با این تورم چه کنیم، دکتر؟!

آیا تاکنون شده صبح از خواب بیدار شوید و ببینید زیر پلک‌ چشم‌تان دچار تورم شده است؟ یا اینکه یکی از اندام‌هایتان ورم کرده باشد. برای پی‌بردن به اینکه چرا بدن ما چنین نشانه‌هایی از خود بروز می‌دهد با دکتر ایرج خسرونیا، متخصص داخلی و رییس هیات مدیره جامعه متخصصان داخلی گفتگو کردیم.
▪ آقای دکتر، ورم اندام‌های بدن بیماری است یا علامت بیماری؟
ـ تورم یا همان ادم بیماری به شمار نمی‌رود و نوعی علامت بیماری است. به طور مثال، فردی که تب می‌کند نباید تب او را قطع کنیم بلکه باید علت تب را درمان کنیم. درباره دلایل بروز ورم باید ابتدا این نکته را متذکر شد که ۶۰ درصد وزن بدن انسان را آب تشکیل می‌دهد. ترکیب مایعات در بدن به گونه‌ای است که مقداری در داخل عروق، قسمتی در درون مجاری لنفاوی و مقداری نیز اطراف مغز و ریه قرار دارد اما تقریبا نفوذ این مایعات از یک قسمت به قسمت دیگر صورت نمی‌پذیرد مگر اینکه اختلالی در بدن ایجاد شده باشد. براساس قانونی که در طب داخلی به نیروی استارلینگ مشهور است، بر هم خوردن فشارهای انکوتیک و اسموتیک داخل و خارج سلولی موجب می‌شود مقدار زیادی مایع از داخل عروق وارد مایع بین سلولی شود که در این صورت اِدم یا ورم اندام به وجود می‌آید. بنابراین باید بیماری‌هایی را که موجب آن شده، تشخیص داده و درمان کنیم.
▪ بعضی بیماران از تورم کلی اندام‌ها شاکی هستند و برخی اوقات از تورم موضعی می‌نالند. تفاوت این دو چیست؟
ـ بله، همان‌طور که اشاره کردید، ورم به دو دسته عمومی و موضعی تقسیم‌بندی می‌شود. به طور خلاصه در تورم‌های عمومی بدن، بیماری پیشرفت بیشتری داشته است و در ورم‌های موضعی که بیشتر مشاهده می‌شود، اغلب زیر پلک یا دست یا پا گرفتار می‌شود، در واقع ممکن است ضربه به عروق دست یا پا موجب انسداد عروق شده و اندام را دچار ادم یا تورم کند.
▪ یعنی تورم‌های موضعی بی‌خطرند؟
ـ اغلب تورم‌های موضعی بی‌خطرند اما باید توجه داشته باشیم که اگر این تورم موضعی نوعی ترومبوفلبیت باشد خطرناک خواهد بود.
▪ درباره ترمبوفلبیت و علایم آن لطفا کمی توضیح بدهید؟
ـ ببینید، اگر فردی سابقه واریس پا داشته باشد یا به هر دلیلی دچار اختلال عروقی شده باشد و متوجه شود که پایش دچار تورم ناگهانی شده است، ممکن است که لخته‌ای خون در عروقش ایجاد شده باشد و احتمال بروز آمبولی ریه در این فرد بسیار جدی است. بنابراین به این گروه از بیماران توصیه می‌کنم از مصرف خودسرانه دارو خودداری کنند و بلافاصله به پزشک مراجعه کنند.
▪ دلایل بروز تورم عمومی بدن چیست؟
ـ در ورم عمومی بدن، فشار بین داخل سلول و خارج سلول به هم خورده است بنابراین اگر مشکلی برای یکی از اعضای بدن مانند قلب، کلیه یا کبد روی دهد علایم این بیماری در سراسر بدن پخش خواهد شد. به طور مثال، یک بیمار مبتلا به نارسایی قلبی را تصور کنید که نخست دچار یک بیماری دریچه‌ای شده و بعد به دلیل اینکه عضلات قلب به خوبی از عهده خون‌رسانی برنمی‌آید، رفته‌رفته از میزان خروجی قلب کاسته می‌شود و در نتیجه جلوی قلب و درون ریه مقداری مایع جمع می‌شود که به نوعی تورم ایجاد می‌شود. از طرف دیگر، قلب به خوبی نمی‌تواند به اعضای اصلی دیگر خون‌رسانی کند و یکی از دستگاه‌های دیگر که کلیه است، به دلیل دریافت ناکامل خون وادار می‌شود از خودش دفاع کند. بنابراین آنزیمی را تحریک می‌کند که از دفع آب و نمک جلوگیری می‌کند. در این سیستم که موسوم به رنین آنژیوتانسیون است برای بالارفتن حجم خون مقدار زیادی نمک از داخل ادرار و از طریق کلیه بازجذب می‌شود که همراه این سدیمی که جذب می‌شود، مقدار زیادی مایع نیز جذب می‌شود. در نتیجه هم در ورید‌ها مایع زیادی داریم و هم اینکه کلیه‌ها اجازه نمی‌دهند سدیم دفع شود. به همین دلیل بیماری که مدت‌ها است گرفتار بیماری قلبی است احساس می‌کند انگشترش یا حلقه دستش داخل انگشت نمی‌رود.
