اقتصاد خانواده‏

خانواده اولین پایگاه فرد برای زندگی و مهم‏ترین مبنای تشکیل‏دهنده جامعه است.
خانواده، بخصوص در ایام گذشته به طور مستقیم علاوه بر نیازهای خود، تأمین‏کننده قسمتی از نیازهای جامعه نیز بود که این نقش با گذشت زمان از عهده تمام افراد خانواده خارج شد و بر دوش یک یا چند تن از آنها افتاد.
از لحاظ اقتصادی، خانواده اساسی‏ترین عامل تولید و مصرف کالاها و خدمات در جامعه است و مسئولیت عمده‏اش بقای نسل می‏باشد و برای انجام این مسئولیت مهم نیازمند تکاپوی اقتصادی بسیار زیاد است و اساس فعالیت‏های اقتصادی اجتماع نیز انجام مسئولیت‏های مهم خانواده است و برای همین است که اقتصاددانان، خانواده را بنیان زندگی اقتصادی جوامع می‏دانند، از جمله «ارسطو» که اقتصاد را علم خانه‏داری می‏دانست و اصولاً کلمه اقتصاد مشتق شده یونانی اقتصاد و خانواده است که امروزه این گرایش با عنوان اقتصاد خانواده و اقتصاد خانه یکی از شاخص‏ترین گرایش‏های اقتصاد در دنیا می‏باشد.
● ارکان اقتصاد خانواده‏
هر خانواده‏ای از منابع متعدد درآمد کسب می‏کند که این درآمد محدود است. یعنی مقدار معینی است و به هر مقدار که اراده کند، در اختیارش نیست و در عوض مخارجی دارد که برای انجام آن از درآمدهایش استفاده می‏کند. افراد برای ادامه زندگی به کالاهای زیادی نیاز دارند و باید درآمدش را به مصرف انواع کالاهای مورد نیازش مثل غذا، پوشاک، مسکن، آموزش، تفریحات و ... اختصاص دهد. درست است که نیازهای افراد بی‏نهایت است؛ اما همان طور که شما هم بارها در زندگی با آن برخورد کرده‏اید، درآمدهای خانواده محدود است و همیشه مقدار محدودی از نیازهایش را می‏تواند برآورده کند. اینجا اولین سؤال در مبحث اقتصاد خانواده به وجود می‏آید و آن این است که چگونه این درآمد را باید به مصرف انواع کالاها و خدمات اختصاص دهد؟
اصل هنر اقتصاد هم چگونگی تخصیص منابع محدود در دسترس جهت تأمین نیازهای نامحدود انسان‏ها است. مدیریت منابع مالی خانواده از مهم‏ترین وظایفی است که اغلب بر عهده زنان مدیر و با تدبیر است.
ما در طول زمان کالاهای بسیاری را مصرف می‏کنیم. برخی از این کالاها، مثل غذا، خوراک و پوشاک، برای زندگی افراد لازم و ضروری هستند، و برخی دیگر مثل انواع تفریحات و تجملات و ... جزء کالاهای لوکس به شمار می‏روند.
● کدام کالا را انتخاب و مصرف کنیم؟
اولین پرسشی که برای هر فرد مطرح می‏شود این است که کدام کالا را باید مصرف کند؟
در مصرف یک کالا به کدام ویژگی‏ها و مطلوبیت آن می‏اندیشیم و ارضای کدام نیازمندی‏ها را از مصرف یک کالا انتظار داریم؟
باید توجه داشت که جواب هر کسی به این سؤالات متفاوت خواهد بود و این امری طبیعی است چرا که نیازهای افراد بر اساس عادات، محل زندگی، سطح درآمد و ... با یکدیگر فرق می‏کند. نیازمندی‏های انسان را می‏توان به نیازهای زیستی، اجتماعی، روانی و اخلاقی طبقه‏بندی کرد و بیشتر نظریه‏پردازان معتقدند که تا نیازهای مادی انسان برآورده نشود، وی قادر به تأمین نیازهای معنوی نیست. انسان تا زمانی که نیازهای مادی دارد به دنبال نیازهای معنوی نمی‏رود. پس طبیعی است که برخی از نیازهای انسان که برای آنها هزینه می‏کند، مادی نباشند. از میان نیازهای مادی انسان هم همیشه نیازهایی اولویت دارند که در صورت نداشتنِ آنها زندگی برای افراد امکان‏پذیر نباشد؛ به عبارتی کالاهای ضروری هستند. اغلب، خانواده‏های با درآمدهای بالا به طور ناخودآگاه الگوی مصرفی خانواده‏های با درآمد پایین می‏شوند و از آنجا است که مشکلات مالی و اقتصادی در خانواده ایجاد می‏شود؛ چرا که ممکن است با این انتخاب نادرست الگوی مصرفی، به نان‏آور خانواده فشار بسیاری وارد شود و این به نوبه می‏تواند مشکلات خانوادگی و اجتماعی بسیاری را برای آنها ایجاد کند.
اولین راه یافتن الگوی مناسب مصرف این است که باورها و ارزش‏های خودمان را بکاویم و از خودمان بپرسیم به راستی چرا این گونه می‏اندیشیم؟ آیا هر خانواده ثروتمندی از لحاظ مصرفی درست مصرف می‏کند؟ پاسخ این سؤال را خودتان بدهید؛ به این فکر کنید که علی‏رغم ضرر و زیانی که به شما در خانواده به خاطر از دست رفتن آرامش گذشته وارد می‏شود، مصرف بیش از حد ضرورت شما چه زیان‏هایی می‏تواند به اقتصاد جامعه از دیدگاه کلان وارد کند؟!!
اگر شما در مهمانی جشن تولد فرزندتان از لامپ‏های متعدد و پر مصرف استفاده کنید، کسی شما را تحسین نمی‏کند؛ اما انرژی برق که محدود و گران است؛ بیهوده تلف می‏شود و ممکن است با این کار شما، عده‏ای هم در آن شب از این نعمت خدادادی که حق همه مردم است، محروم شوند. یا اگر شما برای عقب نماندن از دوست‏تان مدام مبلمان و لوازم لوکس خانه مثل یخچال و فریزر را عوض کنید، باعث مصرف بیش از حد نیاز واردات و ایجاد هزینه‏هایی می‏شوید که به جیب عوامل تولید خارجی برود و از چرخه تولید داخلی خارج شود. پس برای مصرف خودتان همیشه خودتان و بر اساس نیازهای ضروری‏تان بیندیشید، نه بر اساس نیازهای دیگران!
یادتان باشد هیچ گاه کسی شما را به خاطر مثل دیگران اندیشیدن تحسین نمی‏کند، همان طور که اگر شما بر اثر مصرف بیش از حد توان‏تان ورشکسته شوید کسی کمک‏تان نخواهد کرد. کسی نزد دیگران احترام بیشتری دارد که هیچ گاه محتاج آنها نشود. شما با دنبال کردن الگویی که با درآمدهایتان سنخیت دارد و می‏تواند جوابگوی مهم‏ترین نیازهایتان باشد، می‏تواند به همه نیازهایتان برسید در عین اینکه هرگز مجبور به دادن قسط یا قرض کردن از دیگران نباشید.

مریم سلیمانی‏موحد
۱) رزاقی، ابراهیم؛ الگوی مصرف و تهاجم فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۲) حائریان، محمود؛ مدیریت خانه، انتشارات دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۱.
۳) افشاری، زهرا؛ اقتصاد خانواده، تهران، دانشگاه الزهرا(س)، ۱۳۸۰.

منبع : مجله پیام‌زن