استانداردهای سواد اطلاعاتی

مأموریت اصلی مؤسسات آموزش عالی، تربیت یادگیرندگان مادام‌العمر است. با این فرض که افراد دارای قابلیتها و توانایی‌های ذهنی استدلال و تفکر انتقادی هستند. دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید در طول دوره‌ها و دروس دانشگاهی به دانشجویان به عنوان عضوی از جامعه و همچنین شهروندان مطلع بیاموزند که چگونه یاد بگیرند. سواد اطلاعاتی کلید اصلی یادگیری مادام‌العمر می‌باشد. برای سنجش میزان سواد اطلاعاتی افراد لازم است استانداردهایی تعیین گردد. یکی از استانداردهای تعیین شده برای سنجش سواد اطلاعاتی «استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی»۱ است که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد. استانداردها همچنین شامل فهرستی از بازده‌ها برای سنجش پیشرفت دانشجویان در کسب سواد اطلاعاتی است. این بازده‌ها به عنوان راهنما برای استادان، کتابداران و سایر کسانی که دنبال روشهایی برای اندازه‌گیری یادگیری دانشجویان در زمینة سواد اطلاعاتی هستند می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
کلیدواژه:استانداردهای سواد اطلاعاتی/ استانداردهای شایستگی/ آموزش عالی/ ابزارهای سنجش/ فناوری اطلاعات
● سواد اطلاعاتی
سواد اطلاعاتی عبارتست از ایجاد توانایی در افراد تا بتوانند تشخیص دهند چه وقت به اطلاعات نیاز دارند. همچنین، توانایی ذخیره کردن اطلاعات، ارزشیابی و استفاده مؤثر از آن را در زمان نیاز داشته باشند. سواد اطلاعاتی در جامعه ای که دائم در معرض تغییرات فناوری و همچنین در معرض منابع اطلاعاتی بیشماری قرار دارد لازم به نظر می‌رسد. ظهور و پیشرفت فناوریهای گوناگون اطلاعاتی موجب شده تا هر فرد با انبوهی از اطلاعات در محل تحصیل، در محل کار و در زندگی روزمره روبرو گردد. این اطلاعات به وسیله کتابخانه‌ها، منابع جامعه، سازمانهای خاص و همچنین اینترنت قابل دسترسی است. اکثر اطلاعات بدون گذشتن از هیچ فیلتری در دسترس همگان قرار می‌گیرد. بنابراین، سؤالاتی در مورد اعتبار، پایایی، ثبات و اصیل بودن آنها مطرح است. به علاوه این اطلاعات از منابع و رسانه‌های گوناگون نظیر متن (نوشته)، صدا، تصویر و کارهای گرافیکی در دسترس است. همه این موارد موجب می‌شود تا افراد با چالش‌های جدی در فهم اطلاعات و ارزشیابی آن روبرو باشند. از این رو، وجود اطلاعات به تنهایی موجب داشتن شهروندانی مطلع و آگاه نمی‌شود مگر اینکه آنها تواناییهای لازم برای استفاده مؤثر از اطلاعات را کسب کرده باشند. از طرف دیگر، سواد اطلاعاتی پایه و اساس یادگیری مادام‌العمر را فراهم می‌کند و برای کلیه سطوح تحصیلی و تمام محیط‌های یادگیری لازم و ضروری است. سواد اطلاعاتی موجب می‌شود تا فراگیران جستجوگریهای خود را توسعه بخشیده و به یادگیری خودگران دست یابند. فرد با سواد اطلاعاتی، دارای ویژگیها و تواناییهایی است از جمله اینکه او قادر است:
▪ نوع، دامنه و میزان اطلاعات موردنیاز خود را تعیین نماید.
▪ به اطلاعات موردنیاز به طور مؤثر و کارآ دسترسی پیدا نماید (پیدا کردن اطلاعات موردنیاز).
▪ اطلاعات و منابع اطلاعاتی را به طور نقادانه مورد ارزشیابی قرار دهد.
▪ اطلاعات انتخاب شده را با دانش پیشین تلفیق کند.
▪ اطلاعات را به طور مؤثر برای رسیدن به اهداف خاص استفاده نماید.
▪ مسائل اجتماعی، اقتصادی و حقوقی پیرامون استفاده و دسترسی به اطلاعات را از نظر اخلاقی و قانونی بداند.
