نگاهی به سیستم‌های عامل تلفن همراه

در این نوشتار قصد داریم بدون جانبداری از سازنده‌ای خاص، سیستم‌های عامل مطرح در زمینه تلفن‌های همراه و دستیاران دیجیتال شخصی (PDA) و قابلیت‌های آن‌ها را بررسی کنیم. سیستم‌های عاملی که در این مقاله بررسی می‌شوند، Symbian، Windows Mobile، و Palm OS می‌باشند.
● دنیای کامپیوتر و ارتباطات
بسیاری از کاربران، هنگام خرید دستگاه تلفن همراه هوشمند خود عوامل متنوعی نظیر قیمت، قابلیت‌ها و اندازه آن را درنظر می‌گیرند. اما چنین به نظر می‌رسد که کاربران معدودی به سیستم‌عامل تلفن همراه خود، یا نرم‌افزار سیستمی که تحقق و اجرای کاربردهای متنوع تلفن همراه را میسر می‌سازد، حساسیت نشان داده یا اساسا آن را به عنوان عاملی برای‌ انتخاب یا عدم انتخاب یک محصول در نظر می‌گیرند. در این نوشتار قصد داریم بدون جانبداری از سازنده‌ای خاص، سیستم‌های عامل مطرح در زمینه تلفن‌های همراه و دستیاران دیجیتال شخصی (PDA) و قابلیت‌های آن‌ها را بررسی کنیم. سیستم‌های عاملی که در این مقاله بررسی می‌شوند، Symbian، Windows Mobile، و Palm OS می‌باشند.
● محک‌های مقایسه
بدون شک تعداد محک‌ها و گزینه‌هایی که برای مقایسه سیستم‌های عامل تلفن‌های همراه وجود دارند متنوع و گنجاندن آن‌ها در یک مطالعه‌ای مقایسه‌ای فراتر از حوصله خوانندگان خواهد بود، لیکن در این نوشتار محک‌های مشترک و تا جای ممکن کاربردی را انتخاب کرده‌ایم. این گزینه‌ها سهولت استفاده، پشتیبانی از کاربردهای Microsoft Office و سازگاری با آن، قابلیت‌های چندرسانه (Multimedia) و پشتیبانی از پست الکترونیکی است. نرم‌افزارهای سازندگان شخص ثالث (Third party) برای این سیستم‌های عامل که نقش مهمی در توسعه و گسترش کاربردهای این تلفن‌ها دارند نیز از نظر تعداد و کیفیت این گونه‌ کاربردها مقایسه خواهند شد. بی تردید توانایی‌ها و قابلیت‌های سیستم‌های عامل، به عنوان هسته نرم‌افزاری این تجهیزات از اهمیت و جایگاه ویژ‌ه‌ خود برخوردار بوده که در این نوشتار نیز به آنها اشاره خواهیم کرد.
● سیستم‌عامل Symbian
این سیستم‌‌عامل عمدتاً برای تلفن‌های همراه، تلفن‌های هوشمند، و برخی دستیاران دیجیتال شخصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و توانائی‌های متنوعی در زمینه مدیریت اطلاعات شخصی (PIM)، دفترچه تلفن، و تقویم داراست. کاربردهای شخص‌ ثالث متنوعی برای آن نوشته ‌شده است لکین نظر به اینکه نگارش‌های مختلفی از این سیستم‌عامل برای نسل‌های مختلف دستگاه‌های تلفن همراه هوشمند تولید شده است (به عبارت دیگر هر نگارش از سیستم‌عامل با در نظر گرفتن قابلیت‌های سخت‌افزاری نسل خاصی از دستگاه‌های تلفن طراحی و پیاده‌سازی شده است) لذا در عملکرد برخی از این کاربردهای شخص ثالث، با توجه به سخت‌افزار دستگاه تلفن هوشمند، ناسازگاری‌های به چشم می‌خورد. از نظر ساختاری این سیستم‌عامل از ۵ لایه اساسی تشکیل شده است که این لایه‌ها عبارت است از:
▪ لایه ارتباط با سخت‌افزار و خدمات هسته سیستم‌عامل
▪ لایه خدمات پایه
