما این <علامت‌دار> شدن یعنی چه؟
● حساسیت فصلی؛ انواع و اقسام
حساسیت فصلی به طور كلی در فصل بهار شایع‌تر است اما فصل ابتلا به این بیماری برای افراد مختلف، متفاوت است. در واقع، نوع حساسیت هر فرد تعیین می‌كند كه زمان بروز این بیماری، چه فصلی باشد. برای مثال، از آنجا كه درختان در اوایل بهار گرده افشانی می‌كنند؛ پس بیمارانی كه به گرده درختان حساسیت دارند بیشترین علایم‌شان را در اوایل بهار نشان خواهند داد. درختانی كه گرده‌افشانی‌شان این بیماران را به زحمت می‌اندازد، عبارتند از: صنوبر، توس، افرا و نارون.
آنهایی كه به گرده‌های تولید شده از علف و چمن حساسیت داشته باشند، عمدتا در انتهای بهار و اوایل تابستان، <علامت‌دار> می‌شوند؛ ‌یعنی همان موقعی كه علف‌ها بیشترین فعالیت گرده افشانی‌شان را به نمایش می‌گذارند. تقریبا نیمی از بیماران مبتلا به حساسیت فصلی، به گرده ناشی از علف و چمن حساسیت دارند.
جالب این كه آن دسته از گرده‌های سبك كه به راحتی توسط باد جا به جا می‌شوند، مشكل بیشتری به وجود می‌آورند اما گرده‌هایی كه سنگین‌ترند و برای جابه‌جایی به زنبورها و سایر حشرات محتاجند، فقط وقتی مشكل‌زا می‌شوند كه فرد در تماس مستقیم و نزدیك با این گیاهان قرار بگیرد. گرده‌های سبك با توجه به این كه به راحتی جابه‌جا می‌شوند، در هر مكانی چه داخل خانه و چه خارج از خانه می‌توانند فرد را <علامت‌دار> كنند.
گل‌های تزئینی هم منابع دیگری برای ایجاد علامت در افراد مبتلا به حساسیت فصلی‌اند. این گیاهان از اواسط تابستان تا اواخر پائیز گرده افشانی كرده و مبتلایان نیز در همین زمان، بیشترین علائم‌ را نشان می‌دهند.
اما در شرایطی كه یك نفر به چند مورد از این موارد حساسیت داشته باشد، فصل بروز علائم از اوایل بهار تا اواخر پائیز متغیر خواهد بود. یعنی در واقع، چنین فردی در بیشتر مواقع سال دچار مشكل است.
نوع دیگری از این حالت در افرادی دیده می‌شود كه به دود سیگار، گرد و غبار موجود در هوا، پوست و موی حیواناتی مانند سگ‌ و گربه و یا سایر مواد حساسیت‌زای موجود در هوا حساسیت دارند. این افراد معمولاً در تمام طول سال <علامت‌دار>اند و تعبیر <حساسیت فصلی> برای‌شان تعبیر مناسبی به شمار نمی‌رود زیرا آنها در تمام طول سال با مواد حساسیت‌زا برخورد دارند و <علامت‌دار>اند.
قارچ‌ها و كپك‌ها نیز می‌توانند حساسیت‌زا باشند. این حساسیت معمولاً در ماه‌های تابستان و پائیز باعث ایجاد علائم بیماری در بسیاری از افراد می‌شود. این مواد حساسیت‌زا غالبا در محل تجمع كاه، یونجه و برگ‌های خشك شده وجود دارند و در آب و هوای مرطوب، رشد آنها سرعت بیشتری گرفته و به ویژه در شرایطی كه جریان هوا و تهویه آزاد هوا برقرار نباشد به مقدار زیادی رشد كرده و گرده تولید می‌كنند.