● سواد اطلاعاتی و فنّاوری اطلاعات
سواد اطلاعاتی به مهارتهای فناوری اطلاعات وابسته است. فرد باسواد از نظر فناوری اطلاعات قادر است تا رایانه‌ها، نرم‌افزارهای کاربردی، پایگاههای داده و فناوریهای دیگر را برای انجام امور گوناگون مربوط به تحصیل، حرفه و امور شخصی خود به کار گیرد. بنابراین افرادی که مایل هستند تا به سواد اطلاعاتی دست یابند ابتدا باید مهارتهای تکنولوژیکی مربوطه را کسب کنند. گزارش سال ۱۹۹۹ انجمن ملی اطلاعات در مورد تفاوت دو واژه فوق‌الذکر به شرح زیر می‌باشد. سواد اطلاعاتی شامل محتوا، ارتباطات، تجزیه و تحلیل، جستجوی اطلاعات و ارزشیابی آن می‌باشد در صورتی که فناوری اطلاعات بسیار فراتر از مفهوم سواد رایانه‌ای است و به فهم عمیق و رو به افزایش فناوری و استفاده ماهرانه از آن می‌پردازد. سواد اطلاعاتی آغازگر، حافظ و توسعه دهنده یادگیری مادام‌العمر است از طریق قابلیتهایی که فناوریها فراهم کرده‌اند.
● سواد اطلاعاتی و آموزش عالی
مأموریت اصلی مؤسسات آموزش عالی، تربیت یادگیرندگان مادام‌العمر است. با این فرض که افراد دارای قابلیتها و توانایی‌های ذهنی استدلال و تفکر انتقادی هستند. دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی باید در طول دوره‌ها و دروس دانشگاهی به دانشجویان به عنوان عضوی از جامعه و همچنین شهروندان مطلع بیاموزند که چگونه یاد بگیرند. سواد اطلاعاتی کلید اصلی یادگیری مادام‌العمر می‌باشد. سواد اطلاعاتی توان دانشجویان را در ارزشیابی، مدیریت و استفاده از اطلاعات افزایش می‌دهد. فناوریهای اطلاعاتی نیز به فراگیر کمک می‌کند تا فارغ از محدودیتهای زمانی و مکانی به یادگیری بپردازد. برای سنجش میزان سواد اطلاعاتی افراد لازم است استانداردهایی تعیین گردد. یکی از استانداردهای تعیین شده برای سنجش سواد اطلاعاتی «استانداردهای قابلیت سواد اطلاعاتی برای آموزش عالی»۲ است که در قسمت بعد مورد بررسی قرار می‌گیرد.
قابلیت‌ها برای سواد اطلاعاتی شامل ۵ استاندارد و ۲۲ شاخص عملکردی است. تمرکز این استانداردها بر نیازهای دانشجویان آموزش عالی می‌باشد. استانداردها همچنین شامل فهرستی از بازده‌ها برای سنجش پیشرفت دانشجویان در کسب سواد اطلاعاتی می‌باشند. این بازده‌ها می‌تواند به عنوان راهنما برای استادان، کتابداران و سایر کسانی که دنبال روشهایی برای اندازه‌گیری یادگیری دانشجویان در زمینة سواد اطلاعاتی هستند، باشد. در کاربرد این استانداردها، مؤسسات آموزشی نیاز دارند تا مهارتهای فکری گوناگونی که بازده‌های گوناگون یادگیری به همراه دارند را شناسایی کنند. بنابراین، برای سنجش در این بازده‌ها به ابزارها و روشهای متفاوتی نیاز است. برای مثال، مهارتهای سطوح پایین و بالای طبقه‌بندی بلوم در این بازده‌ها وجود دارد. با مطالعه بازده‌ها می‌توان به اهداف رفتاری پی برد. بهتر است روشهای سنجش متناسب با مهارتهای تفکر مربوط به هر بازده به عنوان یک قسمت جدانشدنی از برنامه اجرایی مؤسسه در نظر گرفته شود. برای مثال، بازده‌های زیر نشاندهندة مهارتهای سطوح بالا و پایین تفکر می‌باشند.
