اصول ورزش در بیماران دیابتی

ورزش می‌تواند به روش غیردارویی، بیماری قند را در بسیاری از موارد كنترل كرد. شدت بیماری را كاهش دهد و به میزان قابل توجهی، خطر عوارض درازمدت بیماری قند را كم‌ كند.
● ورزش چه كمكی می‌كند؟
ورزش‌های پویا و دینامیك (مانند پیاده‌روی، دویدن، شنا و...) باعث افزایش پاسخ‌دهی سلول‌های بدن به انسولین می‌شوند كه در صورت همراهی با تغذیه مناسب می‌تواند باعث كم‌شدن ذخایر چربی بدن شده و سوخت و ساز قند را در بدن به میزان قابل توجهی بهبود بخشد. ورزش می‌تواند درمان بیماری قند را از شیوه دارویی به شیوه غیر دارویی و درمان محدود به اصلاح رژیم غذایی تبدیل كند.
● چه كسانی می‌توانند ورزش كنند؟
توصیه می‌شود كه تمامی افراد مبتلا به بیماری قند كه تمایل به انجام ورزش دارند، قبل از شروع ورزش تحت ارزیابی كامل پزشكی قرار گیرند تا احتمال بیماری قلبی - عروقی در ایشان مورد بررسی قرار گیرد، همچنین از كنترل قند خون قبل از شروع ورزش اطمینان حاصل شود.
● مراقبت از پاها
در فرد مبتلا به بیماری قند، "فقط یك زخم كوچك" بی‌معنی است. هرگونه ضایعه و زخم هرچند كوچك می‌تواند به عفونت جدی وخطرناك تبدیل شود. پوشش مناسب برای پاها (جوراب و كفش مناسب) ضروری و حیاتی است. قبل از پوشیدن كفش آن را ازنظر وجود هرگونه جسم خارجی و سنگریزه به‌دقت بررسی كنید. جوراب مورد استفاده باید نرم و راحت باشد و پس از هر بار استفاده شسته شود. جوراب‌های خیس و عرق‌كرده خطر ایجاد زخم‌های پا و بیماری قارچی بین انگشتان پا را افزایش می‌دهد. كفش‌ها باید كاملا راحت و مناسب باشند. نباید از كفش‌های تنگ یا گشاد استفاده كرد.
بیماران باید روزانه پاهای خود را ازنظر وجود خراش، بریدگی، تاول، فشار توسط ناخن مجاور و وجود میخچه وارسی كنند. در صورت وجود هرگونه برش، خراش، تاول یا فشار توسط ناخن، بلافاصله با پزشك خود مشورت كنید.
● مراقبت افت قند خون باشید!
ورزش عملكردی شبیه به انسولین دارد. به این ترتیب اگر از داروهای خوراكی قند خون استفاده می‌كنید، در حین ورزش مراقب افت قند خون باشید. علایم هشداردهنده افت قند خون شامل لرزش بدن، طپش قلب، تعریق بیش از حد، گرسنگی شدید، سردرد، خواب‌آلودگی، گیجی و تغییر ناگهانی در خلق است. در صورتی كه دچار افت قندخون شدید:
▪ حتی اگر مطمئن نیستید كه افت قند پیدا كرده‌اید باز هم دست به كار شوید. اتلاف وقت شرایط را بدتر می‌كند.
▪ اگر امكان آزمایش قند خون با استفاده از گلوكومتر وجود دارد، قند خون خود را با این وسیله اندازه‌گیری كنید.
▪ از ماده غذایی شیرین استفاده كنید (مانند حبه قند، شكلات، آب‌میوه شیرین و....)
▪ از مصرف غذاهای چرب پرهیز كنید چرا كه چربی غذا مانع از جذب قند می‌شود.