● حساسیت فصلی چه علامتی دارد؟
سیستم ایمنی بدن، كارش این است كه از بدن دفاع كند. این سیستم وقتی با یك آنتی‌ژن (یك ماده ناآشنا و احتمالاً خطرناك مانند باكتری یا ویروس) مواجه می‌شود، با تولید موادی به نام آنتی‌‌بادی (پادتن) سعی می‌كند ماده نا‌آشنا را از پا درآورد. این روند یك روند طبیعی در حفظ ایمنی بدن محوسب می‌شود اما حساسیت وقتی اتفاق می‌افتد كه سیستم دفاعی در برخورد با عوامل بی‌ضرری مانند گرده گیاهان نیز چنین واكنش شدیدی از خودش نشان بدهد و آنتی‌بادی تولید كند. اما از آنجا كه آنتی‌ژنی وجود ندارد، این آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های طبیعی بدن متصل می‌شوند و از آنها موادی مثل ‌هیستامین آزاد می‌كنند كه در ایجاد علائم حساسیت نقش دارند.بنابراین پس از این كه یك بیمار، یك بار در معرض ماده حساسیت‌زا قرار گرفت سیستم ایمنی بدنش در دفعات بعدی به محض برخورد با ماده حساسیت‌زا، با سرعت بیشتری از خودش ‌هیستامین و سایر مواد حساسیت‌زا را آزاد می‌كند و این مواد باعث اتساع عروق خونی، افزایش ترشحات بدن در قالب اشك‌ریزش و آبریزش بینی، تورم بافت‌ها، خارش، عطسه و . . . می‌شوند. البته این واكنش‌ها تهدیدكننده زندگی نیستند و با وجود آزاری كه برای فرد ایجاد می‌كنند، به محض دور شدن از محیط حاوی مواد حساسیت زا، این علائم نیز فروكش می‌كنند.
● ۱۰ فرمان برای مقابله با حساسیت فصلی
‌۱) محل‌ ‌زندگی‌تان را حسابی پاك‌سازی كنید خصوصا قبل از آغاز فصل آلرژی. پنجره‌ها قفسه‌های كتابخانه و دستگاه‌های تهویه هوا را كه‌ ‌محل تجمع گرد و خاك‌اند، خوب پاك‌ ‌كنید. وگرنه، این گرد و غبارها علائم آلرژی‌تان را تشدید می‌كنند.
‌۲) وقتی گرده‌های موجود در هوا زیاد می‌شود فعالیت‌های‌ خارج از منزل‌تان‌‌ را تا می‌توانید، كم كنید. یادتان باشد كه بین ساعت‌ ‌۱۰ صبح تا ‌۴ عصر بیشترین میزان گرد و غبار در هوا پراكنده است. حتی‌المقدور در این ساعات، كمتر از منزل خارج شوید.
‌۳) دست‌كم ‌۳۰ دقیقه‌ ‌پیش از خارج شدن از خانه برای آغاز فعالیت‌های روزانه‌تان، داروهای تجویز‌ ‌شده‌تان را مصرف كنید.
۴) روزهایی كه میزان گرد و‌ ‌غبار هوا زیادتر است، پنجره‌های خانه‌تان را ببندید و از باز كردن پنجره‌ها یا استفاده از كولرهایی كه غبار بیرون را به داخل ساختمان‌ ‌می‌آورند، خودداری كنید.
‌۵) ملافه‌هاتان را هفته به هفته در آب‌ ‌گرم بشویید.
‌۶) لباس‌ها‌یتان را توی خانه خشك‌ ‌كنید. آویزان كردن لباس‌ها و ملافه‌ها در هوای آزاد و مثلا بر روی طنابی در بیرون از ساختمان، راهی است برای جریان گرد و غبار به داخل منزلتان.
‌۷) قبل از رفتن به رختخواب حتما دوش‌ ‌بگیرید و موهایتان را بشویید. فراموش نكنید كه پوست و موی شما محل مناسبی است برای‌ ‌تجمع گرد و غبار.
۸) از گذاشتن حیوانات خانگی روی‌ ‌اثاثیه منزل و یا ورود آنها به داخل اتاق خواب جلوگیری كنید. حواستان باشد كه گرده‌ها به راحتی روی پشم‌ بدن سگ و گربه تجمع می‌كنند. ‌۹) موقع‌ ‌رانندگی در فصول حساسیت‌زا، پنجره‌های اتومبیل‌تان را ببندید. ضمنا یادتان باشد كه همیشه جهت دستگاه تهویه هوا و جهت دریچه‌های تعویض هوا را مخالف صورت‌تان تنظیم كنید.
‌۱۰) هنگام باغبانی و مرتب كردن چمن‌ها‌ ‌حتما از ماسك‌های فیلتردار استفاده كنید.