▪ مهارتهای تفکر «سطح پایین»:
بازده شماره (۲- ب) یا ۲،۲،۲ برای شناسایی کلیدواژه‌ها، مترادفها و اصطلاحات مربوط به اطلاعات موردنیاز جزو مهارتهای سطح پایین تفکر به شمار می‌آید.
▪ مهارتهای تفکر «سطح بالا»:
بازده شماره (۳- ب) ۲..۳،۳ ترکیب اولیه را به سطوح بالاتر از مفاهیم انتزاعی گسترش می‌دهد تا فرضیه جدیدی بسازد که ممکن است به اطلاعات اضافی نیاز داشته باشد.
برنامة ارزشیابی سواد اطلاعاتی مشخص می‌کند که آنها در چه زمینه‌هایی نیاز به رشد و کار بیشتر دارند و همچنین اهداف دست یافته را مشخص می‌کند. همچنین به طور ضمنی به قانونگذاران مؤسسات کمک می‌کند که چگونه شهروندان و دانشجویانی تحصیلکرده و باسواد داشته باشند.
▪ استاندارد اول
دانشجو با سواد اطلاعاتی باید بتواند ماهیت و وسعت اطلاعات را مشخص می‌کند:
▪ شاخص‌های عملکرد
۱) دانشجو با سواد اطلاعاتی نیاز اطلاعاتی خود را مشخص می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) با شرکت در بحث‌های کلاسی، مصاحبت با همکلاسی‌های خود و همچنین بحثهای الکترونیکی موضوع تحقیق خود را مشخص و اطلاعات موردنیاز خود را شناسایی و مشخص می‌کند.
ب) مسئله مورد پژوهش را مشخص و سئوالهای پژوهش را تنظیم می‌کند.
پ) منابع عمومی اطلاعات را کشف می‌کند.
ت) نیاز اطلاعاتی تحقیق را تعریف و اصلاح می‌کند (مدیریت اطلاعات).
ث) برای اطلاعات موردنیاز مفاهیم اصلی و واژه‌های کلیدی مشخص می‌کند.
ج) تشخیص می‌دهد که اطلاعات موجود می‌تواند با تجربیات قبلی ترکیب شود. و یا براساس تجربیات قبلی تحلیل شود تا اطلاعات جدیدی ساخته شود.
۲) دانشجو با سواد اطلاعاتی، انواع منابع اطلاعاتی را با فرمتهای گوناگون مشخص و استفاده می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) چگونگی تهیه، سازماندهی و توزیع اطلاعات رسمی و غیررسمی را می‌شناسد.
ب) ارزش و تفاوتهای بالقوه منابع اطلاعاتی را در رسانه‌های گوناگون (برای مثال: چندرسانه‌ایها، پایگاه داده، سایتها، مجموعه داده‌ها، وسایل سمعی و بصری و کتاب) مشخص می‌کند.
پ) هدف و مخاطبین منابع بالقوه را شناسایی می‌کند.
ت) بین منابع اولیه و ثانویه تفاوت قایل می‌شود.
۳) دانشجو با سواد اطلاعاتی باید هزینه‌ها و فواید حاصل از اطلاعات موردنیاز را در نظر بگیرد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) قابلیت دسترسی به اطلاعات موردنیاز را مشخص می‌سازد و راهبردهای دستیابی به اطلاعات را تعیین می‌کند.
ب) امکان دستیابی به مهارت و یا زبان جدید را برای جمع‌آوری اطلاعات موردنیاز در نظر می‌گیرد.
پ) برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز، زمان و برنامه مشخصی را در نظر می‌گیرد.
۴) دانشجو با سواد اطلاعاتی، ماهیت و وسعت اطلاعات موردنیاز را مورد ارزشیابی مجدد قرار دهد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) اطلاعات اولیه موردنیاز را برای تجدیدنظر، ویرایش و دوباره‌سازی مجدداً مرور می‌کند.
ب) ملاکها را برای اتخاذ تصمیم پیرامون انتخاب اطلاعات مشخص می‌کند.
● استاندارد دوم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، به اطلاعات موردنیاز به طور مؤثر و کار‌آ دسترسی پیدا می‌کند.
