کارت های جایگزین پول

استفاده از تجربه های موفق کشورهای پیشرفته در اقتصاد و بازرگانی و بهره گیری از فناوری های نوین، به امری گریز ناپذیر بدل گشته است. امروزه دیگر زمان آن نیست که همه چیز را خودمان ابداع کنیم، بلکه باید از دستاوردهای علم و تکنولوژی نوع بشر استفاده کرد اما چگونگی بهره گیری از فناوری های نوین بسیار مهم است و بارها شاهد آن بوده ایم که استفاده نابجا از آنچه در کشورهای دیگر نتایج درخشانی داشته، سبب زیان هایی شده است که جبران آن ها اگر ناممکن نباشد، بسیار دشوار و پر هزینه است. همین موضوع گاهی سبب می شود که در بکارگیری دستاوردهای جدید، احتیاط حاکم شود.
امروزه جهان گرایی کارآمدترین شیوه اقتصادی و تجاری، به ویژه در جوامع پیشرفته شده و میزان حضور در بازارهای جهانی با بهره گیری از شیوه های تجاری موفق به یکی از شاخص های مهم توسعه بدل شده است. دیگر واژه هایی چون تجارت الکترونیک دور از ذهن و بیگانه نیستند و در همین ردیف سالهاست که استفاده از پول پلاستیکی یا به عبارت دیگر انواع کارت هایی که جای پول را در مبادلات گرفته اند، در کشورهای پیشرفته به یک موضوع فراگیر بدل شده است. در کشور ما نیز چندی است که شاهد رشد روزافزون این گونه کارت ها هستیم. اغلب بانک ها و برخی مؤسسات اقتصادی با تبلیغ انواع کارت ها بر آن هستند تا گروه بیشتری از مدیران بنگاه های اقتصادی و مردم را به استفاده از این کارت ها تشویق کنند تا با بهره گیری از آن ها شاهد تسریع در رشد اقتصادی و پیوند با اقتصادهای پیشرفته باشیم، اما همان طور که اشاره شد اگر شرایط آماده نباشد این پدیده که به خودی خود عامل پیشرفت است می تواند سبب ایجاد بی اعتمادی شود و پدیده ای زیان بار به شمار آید. در این نوشتار هدف این است که ضمن شناخت بهتر جایگاه این گونه کارت ها در ایران جنبه های مثبت و منفی کارت های جایگزین پول را بررسی کنیم تا بتوانیم بهره گیری مناسبی از این پدیده جهانی داشته باشیم.
کارت پول یا کارت بانکی از حدود ۵۰ سال پیش در کشورهای بزرگ صنعتی متداول شد و هدف اصلی و اولیه از ایجاد کارت پول، جایگزین کردن آن به جای سکه و اسکناس بوده تا امنیت جانی و مالی صاحبان آن فراهم شود. ضمن آن که با گذشت زمان پول به صورت سکه و اسکناس نیز به تدریج هماهنگی خود را با نیازهای جامعه از دست داد و حتی مشکل آفرین شد، در حالیکه کارت جایگزین پول به میزان بسیاری مشکلات را برطرف می کند. آلوده و کهنه نمی شود، دوام آن زیاد است و استفاده از آن به دلیل داشتن رمز مخصوص فقط برای دارنده آن میسر است و در صورت گم شدن موجب به سرقت رفتن نقدینگی صاحب آن نخواهد شد.
کارت های اعتباری در دنیا شکل های مختلفی دارد ولی تمام آن ها از حیث گستره و دامنه کاربرد به دو دسته کارت های بین المللی و محلی قابل دسته بندی هستند. کارت های بین المللی همچون مستر کارت، ویزا، یوربی، امریکن اکسپرس، … در سطح بین المللی کاربرد داشته و توسط مؤسسات معتبری صادر و پشتیبانی می شوند ولی کارت های محلی فقط در محدوده مرزهای جغرافیایی در کشور معتبر هستند. صرف نظر از نوع و دامنه کابرد کارتها، آن چه که حائز اهمیت است نقش تسهیل کنندگی این گونه وسایل پرداخت است.