▪ لایه خدمات سیستم‌عامل (شامل خدمات عمومی سیستم‌عامل، خدمات ارتباطی، خدمات گرافیکی و چندرسانه، و ارتباط با سایر تجهیزات)
▪ لایه کاربرد (شامل JavaME)
▪ لایه واسط کاربر
سهولت استفاده مانند کاربردهای شخص ثالث ارتباط تنگاتنگی به سخت‌افزار تلفن همراه هوشمند دارد. به عنوان مثال از دید کاربران، کار با این سیستم‌عامل هنگامی که برروی سخت‌افزار Nokia ۹۳۰۰ نصب شده است بسیار ساده و سرراست است، اما این سهولت استفاده به مراتب کمتر از سهولت استفاده در سیستم‌های عامل Windows Mobile و یا Palm OS است. به طور مشخص، رابط کاربر سیستم‌عامل Symbian زمانی که برروی تلفن همراه Nokia ۶۶۸۲ نصب شده است، برای ورود اطلاعات متنی توسط کاربر (پست الکترونیکی و یا پیامک) دشوار و تاحدودی گمراه‌کننده است. در نتیجه سهولت استفاده از این سیستم‌عامل ارتباط تنگاتنگی با سخت‌افزار تلفن همراه هوشمند دارد.
این سیستم‌عامل از مستندات تهیه‌شده توسط کاربردهای اداری Microsoft شامل Word, Excel و Power Point به طور کامل پشتیبانی می‌نماید با این حال توانایی ایجاد، ویرایش و یا حتی مشاهده‌ این مستندات برروی دستگاه تلفن همراه وابستگی کامل به سخت‌افزار تلفن همراه و قابلیت‌های آن دارد. از نظر پشتیبانی از پست الکترونیکی این سیستم‌عامل نیز مانند سایرین به طور کامل از استانداردهای رایج پست الکترونیکی نظیر POP، IMAP۴، و Webmail پشتیبانی می‌نماید. با این حال کاربرانی که به دنبال راه‌حل‌های تنومند و مطمئن‌تری برای پست الکترونیکی خود هستند می‌توانند از کاربردهای Microsoft Exchange یا Blackberry Connect and Visto به عنوان سامانه پست الکترونیک بهره ببرند.
پشتیبانی از چندرسانه در این سیستم‌عامل به شکل ماهرانه‌ای تعبیه شده است. این سیستم‌عامل توانایی پخش چندرسانه‌های صوتی- تصویری و ضبط صدا را دارد. اما این قابلیت‌ها برروی تمام سخت‌افزارها به طور یکسان محقق نشده است. به عنوان مثال تلفن همراه هوشمند Nokia ۹۳۰۰ توانایی پخش فایل‌های صوتی تحت ساختار MP۳ را داشته و به علاه با استفاده از نگارش همراه نرم‌افزار RealPlayer قادر است فایل‌های چندرسانه با ساختار RealAudio،RealVideo و MP۳ را پخش نماید، ولی قادر به ضبط صدا یا تصویر نیست.
از نظر تنوع کاربردهای شخص ثالث برای این سیستم‌عامل، می‌توان به گزارش سایت handango اشاره کرد که در زمان نگارش این مقاله بیش از ۹۵۰۰ کاربرد شخص ثالث را برای این تلفن همراه ثبت کرده است. همچنان که در ادامه این مقاله می‌خوانید این تعداد کاربرد کمتر از کاربردهای شخص ثالث برای سیستم‌های عامل Windows Mobile و Palm OS است.
● سیستم‌عامل Windows Mobile
این سیستم عامل در واقع نگارش نهایی از روند توسعه خانواده سیستم‌های عامل همراه شرکت مایکروسافت است که در ابتدا با نام Pocket PC ۲۰۰۰ روانه‌ بازار دستگاه‌های تلفن همراه هوشمند، کامپیوترهای جیبی، و دستیارهای شخصی دیجیتال شد. معماری این سیستم‌عامل بر مبنای رابط برنامه‌های کاربردی Window۳۲ ( یا Win۳۲ API) است و علاوه بر ارائه خدمات پایه‌ای سیستم‌عامل، برنامه‌های کمکی دیگری را نیز در بر دارد.