▪ شاخصهای عملکرد
۱) دانشجو با سواد اطلاعاتی، مناسبترین روشهای جستجو و نظامهای بازیابی اطلاعات را برای دستیابی به اطلاعات موردنیاز انتخاب می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) روشهای مناسب جستجو را شناسایی می‌کند (برای مثال، روشهای زمینه‌یاب، شبیه‌سازی، تجارب آزمایشگاهی).
ب) فایده‌ها و قابلیت کاربرد روشهای گوناگون جستجو را پیدا می‌کند.
پ) وسعت، محتوا، و سازماندهی نظامهای بازیابی اطلاعات را جستجو می‌کند.
ج) مؤثرترین و کارآمدترین شیوه‌های دستیابی به اطلاعات را از میان روشهای جستجو و یا نظامهای بازیابی اطلاعات انتخاب می‌کند.
۲) دانشجو با سواد اطلاعاتی، راهبردهایی برای طرح جستجو انتخاب و آنها را اجرا می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) طرحی برای جستجوی متناسب با روش تحقیق (روش جستجو) می‌پروراند.
ب) کلیدواژه‌ها، مترادفها، و کلمات مناسب را برای جستجوی اطلاعات شناسایی می‌کند.
پ) لغات کنترل شده خاص آن رشته و یا منبع اطلاعاتی را انتخاب می‌کند.
ج) راهبرد جستجو را با استفاده از فرمانهای مناسب نظام بازیابی اطلاعات انتخاب می‌کند (برای مثال، عمل کننده‌های بول، اختصار کلمات و واژه‌ها، موتورهای جستجوگر، سازماندهنده‌های داخلی نظیر شاخص‌ها برای کتاب).
د) راهبرد جستجو را در نظامهای گوناگون بازیابی اطلاعات با تنوع واسط‌های کاربران و موتورهای گوناگون جستجو و همچنین استفاده از فرمان به زبانها، پروتکل‌ها و پارامترهای گوناگون اجرا می‌کند.
ز) در هنگام جستجو، پروتکلهای جستجوگر مناسب با رشته را به کار می‌گیرد.
۳) دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات را از شبکه اینترنت و یا منابع دیگر بازیابی می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) نظامهای گوناگون جستجو را در فرمتهای گوناگون بازیابی می‌کند.
ب) طرحها و نظامهای طبقه‌بندی گوناگون را برای استقرار منابع اطلاعاتی در داخل کتابخانه یا برای شناسایی سایتها و پایگاههای اطلاعاتی به کار می‌گیرد (برای مثال، نظامهای سرشناسه و یا نظامهای شماره‌گذاری).
ث) سرویسهای اینترنتی ویژه و یا سرویسهای شخصی موجود در مؤسسه را برای بازیابی اطلاعات موردنیاز به کار می‌گیرد (برای مثال، امانت بین کتابخانه‌ای/ تحویل اسناد توسط مؤسسات حرفه‌ای، مؤسسات تحقیقاتی و متخصصان پژوهش در جامعه).
ج) روشهای گوناگون پژوهش نظیر پیمایش، نامه، مصاحبه، و روشهای دیگر جمع‌آوری اطلاعات را به کار می‌برد.
۴) در هنگام نیاز، دانشجو با سواد اطلاعاتی راهبردهای جستجو را اصلاح می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) کمیت، کیفیت و تناسب نتایج جستجو را مورد سنجش و ارزشیابی قرار می‌دهد تا ببیند که آیا نظامهای بازیابی اطلاعات در اشکال گوناگون با روشهای متفاوت جستجو می‌تواند به کار گرفته شود.
ب) شکافها را در اطلاعات بازیابی شده شناسایی می‌کند تا تعیین کند که آیا راهبرد جستجو باید مورد تجدیدنظر و ویرای قرار بگیرد.
ج) جستجو را با راهبردهای تجدیدنظر شده تکرار می‌کند.
۵) دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات را از منابع مربوطه استخراج، ثبت و مدیریت می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) از میان فناوریهای گوناگون، مناسبترین آنها را برای استخراج اطلاعات انتخاب می‌کند (برای مثال، کپی کردن و چسباندن، نرم‌افزارهایی که کار فتوکپی را انجام می‌دهد، اسکنر، وسایل سمعی و بصری، یا وسایل برای کشف).
ب) نظامی را برای سازماندهی اطلاعات ایجاد می‌کند.
پ) منابعی که اطلاعات از آنها نقل شده یادداشت می‌کند تا در آینده به عنوان مأخذ از آنها استفاده کند.
