تغذیه برای یادگیری بیشتر و حافظه طولانی‌تر

در طی سالیان اخیر محققان متعدد تلاش کرده‌اند با مطالعاتی بسیار دقیق، نیازهای تغذیه‌ای بافت مغز را مشخص کرده و با راهکارهائی عملی موجب بهبود توان یادگیری و ارتقای سطح حافظه فرد شوند. اگرچه بافت عصبی همانند سایر بافت‌های بدن به کلیهٔ مواد مغذی نیازمند است، لیکن وجود برخی مواد برای این بافت از اهمیتی خاص برخودار بوده و در فقدان آنها به بافت یا عملکرد سیستم عصبی آسیب خواهد رسید. از جملهٔ این مواد مغذی می‌توان به ویتامین‌های C، E، A، ویتامین‌های گروه B، کولین و اسید فولیک اشاره کرد. در این بین با به‌کارگیری برخی توصیه‌های ساده می‌توان تأمین مواد مغذی موردنیاز بافت عصبی را تسهیل کرد. موارد زیر از مهمترین عوامل مؤثر بر قدرت یادگیری هستند:
فعالیت بدنی
تمامی ما از هوای تقریباً یکسانی تنفس کرده و اکسیژن موردنیاز خود را دریافت می‌کنیم. لیکن ظرفیت حمل و نقل اکسیژن به بافت‌های مختلف بدن به‌ویژه مغز، در بین انسان‌های مختلف یکسان نیست. البته روش‌های گوناگونی وجود دارد که با به‌کارگیری آنها می‌توان این ظرفیت را افزایش داده و کارآئی بافت‌های مختلف را بهبود بخشید. به‌طور مثال فعالیت بدنی موجب افزایش جریان خون و متعاقب آن افزایش خون‌رسانی به بافت‌ها می‌شود. مطالعات متعدد نشانگر آن است که فعالیت‌های غیررقابتی که با درگیری توأم نیستند، نظیر ژیمناسیک و انواع رقص‌ها تأثیر مثبت قابل توجهی بر توان ذهنی دانشجویان گذاشته است. البته این اثرات بیشتر در مهارت‌های مرتبط با درک مفاهیم و مطالب و هجی کلمات (Spelling) بوده است.
مصرف مایعات
بیش از ۸۰ درصد مغز انسان از آب تشکیل شده است. در سال ۱۹۹۵ نورولوژیست معروف Hannaford اذعان داشت که نقص و کاهش در ظرفیت یادگیری افراد ممکن است بر اثر کم‌آبی (Dehydration) خفیف فرد بروز کند. لازم به ذکر است که حالت کم‌آبی بدن در مناطق گرم و خشک و نیز در ارتفاعات از مسائل رایج است. در چنین شرایط آب و هوائی از دست‌دهی آب بدن به طریق تعریق و نیز هوای تنفسی افزایش خواهد یافت.
متخصصان آموزشی توصیه می‌کنند که روزانه بین هشت تا پانزده لیوان آب باید نوشیده شود تا کارآئی مغزی فرد تحت‌تأثیر قرار نگرفته و کاهش نیابد. البته علاوه بر آب، مصرف سای نوشیدنی‌ها نظیر آب‌میوه‌ها، سودا، چای و قهوه نیز مفید است. بسیاری از استادان یا دبیران آموزشی نوشیدن مایعات را در کلاس درس ممنوع کرده‌اند. این در حالی است که نوشیدن مایعات بر کارآئی مغزی و قدرت یادگیری فرد مؤثر است. لذا اجازهٔ همراه داشتن و نوشیدن آب به‌صورت یک بطری معمولی آب به افزایش یادگیری دانش‌آموزان یاری می‌رساند.
گلوکز
گلوکز مهمترین مادهٔ مغذی است که توسط مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که بعد از یک خواب شبانه حجم قابل توجهی از این گلوکز به مصرف رسیده است. این امر دلیلی بر اهمیت مصرف وعدهٔ غذائی صبحانه است. زیرا با مصرف این وعدهٔ غذائی (که متأسفانه در برخی موارد فراموش می‌شود) قندخون در حد مورد نیاز تنظیم شده و سوخت مورد نیاز سلول‌های مغزی تأمین می‌شود. تحقیقات متعدد نشانگر آن است که دانش‌آموزان یا دانشجویانی که وعدهٔ صبحانه را مصرف نکرده و در کلاس درس حاضر می‌شوند در شرایط مطلوب و آرمانی برای یادگیری قرار ندارند.
کولین
کولین ترکیبی است که در مواد غذائی چرب یافت شده و نیز در بدن ساخته می‌شود. ولی تحقیقات نشانگر آن بود که میزان ساخته شده از این مادهٔ مغذی، تأمین کنندهٔ نیاز بدن نبوده و باید مقداری از این نیاز از طریق غذاهای مصرفی تأمین شود. بر این اساس در سال ۱۹۹۹ آکادمی ملی علوم آمریکا این ماده را به‌عنوان یکی از مواد مغذی ضروری معرفی کرد.
این ماده ترکیبی است مرتبط با فسفولیپیدها که در حمل و نقل ترکیبات محلول در چربی مؤثر بوده و امولسیفایر چربی در بدن است. از آنجا که بخش قابل توجهی از بافت مغزی از چربی تشکیل شده، بنابراین کولین در تشکیل این بافت نقش دارد. از طرف دیگر محققان نشان داده‌اند که این ماده بر تولید و رهاسازی استیل کولین (یک مادهٔ ناقل عصبی که در فعالیت عضلانی و نیز ذخیرهٔ حافظه نقش دارد) موثر است.
در تحقیقی که به تازگی در مجلهٔ تغذیهٔ کالج آمریکا منتشر شد، این ماده به‌عنوان یک عامل مؤثر در ارتقای سطح حافظه معرفی شد. در این تحقیق محققان گزارش دادند که افزودن کولین به برنامهٔ غذائی مادر در دوران بارداری، موجب ابقای حافظه در مراحل بعدی زندگی در جنین می‌شود. لازم به ذکر است که دوران بارداری و شیردهی دوره‌هائی مهم در تشکیل بافت عصبی بوده و طی این دوران ذخایر کولین مادر به شدت تحلیل می‌رود در حالی که حضور کولین برای تشکیل و توسعه مغز ضروری است.
مهمترین منابع غذائی کولین عبارت است از: شیر، جگر، تخم‌مرغ و بادام‌زمینی.
آمینواسیدها
آمینواسیدها از جمله مواد مغذی اساسی بوده و در فعالیت‌های مغزی نقش اساسی دارند. از مهمترین کاربردهای این مواد مغذی نقش آنها در ساخت نوروترانسمیترها است. لازم به ذکر است مهمترین منابع این مواد غذائی انواع گوشت قرمز و سفید و لبنیات هستند. بنابراین اقشار کم‌درآمد که مصرف این گروه مواد غذائی در آنان کمتر از حد توصیه شده است و افرادی که به دلایل خاص نظیر عدم تحمل غذائی (عدم تحمل شیر) یا اعتقادات خاص (نظیر گیاه‌خواری) از مصرف این مواد غذائی خودداری می‌کنند، در معرض کمبود این مواد مغذی هستند.

محمد حضوری

منبع : مجله بهکام