در ابتدا باور بر این بود که این سیستم‌عامل پاسخ شرکت مایکروسافت به محصول رقیب یعنی Palm OS بود. در آن زمان نام این سیستم‌عامل Pocket PC بود. اما گذشت زمان و به طور مشخص ارائه نگارش ۶ از این سیستم‌عامل در اوایل سال میلادی ۲۰۰۷ توسط مایکروسافت، حاکی از توسعه و افزایش چشمگیر قابلیت‌های این سیستم‌عامل است. از میان این بهبودها می‌توان به قابلیت‌های جالب توجه در کاربرد تقویم، دفترچه تماس‌ها و قابلیت جست‌وجو در نامه‌های الکترونیکی اشاره نمود. در مقایسه با سیستم‌عامل‌های رقیب و به طور مشخص Palm OS، سیستم‌عامل Windows Mobile فهرست تماس‌ها یا همان دفترچه تلفن شما را به شکل کارآمدتری مدیریت می‌نماید. به خصوص روش‌های بهتری برای جست‌وجو در فهرست‌های حجیم از تماس‌ها (۱۰۰۰ رکورد و فراتر از آن) در این سیستم‌عامل تعبیه شده است.
از نظر ظاهری دفترچه تماس‌ها (یا همان دفتر تلفن) فیلدهای اطلاعاتی بیشتری در مقایسه با سیستم‌عامل Palm OS را در بر داشته و با شباهت زیادی که با دفترچه‌تلفن‌های معمولی دارد، معمولاً یافتن اسامی را با فشردن دو یا سه کلید میسر می‌نماید. مهمترین شکایتی که از این سیستم‌عامل ذکر شده است، دشواری و تعدد قدم‌های لازم برای انجام کارهای ساده (نظیر خروج از یک برنامه) است. در نگارش ۶ از این سیستم‌عامل، مایکروسافت میان‌برهای (Shortcut) متعددی را به سیستم‌عامل اضافه کرده ولی با این وجود جا برای کارهای بیشتر باقی است. در طول سالیان گذشته مایکروسافت تغییرات اندکی را برروی کاربردهای دفترچه تلفن، تقویم، یادداشت، و وظایف (Tasks) از این سیستم‌عامل اعمال کرده است ولی درنگارش ۶ از این سیستم‌عامل بهبودهای هوشمندانه‌ای به کاربرد دفترچه تلفن و تقویم اضافه شده است.
به عنوان مثال تاریخچه‌ تماس‌ها و دفترچه تلفن به شکل هوشمندانه‌ای به یکدیگر مرتبط شده‌اند به طوری که با مراجعه به دفترچه تلفن می‌توانید بفهمید که آخرین بار در چه تاریخی با شخص خاصی تماس گرفته‌اید یا از طرف وی با شما تماس گرفته ‌شده است، زمان تماس چه هنگامی بوده و طول مدت مکالمه چقدر می‌باشد. ادغام کاربرد Outlook و تقویم نیز از دیگر بهبودهای قابل توجه در این سیستم‌عامل است. از سوی دیگر با بهره‌گیری از کاربرد ActiveSync امکان هماهنگ و همزمان‌سازی کاربرد Outlook در کامپیوتر شخصی شما و کاربرد Outlook تلفن همراه به راحتی فراهم شده است. در این خصوص اشاره به این نکته نیز خالی از لطف نیست که مایکروسافت بدون ارائه توضیح مشخصی، قابلیت همزمان سازی این دو کاربرد با استفاده از شبکه‌های بی‌سیم (WiFi) را از سیستم‌عامل حذف کرده است.