ج) فناوریهای گوناگون را برای مدیریت اطلاعات انتخاب شده به کار می‌برد.
● استاندارد سوم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات و منابع آنها را به طور نقادانه ارزشیابی می‌کند و اطلاعات انتخاب شده را به دانش پایه و یا نظام ارزشی قبلی خود تلقیق می‌کند.
▪ شاخص‌های عملکرد
۱) دانشجو با سواد اطلاعاتی، عقاید اصلی جمع‌آوری شده از منابع گوناگون را خلاصه می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) متون را می‌خواند و عقاید اصلی را انتخاب می‌کند.
ب) مفاهیم موجود در متن را تفسیر کرده و به زبان خود آنها را بیان می‌کند.
ج) نقل‌قولهای مستقیم را کلمه به کلمه نقل می‌کند.
۲) دانشجو با سواد اطلاعاتی ملاکهایی را برای ارزشیابی اطلاعات و منابع آنها به کار می‌برد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) به منظور مشخص کردن اعتبار، ثبات، صحت، دقت و زمان انقضای اطلاعات، منابع آنها مورد بررسی و مقایسه قرار می‌گیرد.
ب) ساختار، منطق استدلالهای ارائه شده و یا روشها را تجزیه و تحلیل می‌کند.
پ) تعصب، خدعه و حیله، یا دستکاری اطلاعات را تشخیص می‌دهد.
ج) زمینه‌های فرهنگی، فیزیکی که اطلاعات در آنها ساخته شده را می‌شناسد و تأثیر زمینه را در تفسیر اطلاعات می‌فهمد.
۳) دانشجو با سواد اطلاعاتی، عقاید اصلی را با هم ترکیب می‌کند تا مفهوم جدیدی را بسازد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) ارتباط بین مفاهیم را می‌شناسد و آنها را براساس شواهد و مستندات با هم ترکیب می‌کند.
ب) فرضیات جدیدی را که به اطلاعات اضافه نیاز دارند مطرح می‌کند.
پ) رایانه و فناوریهای دیگر را به کار می‌برد (برای مثال، صفحه گسترده‌ها، پایگاه داده‌ها، چندرسانه‌ایها و وسایل سمعی و بصری).
۴) دانشجو با سواد اطلاعاتی، دانش جدید را با دانش قبلی مقایسه می‌کند تا به تناقضها، ارزشهای افزایش یافته و یا دیگر ویژگیهای اطلاعات پی ببرد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) مشخص می‌کند که آیا اطلاعات موجود برای تحقیق کافی است و یا به اطلاعات دیگری هم نیاز می‌باشد.
ب) ملاکهایی را به کار می‌برد تا تعیین کند که آیا اطلاعات موجود اطلاعاتی که از سایر منابع به دست‌ آ‌مده است را نقض یا اثبات می‌کند.
ت) براساس اطلاعات جمع‌آوری شده به نتیجه‌گیری می‌پردازد.
ج) نظریه‌ها و تئوری‌ها را با تکنیکهای مناسب موضوع آزمایش می‌کند (به صورت تجربی و یا شبیه‌سازی).
د) دقت و صحت احتمالی را با در نظر گرفتن منابع اطلاعات، محدودیتهای ابزار و راهبردهای جمع‌آوری اطلاعات و همچنین مستدل بودن نتایج می‌سنجد.
ر) دانش جدید را با دانش قبلی تلفیق می‌کند.
ز) اطلاعاتی را که دال بر وجود شواهد و مدارک برای موضوع هستند را انتخاب می‌کند.
۵) دانشجو با سواد اطلاعاتی مشخص می‌کند که آیا دانش جدید تأثیری روی نظام ارزشی فرد دارد و سعی در تطبیق و رفع تفاوتها دارد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) نقطه نظرات متفاوت را در ادبیات تحقیق کشف می‌کند.
ب) تصمیم می‌گیرد که نقطه‌نظرات متفاوت را رد کند و یا آنها را بپذیرد.
۶) دانشجو با سواد اطلاعاتی، درک و تفسیر اطلاعات را از طریق گفتمان با دیگر افراد، با متخصصان موضوع، با افراد تجربه‌دار و استادکاران اعتبار می‌بخشد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) در بحث‌های کلاسی و مباحثات دیگر شرکت می‌کند.
