سازمان انتقال خون از کجا آغاز شد؟

اوایل دهه ۱۳۲۰ هـ. ش سال‌های شروع فعالیت‌های سازمان انتقال خون در کشور است و فعالیت‌هایی در این رابطه به گونه‌ای غیراصولی و غیر متمرکز صورت گرفت. درسال ۱۳۳۱ بانک خون ارتش توسط مرحوم دکتر محمد علی شمس و مرکز انتقال خون شیروخورشید‌سرخ سابق توسط مرحوم دکتر احمد آژیر، تاسیس و شروع به کار نمود. تاسیس این دو مرکز موجب شکل‌گیری، انسجام و رشد این فعالیت‌ها در ایران شد اما همچنان تا استانداردهای جهانی و رسیدن به شاخص‌های مطلوب و علمی طب انتقال خون راه درازی در پیش بود. مرکز خون ارتش از ۱۳۴۰ در زمینه‌ فرآورده‌های خونی اقدام به تهیه فرآورده‌های سلولی (گلبول قرمز متراکم و پلاکت متراکم) و پلاسمایی (رسوب کرایو و پلاسمای منجمد تازه) در حد محدود کرد و در همین سال‌ها با همکاری انستیتو پاستور ایران برای پالایش پلاسما و تهیه فرآورده‌های آن اقداماتی صورت گرفت.
آرزوی دیرین سازماندهی انتقال خون، در سال ۱۳۵۳ با تاسیس سازمان انتقال خون ایران تحقق یافت و درهمان زمان بود که مردم ایران شاهد تولد یکی از حیاتی‌ترین مراکز پزشکی ایران؛ یعنی سازمان انتقال خون شدند. پس از تأسیس، سازمان انتقال خون ایران، همچون دیگر سازمان‌های بزرگ ملی و بین المللی، اساسنامه‌ای جامع را فراهم آورد و انتقال خون در ایران قانونمند شد. در واقع قبل از سال ۱۳۵۳ مراکز متعددی در ایران با امکانات محدود در بیمارستان‌ها، ارتش و هلال‌احمر جهت تامین خون بیماران نیازمند فعالیت می‌کردند ولی با تاسیس سازمان انتقال خون در ایران به همت دکتر فریدون علا این سیستم وارد مرحله جدیدی شد. این سازمان از همان ابتدا به ساماندهی و تمرکز فعالیت‌های خون‌رسانی کشور با توجه به استانداردها اقدام کرد و از ابتدای تاسیس سازمان تا سال ۱۳۵۷ به جز سازمان مرکزی ۳ پایگاه شیراز، اهواز و مشهد فعال بود. در ابتدا تمام هزینه‌های این سازمان از بودجه کل کشور به صورت کمک تامین می‌شد. در سال ۱۳۵۸ در پی تجدید نظر کلی در بودجه کشور، سازمان انتقال خون به عنوان یک دستگاه دولتی وابسته به وزارت بهداری در آمد و تابع مقررات عمومی دولت شد. در خرداد ماه ۱۳۶۳ اساسنامه سازمان انتقال خون ایران تصویب شد و سازمان انتقال خون به عنوان تنها متولی تامین خون و فرآورده‌های خونی ایران درآمد.
پس از تصویب اساسنامه، در جهت شکل دادن به ساختار اجرایی و تشکیلات سازمان، سه معاونت تولید و فنی، پژوهشی و آموزشی و ادرای و مالی طراحی و به اجرا درآمد. این سازمان در حال حاضر به وسیله یک شورای‌عالی ۵ نفره مرکب از افراد متخصص به انتخاب وزیر بهداشت، درمان و آموزشی پزشکی اداره می‌شود. دوران انقلاب و دوران جنگ اوج فعالیت این سازمان و مهیا کردن خون از سوی مردم برای تامین خون مجروحان بود به شکلی که در سایت این سازمان چنین آمده است: «پرسنل سازمان با استقرار در پناهگاه‌ها و زیرزمین‌ها توانستند خون مورد نیاز مجروحان را به ‌طور کامل تامین کنند به نحوی که در تمام دوران جنگ کمبودی از این جهت وجود نداشت.» طرح شبکه‌ خون‌رسانی
ایران کشوری پهناور با مساحت ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر مربع و بر اساس آخرین تقسیمات کشوری دارای ۳۰ استان است. این سازمان با توجه به وسعت و جمعیت کشور و لزوم گسترش خدمات خون‌رسانی در سراسر کشور و براساس شاخص‌های احداث پایگاه انتقال خون مانند جمعیت، تراکم جمعیت، تعداد بیماران خاص، میزان حوادث، تعداد تخت‌های فعال بیمارستانی، میانگین خون و فرآورده‌های توزیع شده و... به طراحی و تدوین شبکه خون‌رسانی کل کشور اقدام کرد و در سال ۱۳۷۴ طرح شبکه خون‌رسانی کشور در شورای‌عالی به تصویب رسید و به اجرا درآمد؛ بر اساس آن سازمان انتقال خون ایران در قالب ۹ پایگاه منطقه‌ای آموزشی به اجرای برنامه‌ها و مسوولیت‌هایی که در ستاد مرکزی سازمان تهیه و هماهنگ شده است، می‌پردازد. هم اکنون سازمان انتقال خون ایران دارای۲۰۶ جایگاه خونگیری ثابت، در ۱۴۱شهر کشور است و تمامی مراکز استان‌های کشور دارای پایگاه‌های انتقال خون و ۳۵ شهرستان نیز دارای مراکز انتقال خون هستند. این مراکز مجهز به امکانات برای انجام کلیه فرآیندهای تهیه فرآورده و آزمایش‌های غربالگری است و روی تک‌تک کلیه واحدهای اهدایی آزمایش‌های غربالگری جهت بررسی عفونت با ویروس هپاتیتB، ویروس هپاتیتC، ویروس HIV و آزمایش سرولوژی برای بیماری سیفلیس و سایر آزمایش‌‌های لازم انجام می‌گیرد. طبق آمار سال ۱۳۸۴ سازمان انتقال خون کشور، خون‌های اهدایی در این سال برابر با ۱۴۹/۶۰۳/۱ واحد و به ازای هر یک‌هزار نفر، نیازمند ۲۴ واحد بوده است.