به نظر می‌رسد تهدیدات امنیتی در شبکه‌های بی‌سیم و خطر انتشار و دسترسی ناخواسته به محتویات نامه‌های الکترونیکی از مهمترین دلایل این تصمیم باشند. نگارش ۶ از این سیستم‌عامل کاربردهای مجموعه اداری مایکروسافت شامل Word, Excel و Power Point را به طور کامل ارائه می‌کند. این کاربردها نه تنها برای مشاهده فایل‌های تولید شده توسط محصولات فوق الذکر، بلکه برای ویرایش آنها نیز قابل استفاده است. با این وجود محدودیت‌ها و توانایی‌های سخت‌افزار تلفن همراه در این زمینه از اهمیت و جایگاه تعیین کننده‌ای برخوردار است. در زمینه پست الکترونیکی این سیستم‌عامل علاوه بر استانداردهای POP و IMAP از فناوری تحویل بلادرنگ نامه‌های الکترونیکی نیز پشتیبانی می‌کند. از نظر پشتیبانی از چند رسانه، هیچ یک از سیستم‌های عامل ذکر شده در این مقاله، قابل رقابت با Windows Mobile نیستند.
علاوه بر امکانات رایج ضبط و پخش چند رسانه، اخیرا محصول نرم‌افزاری SlingPlayer که برای این سیستم‌عامل (و نیز سیستم‌عامل Symbian) نوشته‌ شده است، امکان پخش برنامه‌های تلویزیونی برروی دستگاه تلفن همراه فراهم خواهد شد. کاربردهای شخص ثالث متنوعی برای این سیستم‌عامل نوشته شده است که در صورت نیاز کاربران می‌توانند این کاربردها را به سیستم‌عامل اضافه و از آنها استفاده کنند. سایت‌هایی نظیر handango یا pocketgear نمونه‌هایی از سایت‌های متعدد ومتنوع عرضه‌کننده‌ کاربردهای شخص ثالث برای این سیستم‌عامل به شمار می‌روند. سایت handango بیش از ۱۷۶۰۰ کاربرد شخص ثالث را برای این سیستم‌عامل در بردارد.
● سیستم‌عامل Palm OS
متأسفانه این سیستم‌عامل به دلیل تحولات اخیری که در شرکت سازنده‌ آن رخ داده است در وضعیت گذار به سر می‌برد. در سال ۲۰۰۶ شرکت ژاپنی Access که تولید کننده نرم‌افزار می‌باشد، شرکت سازنده‌ PalmOS یعنی PalmSource را خرید و این در حالی رخ داد که یک سال قبل‌تر شرکت PalmSource از شرکت Palm منشعب شده ‌بود. این تحولات تجاری سبب شد که نگارش ۶ این سیستم‌عامل که قرار بود در سال ۲۰۰۳ روانه بازار شود، هیچگاه به بازار عرضه نشود و در حال حاضر تمام تجهیزاتی (تلفن‌های همراه و دستیاران دیجیتال همراه) که از این سیستم‌عامل استفاده می‌کنند، از نگارش ۵.۴ این سیستم‌عامل بهره می‌برند. با وجود اینکه آخرین نگارش این سیستم‌عامل بیش از ۳ سال است که به روز نشده است، لیکن همچنان از توانائی‌ها و قابلیت‌های قابل توجهی برخوردار بوده که آن را در رده سیستم‌های عامل امروزی قرار می‌دهد.
به عنوان مثال رابط کاربر این سیستم‌عامل به شکل قابل توجهی سهل‌الاستفاده است. اجرای برنامه با کلیک انجام شده و برای ورود اطلاعات کافی است که با استفاده از قلم مخصوص (و قابلیت تشخیص دستنویس) یا صفحه کلید مجازی اطلاعات را وارد کنید. یکی از نکات تحسین برانگیز در این سیستم‌عامل سهولت مدیریت کاربردهاست. در این سیستم‌عامل لازم نیست که از کاربردی خارج شوید (Exit) و به محض اجرای کاربرد دیگر، کاربرد قبلی به طور خودکار خاتمه می‌یابد. این ویژگی سبب می‌شود که بر خلاف سیستم‌های عامل دیگر (مانند Windows Mobile) حافظه تلفن همراه به طور ناخواسته برای کاربردهای متعدد تخصیص داده نشود.