بر خلاف عرف عمومی که کلیه کارت های مورد استفاده در جامعه را کارت اعتباری تلقی می کنند، کارت های بانکی را معمولاً از ابعاد مختلفی همانند نوع تکنولوژی، دامنه کاربرد و چگونگی تسویه، به اشکال مختلف دسته بندی می کنند که انواع کارت ها بر مبنای چگونگی تسویه به شرح زیر قابل تقسیم است:
ـ کارت های بدهکار (DEBIT CARDS)
ـ کارت های اعتباری (CREDIT CARDS)
ـ کارت های هزینه (CHARGE CARDS)
دارنده کارت نقدی در ابتدای هر دوره یا ماه مقداری وجه نقد در حساب کارت خویش واریز می نماید و بدین ترتیب شرکت کارت را بدهکار می سازد و به تدریج با خرید خود از فروشگاه های طرف قرارداد شرکت، کارت آن را هزینه می کند، به همین دلیل ان کارت را بدهکار نیز می نامند. شرکت کارت نقدی از باقی ماندن مقداری از پول های مشتریان برای مدتی ولو کوتاه در حساب های خویش برای سرمایه گذاری و دادن اعتبار و تسهیلات استفاده می کند و سود می برد. برای آن که کارت نقدی جاذبه داشته باشد و به تدریج بستر فرهنگی خود را پیدا کند می بایستی برای خریداری توسط کارت تخفیف هایی در نظر گرفته شود. در عین حال شرکت کارت نقدی بایستی فروشگاه ها را نیز حمایت کند تا آنان به ارائه خدمات بهتر به مشتریان تشویق شوند. همکاری یا عدم همکاری فروشگاه ها که اصطلاحاً مشترک نامیده می شوند، نقش عمده ای در توفیق یا شکست این حرکت دارد.
دارنده کارت اعتباری با دریافت اعتبار معینی از شرکت کارت با آن از فروشگاه ها خرید می کند و در پایان ماه صورت حسابی از شرکت کارت بابت مصارف اعتباری خویش دریافت می کند و برای پرداخت آن یک ماه به او فرصت داده می شود. بدین ترتیب و با توجه به این که ارسال و دریافت صورت حساب و تسویه آن به صورت روزانه ممکن نیست، شرکت کارت عملاً یک اعتبار ۴۵ روزه به مشتری خود می دهد. بهره این اعتبار در بازار ایران گران است و ممکن است به ضرر و زیان شرکت کارت منجر شود. در کشورهای بزرگ صنعتی واحدهای بزرگ تجاری اغلب خود تولید کننده نیز هستند و یا لااقل از سوی واحدهای تولیدی معینی حمایت می شوند، لذا برای جذب مشتری و فروش کالای خویش به مشتریان خود کارت اعتباری ارائه می کنند و در مقابل سودی دریـافت نمی دارند و دارنده کـارت نیز همیشــه از فروشگاهی خریداری می کند که می تواند از کارت خویش استفاده نماید. در ایران فروشنده و عرضه کننده کالا در اغلب موارد تولید کننده آن نیست و در نتیجه قیمت ها قابل رقابت نیست، لذا بعید است که شرکت های اعتباری بتوانند از سرمایه گذاری بسیار سنگین خود سودی به دست آورند. لازم به ذکر است سرمایه به کار گرفته شده در کارت اعتباری خیلی بیشتر از کارت نقدی یا بدهکار است.
شبکه کارت های اعتباری در جهان واقعاً گسترده شده است. به عنوان مثال حدود ۲۲ هزار مؤسسه اعتباری و مالی در جهان یک نوع کارت اعتباری را پشتیبانی و عرضه می کنند. همچنین در سال ۲۰۰۰ حدود ۷/۱ تریلیون خرید در جهان با استفاده از این کارت ها صورت پذیرفته است. بنابراین با توجه به پیشرفت تجارت الکترونیکی در جهان و در کشور ما، این کارت ها به راحتی می توانند جایگزین پول نقد و اسناد مربوط به آن شوند ضمن این که مبادلات را نیز تسهیل می کنند و قدر مسلم این است که فراگیر شدن استفاده از این نوع کارت ها تسهیل در امر معاملات است.
البته کارت های بانکی صادره در داخل، زمانی نقش تسهیل کننده در صادرات را ایفا خواهد کرد که کاربرد بین المللی داشته باشند، چرا که در حال حاضر بسیاری از صادر کنندگان به منظور بهره گیری از مزایای کارت های بانکی در مبادلات خود ناگزیر به افتتاح حساب در بانک های خارجی برای دریافت کارت اعتباری هستند. شایان ذکر است که صرف صدور کارت های بین المللی رافع مسائل و مشکلات توسعه صادرات و صادر کنندگان نیست، بلکه فاکتورهای دیگری همچون عوامل زیر به عنوان عوامل بازدارنده در این امر دخیل هستند:
۱) نوسانات نرخ ارز به گونه ای که تغییرات نرخ ارز در فاصله زمانی انجام معامله و بازپرداخت وجه تسویه حساب ها، حساب های ارزی کارت اعتباری را دچار اختلال می کند و سود فروش ارزی عاملین را به مخاطره می اندازد.