● آموزش، جذب و حفظ اهداکنندگان
گسترش شبکه خون‌رسانی و پایگاه‌های انتقال خون در سراسر کشور، ایجاد واحدهای سیار و پایگاه‌های محلی در مناطق مختلف شهرها برای خونگیری، انجام آزمایش‌های مربوط به گروه‌بندی خون‌ها، اطمینان از سلامتی خون از نظر بیماری‌های عفونی منتقله از راه خون، ترغیب و گردآوری داوطلبان اهدای خون و اجرای برنامه‌های آموزشی جهت آگاهی مردم به امر اهدای خون، تهیه و تنظیم و اجرای برنامه‌های آموزشی مورد نیاز گروه پزشکی و وابسته پزشکی و... از وظایف این سازمان در قبال مردم، اهداکنندگان و نیازمندان فرآورده‌های خونی است.
از این میان آموزش جامعه درباره اهدای خون و اهمیت آن، آشنا کردن مردم با اهدای خون و جذب داوطلبان اهدای خون از جمله وظایف اولیه سازمان انتقال خون محسوب می‌شود به همین منظور همزمان با تصویب اساسنامه سازمان در سال۱۳۶۳ اداره‌ای تحت عنوان «اداره روابط عمومی و بسیج اهداکنندگان» تحت نظارت مستقیم مدیرعامل سازمان پیش‌بینی شد؛ اما با توجه به اهمیت موضوع آموزش جامعه و ساماندهی اهداکنندگان مستمر از تیرماه ۱۳۸۱ در ستاد مرکزی سازمان فعالیت مربوط به بسیج اهداکنندگان از روابط عمومی جداشده و به صورت یک مدیریت مستقل و تحت نظارت مستقیم دفتر مدیرعامل در آمد و در اردیبهشت ۸۲ این جداسازی به دیگر پایگاه‌های استان‌های کشور نیز ابلاغ شد. با فعال شدن دفاتر استانی و برقراری ارتباط با اهداکنندگان بنا به پیشنهاد برخی از مسوولان و طبق مصوبه شورای معاونان و مدیران سازمان در تاریخ ۱۷/۳/۸۳ نام این مجموعه از بسیج اهداکنندگان به «دفتر آموزش، جذب و حفظ اهداکنندگان» تغییر کرد. بررسی وضع موجود در استان‌ها در زمینه آمارهای جمعیتی و اهدای خون، آموزش جامعه، جذب اهداکنندگان خون سالم در جامعه، برقراری ارتباط با رهبران جامعه، مسوولان و سرپرستان نهادها، ادارات و سازمان‌های دولتی و غیردولتی، کارخانجات، مراکز پرجمعیت، دبیرستان‌ها و مراکز آموزشی به منظور زمینه‌سازی جذب اهداکنندگان خون سالم، ایجاد میل و رغبت به اهدای خون سالم در این افراد، تلاش در زمینه تبدیل اهداکننده بار اول به اهداکننده مستمر، توجیه اهداکنندگان مستمر خون سالم در خصوص اهمیت موضوع و... از وظایف این مجموعه است.
● انواع اهداکنندگان خون
اهداکنندگان داوطلب بدون چشمداشت مادی کسانی هستند که به ‌صورت کاملا داوطلبانه و بدون چشمداشت مادی مبادرت به اهدای خون خود کرده و در قبال آن چیزی دریافت نمی‌کنند. انگیزه اصلی این افراد کمک به دیگران است و ثابت شده است که اهدای خون داوطلبانه مناسب‌ترین روش تامین خون سالم است. اهداکنندگان این گروه بر اساس سابقه اهدای قبلی به ۳ زیر گروه تقسیم می‌شوند: الف) اهداکنندگان بار اول: به اهداکنندگانی اطلاق می‌شود که سابقه قبلی اهدای خون نداشته و این نخستین باری است که مبادرت به اهدای خون می‌کنند. ب)اهداکنندگان با سابقه: به اهداکنندگانی اطلاق می‌شود که سابقه اهدای خون را دارند ولی آخرین باری که اقدام به اهدای خون کرده‌اند بیش از یک‌سال است یا به عبارتی دیگر در یک دوره یکساله کمتر از ۲ بار اهدای خون داشته‌اند. ج) اهداکنندگان مستمر: به اهداکنندگانی اطلاق می‌شود که در یک دوره یکساله حداقل ۲ بار خون اهدا کرده‌اند. ثابت شده است این گروه، سالم‌ترین و قابل اعتمادترین گروه داوطلبان را تشکیل می‌دهند.

منبع : روزنامه کارگزاران