▪ بیماری‌های کبد چطور؟ این بیماری‌ها هم می‌توانند باعث ورم شوند؟
ـ بله، بدن از فیلتری به نام کبد استفاده می‌کند که مواد سمی بدن از طریق آن دفع می‌شود و مواد سالم نیز پس از تجزیه شدن از طریق کبد وارد بدن می‌شود. اکنون تصور کنید که کبد به دلیل استفاده از دارو یا عوامل ویروسی مانند هپاتیت دچار آسیب شود. در این حالت کبد حتی با یک دهم قسمت خودش نیز می‌تواند به فعالیت ادامه دهد اما در نهایت زمانی فراخواهد رسید که کبد قادر به ادامه کار خود نخواهد بود در نتیجه کبد دچار حالتی سفت موسوم به سیروز می‌شود. بنابراین جلو عروقی که خون از طریق آن وارد کبد می‌شود گرفته خواهد شد و خون به داخل شکم پس می‌زند و تورمی در شکم پدید خواهد آمد که به آن، آسیت گفته می‌شود.
▪ آسیت شکم چقدر خطرناک است؟
ـ هنگامی که در شکم با آسیت مواجه می‌شویم باید بدانیم که مقدار زیادی پروتئین به‌ویژه آلبومین از دست خواهد رفت. همچنین از آن طرف هم کبد قدرت آلبومین‌سازی و پروتئین‌سازی خودش را از دست می‌دهد و این مشکل خطرناک ارزیابی می‌شود.
▪ درباره مشکلات کلیه نیز صحبت کنید؟
ـ کلیه‌ها اعضایی از بدن هستند که از دو طریق دچار اختلال می‌شوند. نخست اینکه خودشان درگیر بیماری شوند و یا به علت مصرف دارو تحت تاثیر قرار گیرند و دچار مشکل شوند زیرا داروها از طریق کلیه دفع می‌شوند بنابراین باید بررسی کنیم که کلیه از طریق دارو دچار بیماری شده یا از طریق دیگری دچار مشکل شده است.
▪ آیا اختلالات گوارشی نیز ممکن است سبب بروز ورم شوند؟
ـ بله، برخی از بیماری‌های دستگاه گوارش نیز موجب ورم و تورم در بدن می‌شود. به طور مثال، در نوعی بیماری موسوم به گاستریت هیپرتروفیک به علت دفع پروتئین از لایه‌های متعدد معده می‌تواند ورم عمومی در بدن ایجاد کند یا بیماری دیگری موسوم به کولیت اولسرو می‌تواند تورم روده بزرگ ایجاد کند. در این بیماری خون و پروتئین زیادی از بدن دفع می‌شود که در نتیجه می‌تواند موجب ورم نیز شود.
▪ سوءتغذیه و فقر غذایی چطور؟
ـ سوء‌تغذیه و نخوردن مواد غذایی نیز می‌تواند موجب ادم و تورم شود. به‌طور مثال، در تصاویری که پیش از این از آفریقا و قحطی‌زدگان وجود داشت، مشاهده می‌کردید که اغلب آنها لاغرند و شکم بزرگی دارند و بزرگی شکم آنها به دلیل وجود مایع شکمی است.
▪ آقای دکتر، برخی از افراد چاق نیز که از قرص‌های ملین استفاده می‌کنند دچار تورم اندام می‌شوند. دلیل این پدیده چیست؟
ـ برخی از افراد چاق، خودسرانه اقدام به درمان چاقی می‌کنند و با مصرف قرص‌های ملین سعی می‌کنند لاغر شوند، در حالی که مصرف مرتب این قرص‌ها آسیب‌های شدیدی به دستگاه گوارش می‌زند و در نهایت موجب ورم می‌شود، به‌طوری که فردی که رژیم لاغری گرفته است به ناگهان متوجه می‌شود که وزنش افزایش یافته است. دلیل این پدیده بروز اسهال در افراد و در نتیجه دفع پتاسیم است که در نتیجه موجب ورم عمومی بدن نیز می‌شود.
▪ شنیده‌اید که برخی از باشگاه‌های بدن‌سازی، داروهایی به ورزشکاران می‌دهند که سبب ورم و ادم اندام‌ها می‌شود؟
ـ بله، متاسفانه بسیاری از باشگاه‌های ورزشی خودسرانه به جوانانی که در این اماکن ورزش می‌کنند، داروهای هورمونی توصیه می‌کنند.
همکاران من نیز موارد زیادی از این دست را تجربه کرده‌اند اما باید به این افراد توصیه کنیم که این داروها مورد تایید جامعه پزشکی نیست و این داروها همان‌طور که گفته شد، با از بین بردن کلیه و کبد موجب ادم و تورم اندام‌های ورزشکاران می‌شود.

منبع : روزنامه سلامت