این سیستم‌عامل بر خلاف دو رقیب دیگر سهم ناچیزی از بازار تلفن‌های همراه هوشمند را در اختیار دارد و بیشتر محبوبیتش را به سبب دستگاه‌های دستیار دیجیتال شخصی کسب کرده است. با استفاده از برنامه Outlook و Palm Desktop امکان همزمان سازی فایل‌ها با کامپیوتر شخصی فراهم می‌شود. این سیستم‌عامل با توجه به اینکه چند سالی است که به روز نشده است به طور پیش ساخته از مستندات اداری Microsoft Office پشتیبانی نمی‌کند و برای مشاهده فایل‌های Word, Excel و Power Point باید از نرم‌افزار کمکی DataViz استفاده کرد که تقریباً با تمام سخت‌افزارهای مجهز به Palm OS عرضه می‌شود. این نرم‌افزار کمکی امکان ویرایش فایل‌های Word و Excel را فراهم می‌کند اما قابلیت ویرایش فایل‌های Power Point را ندارد.
نرم ‌فزار مدیریت نامه‌های الکترونیکی در این سیستم‌عامل Versa Mail است که امکان دریافت نامه از طریق طیف وسیعی از رسانه‌های ارتباطی نظیر WiFi، Bluetooth و ارتباط همزمان‌سازی با کامپیوتر شخصی را فراهم می‌نماید. این نرم‌افزار از استانداردهای POP۳ و IMAP نیز پشتیبانی می‌نماید. از دیدگاه قابلیت‌های چند رسانه این سیستم‌عامل به مراتب در جایگاه عقب‌تری نسبت به رقبای خود قرار می‌گیرد. به عنوان نمونه برای پخش موسیقی‌هایی که با الگوی DRM محافظت شده‌اند، باید از نرم‌افزار جداگانه‌ای استفاده شود. همچنین این سیستم‌عامل تنها از استاندارد فایل‌های صوتی- تصویری MPEG۱پشتیبانی می‌نماید. از نظر نرم‌افزارهایی شخص ثالث، علیرغم عدم به روزرسانی این سیستم‌عامل طی سه سال گذشته، ولی حجم قابل توجهی از کاربردهای شخص ثالث برای این سیستم‌عامل عرضه شده است. سایت handango بیش از ۱۰۰۰۰ کاربرد را برای این سیستم عامل در بر دارد.
● سهم بازار
یکی از عوامل مهم و تعیین کننده در رواج و محبوبیت سیستم‌های عامل همراه، علاوه بر قابلیت‌های و ویژگی‌های نرم‌افزاری، حمایت و پشتیبانی شرکت‌های تولیدکننده سخت‌افزار (سازندگان تلفن‌های همراه یا دستیار دیجیتال شخصی) و به عبارت دقیق‌تر سهم بازار حمایت کنندگان از این سیستم‌های عامل می‌باشد. بر اساس آمار، سیستم‌عامل Symbian قریب به ۶۷% از بازار سیستم‌عامل همراه را در اختیار دارد و به دنبال آن سیستم‌عامل Windows Mobile با سهم ۱۵% و در جایگاه بعدی سیستم‌عامل PalmOS در کنار سایر سیستم‌های عامل رقیب (نظیرBlackberry و Linux) ۱۸% باقیمانده بازار را به طور گروهی در اختیار دارند. این سهم بازار ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با سهم بازار سازندگان تلفن‌های همراه دارد.
به عنوان مثال مالکین اصلی شرکت Symbian، شرکت‌های بزرگی نظیر نوکیا (با مالکیت ۴۷.۹% سهام)، اریکسون (با مالکیت ۱۵.۶% سهام)، سونی- اریکسون (با مالکیت ۱۳.۱% سهام)، پاناسونیک (با مالکیت ۱۰.۵% سهام)، زیمنس (با مالکیت ۸.۴% سهام) و در نهایت سامسونگ (با مالکیت ۴.۵%) می‌باشند که موفقیت هریک در بازار سخت افزار تلفن همراه به طور مستقیم موجب موفقیت، رواج و محبوبیت این سیستم‌عامل در بازار جهانی خواهد شد.

منبع : اخبار فن‌آوری اطلاعات ایتنا