ب) در کلاسهای درس الکترونیکی شرکت می‌کند و بحث و گفتمان پیرامون موضوع را در این کلاسها تشویق می‌کند.
ت) نظرات متخصصان را از روشهای گوناگون پیدا می‌کند (برای مثال، مصاحبه با آنها و یا از طریق گروههای بحث الکترونیکی۳).
۷) دانشجو با سواد اطلاعاتی، مشخص می‌کند که آیا تحقیق اولیه باید مورد تجدیدنظر واقع شود.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) مشخص می‌کند که نیاز اولیه اطلاعات ارضاء شده و آیا اطلاعات زیادتری موردنیاز است.
ب) راهبردهای جستجو را مرور می‌کند و مفاهیم اضافی را در هنگام نیاز تلفیق می‌کند.
ت) منابع به کار گرفته شده برای بازیابی اطلاعات را مرور می‌کند و آنها را توسعه می‌دهد.
● استاندارد چهارم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، به صورت انفرادی و یا گروهی، برای رسیدن به منظور خاصی از اطلاعات استفاده می‌کند.
▪ شاخص‌های عملکرد
۱) دانشجو با سواد اطلاعاتی، اطلاعات تازه و پیشین را برای تولید محصول و یا عملکرد جدیدی به کار می‌برد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق با دانشجو این است که:
الف) محتو را به شکلی تنظیم می‌کند که اهداف را حمایت کند و محصول و یا عملکردی را ایجاد کند (برای مثال، طرحها، دستنویسها و تابلوهای نمایش و فیلمنامه).
ب) دانش و مهارتهای حاصل از تجربیات را برای تولید دانش و یا عملکرد جدید در کنار هم قرار می‌دهد.
پ) از تلفیق دانش پیشین یا دانش ساخته شده (با استفاده از نقل قولها و یا تفسیرها) برای حمایت از محصول جدید و یا عملکرد استفاده می‌کند.
ت) متنهای دیجیتالی، تصاویر، داده‌ها را در هنگام نیاز در کنار هم قرار می‌دهد.
۲) دانشجو با سواد اطلاعاتی، فرآیند توسعه محصول و یا عملکرد را مورد تجدیدنظر قرار می‌دهد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) از اطلاعات حاصله، ارزشیابی‌های انجام گرفته و رد و بدل اطلاعات، مجله و یا دفترچه‌ای را تهیه می‌کند.
ب) بر موفقیت‌ها، شکست‌ها و راهبردهای دیگر تفکر می‌کند.
۳) دانشجو با سواد اطلاعاتی، محصول و یا عملکرد را با دیگران رد و بدل می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) مناسبترین شکل رسانه را برای انتقال محصول و یا عملکرد برای مخاطبین موردنظر انتخاب می‌:ند.
ب) برای تولید محصول و یا عملکرد از مجموعه‌ای از فناوریهای اطلاعاتی استفاده می‌کند.
پ) اصول طراحی و ارتباطات را در هم تلفیق می‌کند.
ت) به طور روشن و واضح با مخاطبین موردنظر ارتباط برقرار می‌کند.
● استاندارد پنجم
دانشجو با سواد اطلاعاتی، بسیاری از موارد حقوقی، اقتصادی مربوط به دسترسی و استفاده از اطلاعات را می‌فهمد.
▪ شاخص‌های عملکرد
۱) دانشجو با سواد اطلاعاتی بسیاری از موارد اخلاقی، قانونی و اقتصادی مربوط به اطلاعات و فناوری اطلاعات را می‌فهمد.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) موارد مربوط به امنیت و محرمانه بودن اطلاعات را در هر دو محیط سنتی و الکترونیکی می‌شناسد و در مورد آنها بحث می‌کند.
▪ موارد مربوط به آزادی در مقابل دسترسی آزاد محور را تشخیص و در مورد آنها بحث می‌کند.
▪ موارد مربوط به سانسور اطلاعات و آزادی انتشار اطلاعات را تشخیص و در مورد آنها بحث می‌کند.
▪ مالکیت نبوع، حق کپی رایت۴ یا حق چاپ محفوظ، همچنین مواد با حق چاپ محفوظ را می‌شناسد.