▪ ۱۰ تا ۱۵ دقیقه صبر كنید و قبل از شروع مجدد ورزش در صورت امكان قند خون را با گلوكومتر كنترل كنید. اگر قند خون شما كمتر از ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است یا اگر هنوز حالتان كاملا خوب نشده است، ورزش را مجددا شروع نكنید.
افت قند خون در كسانی كه به تازگی ورزش را شروع كرده‌اند یا كسانی كه ورزش‌های سنگین انجام می‌دهند، شایع‌تر است. شما می‌توانید برای جلوگیری از افت قند خون در هنگام ورزش از پزشك خود بخواهید تا میزان انسولین یا داروهای ضد قند شما را تنظیم كند، همچنین می‌‌توانید قبل و بعد از انجام ورزش، مصرف غذایتان را افزایش دهید. بهتر است قند خون خود را تا ۱۲ ساعت پس از انجام ورزش‌های سنگین (ورزش به مدت بیش از ۴۵ دقیقه) یا پس از افزودن بر شدت و مدت ورزش معمول، كنترل كنیدد.
● چگونه ورزش كنیم؟
▪ بدن خود را به‌صورت تدریجی به ورزش عادت دهید
▪ از ورزش‌های آسان شروع كنید و شدت و مدت ورزش را به تدریج اضافه كنید.
▪ برای مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بدن خود را با حركات نرم و ملایم گرم كرده و بعد از آن ورزش اصلی را آغاز كنید.
▪ در انتهای ورزش، ناگهان ورزش را قطع نكنید، بلكه به تدریج فعالیت ورزشی را كاهش داده و سپس متوقف كنید.
▪ گرم‌كردن اولیه بدن قبل از شروع ورزش از امكان بروز مشكلات قلبی می‌كاهد و امكان بروز آسیب‌های ورزشی را كاهش می‌دهد.
▪ از ورزش‌كردن در هوای خیلی سرد یا خیلی گرم و یا هوای شرجی پرهیز كنید. در هوای گرم از لباس سبك، با رنگ روشن و نه چندان تنگ استفاده كنید تا امكان از دست دادن حرارت بدن وجود داشته باشد.
▪ از كلاه و ضد آفتاب استفاده كنید. قبل و بعد از انجام ورزش آب سرد بنوشید.
▪ اگر ورزش بیش از ۳۰ دقیقه طول می‌كشد یا اگر بیش از حد عرق كرده‌اید، در طول ورزش نیز یك لیوان دیگر آب سرد بنوشید.
▪ با علایم مشكلات قلبی، همچون درد سینه، درد بازو و دست، درد فك، تهوع، سرگیجه، احساس غش‌كردن، طپش قلب و تنگی نفس بیش از حد آشنا باشید.
ورزش توام با رژیم غذایی مناسب باعث كمترشدن ذخایر چربی شده و به این سوخت و ساز گلوكز را طبیعی می‌كند. ورزش‌ باعث كمتر شدن عوامل خطر بیماری‌های قلبی عروقی همچون فشارخون و كلسترول بالا نیز می‌شودد.
بی‌شك ورزش صحیح و مناسب، پس از رعایت تمام نكات ایمنی مرتبط با آن، در بهبود كنترل قند خون و كاستن از عوارض كوتاه‌ و درازمدت این بیماری موثر بوده، همچنین باعث بهبود روحیه و كیفیت زندگی بیماران مبتلا می‌شود.‌ معمولا پزشك در صورت وجود موارد ذیل، انجام ورزش را بلامانع تشخیص می‌دهد:
▪ سطح خون كمتر از ۲۵۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر خون
▪ نبود علایم به نفع بیماری شبكیه
▪ نبود علایم به نفع بیماری اعصاب محیطی
▪ نبود علایم به نفع بیماری كلیه
▪ نبود علایم بیماری‌های قلبی عروقی مانند درد قفسه صدری
▪ نبود سایر مشكلاتی كه انجام ورزش را غیرممكن می‌سازد

دكتر كیانوش انصاری گیلانی

منبع : روزنامه سلامت