۶ نكته‌ای كه باید به پزشكتان بگویید.
به خاطر تداخل دارویی ضد احتقان‌ها با داروهای دیگر و عوارض جانبی خطرناكی كه مصرف این داروها در دوران حاملگی و شیردهی به جا می‌گذارد، باید به پزشكتان موقع تجویز این داروها اطلاعات كاملی بدهید. مواردی كه پزشك باید از آنها باخبر باشد عبارتند از:
۱)آیا قبلا هم از این داروها استفاده كرده‌اید یا نه؟ و آیا قبلا موقع مصرف این داروها به آنها حساسیت نشان داده‌اید؟
۲) سابقه بیماری و سیر دقیق آلرژی‌تان چگونه بوده است؟
۳) نوع رژیم غذایی‌ یا عادات خاص غذایی‌تان چگونه است؟
۴) آیا در حال مصرف داروهای دیگری هم هستید یا نه؟ چه داروهایی؟
۵) دارید دوران حاملگی یا شیردهی را پشت سر می‌گذارید؟
۶) آیا به یكی از بیماری‌ها ی : دیابت، مشكلات پروستات، افزایش فشار داخل چشم (گلوكوم یا آب سیاه)، بیماری‌ قلبی، مشكلات عروقی، فشار خون، مشكلات تیرویید هم مبتلا‌ هستید یا نه؟
● اسپری‌های استرویید‌ی به چه درد می‌خورند؟
این اسپری‌ها در بهبود علایم بیماری واقعا سودمندند و باعث می‌شوند میزان احتقان بینی، تورم و آبریزش بینی و عطسه‌های مكرر، كمتر و كمتر شود. این استروییدها در واقع به هورمون‌های كورتیكوستروئیدی موجود در بدن كه توسط غده فوق كلیوی ساخته می‌شود، بسیار شباهت دارند و كارشان این است كه جلوی علایم و نشانه‌های التهابی ناشی از آلرژی را بگیرند. معمولا به صورت روزانه تجویز می‌شوند و حتی در روزهایی كه هیچ علامت آزاردهنده‌ای هم وجود ندارد، باید مورد استفاده قرار بگیرند.
از آنجا كه تقریبا تمام داروها عوارض جانبی دارند، این اسپری‌ها هم بی‌خطر نیستند اما عوارض جانبی‌شان واقعا ناچیز است، خصوصا در مقایسه با عوارض قرص‌های استروییدی. این هم طبیعی است كه هرچه بیشتر و طولانی‌تر مورد استفاده قرار بگیرند، عوارضشان بیشتر می‌شود. می‌پرسید چه عوارضی؟ جواب این است: سوزش مخاط داخلی بینی، خارش و خشكی بینی و‌ عطسه‌های تحریكی. این عوارض البته چندان خطرناك نیستند اما خانم‌هایی كه به دنبال استفاده از این اسپری‌ها با یكی از علایم زیر مواجه می‌شوند، باید مصرف دارو را قطع كنند و بلافاصله به پزشكشان اطلاع بدهند: اختلالات قاعدگی، افزایش رشد مو در نواحی خاصی از بدن كه معمولا محل رویش موی مردان است مثل صورت، گردن و . . .● اصول درمان آلرژی
دوری از ماده حساسیت زا، هر چه بیشتر، بهتر. در واقع، بهترین راه برای مقابله با این بیماری، رعایت همین نكته است. این نكته آن‌قدر اهمیت دارد كه برخی پزشكان به بیمارانشان توصیه می‌كنند محل زندگی‌شان را عوض كنند. این توصیه با این كه بعضی اوقات موثر واقع می‌شود اما هیچ تضمینی وجود ندارد كه بیمار به مواد حساسیت‌زای آن منطقه جدید حساسیت نداشته باشد و یا پس از مدتی، به آنها نیز حساس نشود. لذا این روش با وجود هزینه‌ای كه برای بیمار به همراه دارد امكان شكستش هم كم نیست.