۲) دانشجو با سواد اطلاعاتی، قوانین، مقررات و خط‌مشی‌های مربوط به دسترسی و استفاده از منابع اطلاعاتی را رعایت می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
▪ با پذیرش قوانین و مقررات مربوطه در بحث‌های الکترونیکی شرکت می‌کند.
▪ برای دسترسی به منابع اطلاعاتی از کلمه رمز و رمز عبور و یا فرمهای دیگر شناسایی شخص استفاده می‌کند.
▪ خط‌مشی‌های سازمانها و یا مؤسسات را برای دسترسی به منابع اطلاعاتی پذیرفته و اجرا می‌کند.
▪ از مجموعه منابع اطلاعاتی، وسایل و تسهیلات نظامهای اطلاعاتی به خوبی نگهداری می‌کند.
▪ به روش قانونی، متن، داده، تصویر و یا صدا را بدست می‌آورد و آنها را منتشر می‌سازد.
▪ مفهوم دزدی تألیفات و یا اختراعات را می‌فهمد و کار دیگران را به نام خودش نشان نمی‌دهد.
▪ سیاستها و خط‌مشی‌های مؤسسه که مربوط به تحقیق هستند را می‌فهمد.
۳) دانشجو با سواد اطلاعاتی، از کسانی که در انتقال و یا تولید منابع اطلاعاتی برای ساخت محصول و یا انجام عملکرد نقش داشته‌اند تشکر و قدردانی می‌کند.
بازده‌های حاصله از فرآیند فوق برای دانشجو این است که:
الف) سبک مناسب را برای استناد کردن مطالب انتخاب و به طور ثابت در نقل منابع استفاده می‌‌کند.
ب) برای کسب اجازه و یا گرفتن حق کپی رایت از نویسنده و یا تولیدکننده اقدام می‌کند.
استانداردهای فوق‌الذکر از استانداردهای ای‌سی‌آر‌ال۵ که توسط انجمن کتابخانه‌های پژوهش و کالج‌ها۶ در سال ۲۰۰۰ به تأیید متخصصان تکزاس رسیده است گرفته شده است.
به طور کلی، متخصصان عقیده دارند، بهترین روش باسواد کردن افراد از نظر اطلاعاتی گنجاندن سواد اطلاعاتی در عرض برنامة درسی و در تمام دوران تحصیل است. سواد اطلاعاتی در عرض برنامة درسی در دانشگاهها به همکاری همه جانبه هیأت علمی، مسئولیت کتابخانه‌ها و سایر مسئولان نیاز دارد. پایگاههای اطلاعاتی کتابخانه‌ها باید از طریق رایانه‌ها در همه جا قابل دسترسی باشند. آموزش مهارتهای لازم برای کسب سواد اطلاعاتی باید از مقاطع پیش دبستان و دبستان در برنامه درسی گنجانده شود و در مقاطع دبیرستان و دانشگاه ادامه یابد. بنابراین، برای تلفیق سواد اطلاعاتی در برنامه‌های درسی به همکاری نزدیک دو وزارتخانه آموزش عالی و وزارت آموزش و پرورش نیاز می‌باشد.
همچنین برای اجرای طرح سواد اطلاعاتی، تربیت نیروی انسانی متخصص ضروری است.

پی‌نوشت‌ها:
۱. Information Literacy Competency Standards for Higher Education
۲.Information Literacy Competency Standards for Higher Education
۳.Listservs
۴.Copyright
۵.ACRL Standards Committee
۶.Association of College and Research Libraries (ACRL)
منابع
American Library Association (ALA). (۱۹۸۹) Presidential Committee on Information Literacy, Final Report.
The National Forum on Information Literacy (NFL). (۱۹۹۰). Available: http://www.infolit.org/index.html .
American Association of School Libraries (AASL) and the Association of Educational Communications and Technology (AECT). (۱۹۹۸)
American Library Association Presidential Committee on Information Literacy (۱۹۹۸). Final Report. Available: http://infolit.org/document.html
http://www.flu.edu/-library/ili/iliweb.html
ACRL Standards Committee & Association of College and Research Libraries (ACRL) (۲۰۰۳). Information Literacy Competency Standards for Higher Education. Available: http://www.ala.org/content/navigation

منبع : فصلنامه علوم اطلاع رسانی