۲) مقررات و محدودیت های ارزی مربوط به خروج ارز خصوصاً ارز با منشاء داخلی.
۳) پایین بودن استانداردهای بانک های داخلی در زمینه میزان کفایت سرمایه و سایر شا خص های مربوط به رتبه بندی بانک های تجاری که این عامل در انتخاب بانک طرف معامله برای انجام امور کارگزاری بانکی مؤثر است. خوشبختانه با توجه به تلاش هایی که در این زمینه صورت گرفته است، بانک رفاه در قیاس با دیگر رقیبانش از جایگاه خوبی برخوردار است.
۴) عدم عضویت ایران در تشکل های اقتصاد جهانی همانند سازمان تجارت جهانی (WTO) به منظور بهره گیری از تسهیلات تجاری و ….
با این همه کارت اعتباری بانک رفاه که بر اساس قرارداد منعقده بین بانک رفاه و بانک فرانکفورت به نمایندگی از VISA CARDS در دسترس مشتریان است خدمات ویژه ای را ارائه می کند و امتیازات متعددی را برای مشتریان به ارمغان می آورد. امیـد است با ایجاد شرایط مقتضی و بستر سازی مناسب بتوان این گونه خدمات را در داخل کشور نیز ارائه نمود چرا که نقش کارت های بانکی از بعد اقتصاد داخلی نیز از جنبه های بسیاری حائز اهمیت است.
بانک ها و مؤسسات مالی و پولی در سطح گسترده و وسیع و سایر سازمان ها و مؤسسات و اشخاص حقوقی در سطح محدود، واحدهایی را جهت تحویل و تحول، نگهداری و شمارش وجوه نقد ایجاد کرده اند، چنانچه جمع پول در جریان با استفاده از ابزارهای جایگزین همانند کارت محدود شود، هزینه های عملیاتی این گونه واحدها نیز به حداقل خواهد رسید. این مسأله برای هر فرد ایرانی به عنوان یک خریدار جزء که روزانه مدتی از وقت خود را صرف شمارش، تحویل و نگهداری وجه نقد می کند نیز صادق است.
این گونه کارت ها هزینه های ناشی از شمارش، امحاء اسکناس های فرسوده، چاپ و توزیع، خزانه داری، تحویل، ریسک حمل و نقل و نگهداری وجه نقد و انتقال آلودگی های ناشی از تحویل فیزیکی پول نقد را به حداقل خواهد رساند. در بعد کلان نیز می توان شاهد اجرای بهینه سیاست های پولی و مالی به لحاظ امکان کنترل حجم نقدینگی جامعه بود.
همچنین به عنوان جایگزین مناسب اسناد تجاری همانند چک، مسائل و مشکلات ناشی از صدور و استفاده از این ابزار را در داد و ستدهای تجاری به حداقل خواهد رساند. (بر اساس آمار رسمی منتشره تعداد چک های بلامحل و برگشتی بانک ها از ابتدای سال ۱۳۷۳ تا دیماه سال ۱۳۷۹، ۵/۱۱ میلیون فقره بوده و تعداد زندانیان چک بلامحل نیز حدود۱۶۰۰۰ نفر است).
و در آخر وجوه سرگردان موجود در جامعه را که در حال حاضر به لحاظ عدم دسترسی آنی به پول از سوی مشتریان، در خارج از سیستم بانکی نگهداری می شود؛ به داخل شبکه پولی کشور هدایت کرده و سیستم بانکی را در انجام هر چه مطلوبتر رسالت تامین منابع مالی مورد نیاز بخش های مختلف اقتصادی یاری خواهد نمود.
با توجه به موارد عنوان شده می توان نتیجه گرفت نقش کارت های اعتباری نقش چند بعدی است و در تمام ابعاد زندگی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمام اشخاص حقیقی و حقوقی که به نوعی با پول سر و کار دارند؛ مؤثر است و توسعه و بکارگیری مؤثر آن، حمایت تمام مؤسسات و اشخاص را در سطح ملی طلب می کند.

بهارک سفید گران

منبع : بانک رفاه