استفاده از وسائل تهویه و تصفیه هوا در خانه و در طول فصول بیماری نیز باعث می‌شود كیفیت خواب شبانه و كیفیت زندگی بیمار بهبود یابد. همچنین استفاده از ماسك‌های ضد گرد و غبار در محیط خارج از خانه و محل كار هم باعث كاهش علائم می‌شود. همانطور كه گفته شد هیستامین یكی از موادی است كه باعث "علامت‌دار"شدن فرد می شود. بنابراین داروهای آنتی‌هیستامینیك در كاهش علائم فرد مؤثرند. داروهای ضد احتقان هم می‌توانند در كاهش بعضی از این علائم مفید باشند. البته هیچكدام از این داروها روی بیماری زمینه‌ای هیچ اثری ندارند و صرفا علائم بیماری را كاهش می‌دهند. داروهای بدون نسخه‌ای مانند اسپری‌های بینی، علاوه بر این كه ارزش محدودی در كاهش علائم بیماری دارند، استفاده طولانی مدت‌شان ممكن است عوارض شدیدی به دنبال داشته باشد و علائم بیماری را بدتر كند.استروئیدهای استنشاقی مانند اسپری بكلومتازون نیز گاهی در كنترل بیماری مفید بوده و ممكن است پزشك، آنها را تجویز كند. همچنین حساسیت‌زدائی نسبت به یك حساسیت خاص نیز می‌تواند به عنوان نوعی درمان مد نظر باشداما همانطور كه در ابتدای بحث درمان عنوان شد، مشورت با پزشك برای كشف و حذف عامل حساسیت‌زا، مهم‌ترین قدم به سوی درمان بیماری‌های حساسیتی است.
اگر حساسیت، یقه‌ی بینی و چشمانتان را گرفته و آبریزش بینی و اشك‌ریزش دارد كلافه‌تان می‌كند، دكونژستان‌ها را فراموش نكنید. دكونژستان یعنی ضد احتقان. ضد احتقان‌ها دسته‌ای از داروهای ضدحساسیت‌اند كه ممكن است به شكل‌های مختلفی از قبیل قرص،‌ شربت، قطره و اسپری آنها را دیده باشید.
در طی یك دوره آلرژی معمولا عروق خونی در چشم و بینی و سایر ارگان‌ها متورم می‌شوند و این باعث می‌شود علایمی بروز كند كه همان علایم مشهور حساسیت فصلی است: آبریزش از بینی، اشك‌ریزش از چشم و عطسه. دكونژستان‌ها با منقبض كردن عروق و بافت‌های این نواحی (چشم و بینی)، ورود جریان خون و طبیعتا ورود مایعات را به غشاهای مخاطی كاهش می‌دهند و این باعث می‌شود كه علایم تنفسی‌ در بیماران كاهش پیدا كند و بهبود واضحی در آبریزش بینی و اشك‌ریزش به وجود بیاید.
خب، بی‌خطر هم نیستند. سریع اثر می‌كنند اما همین بی‌خطر نبودنشان ایجاب می‌كند كه فقط برای مدت محدودی مورد استفاده قرار بگیرند. استفاده از اسپری‌های بینی و قطره‌های چشمی در این دسته دارویی باید به ۳ تا ۷ روز محدود شود و در صورتی كه بیشتر از این مدت مورد استفاده قرار بگیرند، اثر معكوس می‌گذارند و بیماری را تشدید می‌كنند.
دكونژستان‌های خوراكی البته این اثر معكوس را ندارند و به همین خاطر، می‌شود مدت بیشتری از آنها استفاده كرد تا نتیجه دلخواه حاصل شود. بی‌قراری،‌ عصبانیت و اختلال در خواب شایع‌ترین عوارض جانبی قرص‌های ضد احتقان‌اند اما از آنجا كه افزایش خفیف فشار خون نیز یكی از عوارض مصرف این گروه از دارو‌هاست معمولا به كسانی كه خودشان از بیماری پُرفشاری خون و یا افزایش فشار چشم رنج می‌برند، مصرف این دارو‌ها توصیه نمی‌شود.
● قابل توجه آنهایی كه اسپری بینی می‌زنند
▪ همیشه اسپری‌تان را دور از نور مستقیم قرار دهید و نگذارید مدت زیادی در محیط گرم بماند.
▪ یادتان باشد كه سرد شدن بیش از حد این اسپری‌ها هم، كارایی‌شان را كاهش می‌دهد. پس آنها را در معرض سرمای بیش از حد هم قرار ندهید.
▪ حتما به تاریخ انقضای آن توجه داشته باشید.
▪ حواستان به تداخلات دارویی هم باشد. به پزشكتان اطلاع بدهید كه آیا:
- قبلا از این اسپری‌ها استفاده كرده و به آنها حساسیت نشان داده‌اید؟
- رژیم غذایی خاص یا عادت غذایی خاصی دارید؟
- دارید از داروهای خاصی به طور مرتب و روزانه استفاده می‌كنید؟
- در دوران حاملگی یا شیردهی هستید؟
- ‌‌و‌ به یكی از این بیماری‌ها مبتلا هستید: دیابت، افزایش فشار داخل چشم (گلوكوم یا آب سیاه)، آسم، هر نوع عفونت ویروسی یا باكتریایی یا قارچی، سابقه جراحی بینی، پوكی استخوان، بیماری‌های قلبی و به ویژه سكته قلبی؟
● آنتی‌هیستامین‌ها‌ ازدیروز تا امروز
آشنایی‌تان با آنتی‌هیستامین‌ها احتمالا بیشتر از بقیه داروهای ضد حساسیت است. آنتی‌هیستامین‌‌ها خوشبختانه داروهای بسیار موثری برای درمان انواع آلرژی‌ها هستند و گفتن ندارد كه در استفاده از آنتی‌هیستامین‌ها هم انتخاب نوع و مقدار داروی مناسب برای هر بیمار صرفا در تخصص پزشك است. این گروه از داروها می‌توانند میزان وسیعی از علایم و نشانه‌های حساسیت فصلی را متوقف كنند.
آنتی‌هیستامین های قدیمی‌تر معمولا در كنار تخفیف علایم بیماری، خواب آلودگی هم ایجاد می‌كنند ولی آنتی‌هیستامین‌های جدیدتر ضمن ایجاد ایمنی و تاثیر بیشتر، خواب‌آلودگی كمتری به دنبال دارند و حتی بعضی از این آنتی‌هیستامین‌ها اصلا نقشی در ایجاد خواب آلودگی و سستی ندارند.
● ... و اما واکسن آلرژی
واكسن آلرژی همانطور كه از اسمش برمی‌آید، كارش این است كه با وارد كردن مقدار كمی از مواد آلرژن به بدن بیمار، حساسیت را در بدن او كاهش بدهد. طبیعی است كه این روش باید در بیمارانی بهتر جواب بدهد كه معلوم شده حساسیت‌شان به چه ماده‌ای است و در واقع آلرژن‌شان كشف شده. برای این منظور، معمولا آزمایش‌های خونی و پوستی متفاوتی روی بیمار انجام می‌شود. برای این كه واكسن‌های آلرژی به دردتان بخود، لازم است كه:
▪ آلرژن‌تان كشف شده باشد و ترجیحا هم یك آلرژن تنفسی داشته باشید؛ مثل گرده گیاهان و گرد و خاك و . . .
▪ علایم و نشانه‌های آلرژی را در تمام طول سال و یا لااقل در بیشتر اوقات سال، همراه داشته باشید و ضمنا نتوانید از آلرژن‌ها در محیط كار و زندگی‌تان دوری كنید.
▪ با درمان دارویی به نتیجه مطلوبی نرسیده باشید. روش كار از این قرار است كه آلرژنِ شناخته‌شده در مقادیر بسیار جزیی و به مرور طی مدت ۲ تا ۵ سال به بیمار تزریق می‌شود و میزان تزریق در طی این مدت و به مرور، بیشتر و بیشتر می‌‌شود تا مقاوت بدن فرد به ماده آلرژن افزایش پیدا كند.
تزریق‌ها معمولا ۱ تا ۲ بار در هفته انجام می‌شود و در بیشتر موارد پس از ۴ تا ۶ ماه نشانه‌های بهبودی در بیمار به چشم می‌خورد. پس از این مدت، می‌توان تزریق را به یك بار در ماه تقلیل داد. در اغلب موارد، بیماران پس از استفاده از این روش تا آخر عمرشان، دیگر علایم بیماری را نشان نمی‌دهند و نشانه‌های بهبودی و سلامت را برای همیشه حفظ می‌كند.‌

منبع : روزنامه سلامت