کودتا در عراق؛ شایعات و احتمالات

کودتا سنت ریشه‌داری در عراق معاصر است و اکنون نیز شایعه کودتا سراسر عراق را فراگرفته است. پس از عادل عبدالمهدی معاون رئیس‌جمهور و عضو عالی‌رتبه مجلس اعلا، مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق، دومین فردی است که ظرف یک هفته از وقوع کودتا در عراق ابراز نگرانی کرده است. روزنامه عراقی <البینه‌الجدیده> نیز به نقل از برخی منابع آگاه سیاسی نوشته هر احتمالی در این زمینه مطرح است و وقوع آن امری عجیب نیست. برخی تحلیلگران معتقدند سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) سناریویی برای اجرای کودتای نظامی در عراق تهیه کرده و منتظر است تا شرایط سیاسی و امنیتی مناسب برای آن فراهم شود.
زیرا حکومت نظامی حضور دائمی و پایدار این کشور را در عراق تضمین خواهد کرد و در سایه آن فضایی فراهم می‌شود تا به امضای توافقنامه امنیتی در زمینه‌های مختلف و در راس آن در زمینه‌های نظامی و امنیتی با عراق دست یابد و اگر دولت کنونی در برابر امضای توافقنامه مقاومت بیشتری نشان دهد، احتمال ساقط کردن آن در یک کودتای سفید وجود دارد. در این شرایط مسعود بارزانی اعلام کرده اگر اوضاع به همین شکل ادامه پیدا کند احتمال کودتای نظامی وجود دارد اما در سایه حضور آمریکا بعید است این اتفاق بیفتد. ‌ نگرانی بارزانی و عادل عبدالمهدی هم نشان‌دهنده نگرانی‌های مشترک کردها و شیعیان مذهبی (ارکان اصلی دولت و حکومت فعلی عراق) است و هم بیانگر تفاوت آرا و نظرات آنها.
هم کردها (حزب دموکرات و اتحادیه میهنی) و هم شیعیان مذهبی (حزب الدعوه و مجلس اعلا) نگران هستند که بقایای تشکیلات بعثی‌ها در عراق با حمایت کشورهای عربی و حتی آمریکا، دولت و حکومت کنونی را سرنگون سازند و دولتی را جایگزین آن سازند که نظامیان طرفدار آمریکا و نزدیک به کشورهای عربی بر آن حاکمیت داشته باشند. از نظر کردها و شیعیان مذهبی، عناصری که ممکن است در این کودتا به کار گرفته شوند، شبکه‌ای از جریانات سیاسی و حزبی مخالف دولت، یگان‌های شبه‌نظامی ویژه و سرویس‌های اطلاعاتی و امنیتی خارج از کنترل دولت هستند.
طبق این فرضیه، احزابی نظیر جبهه توافق متشکل از ۳ گروه عرب سنی و چهره‌های سنی نظیر صالح مطلق، عدنان دلیمی، خلف علیان و حتی طارق الهاشمی و جبهه العراقیه(شیعه) به رهبری ایاد علاوی و بعثی‌های نزدیک به آمریکا بدنه سیاسی کودتا، احتمالی را تشکیل می‌دهند.
در بخش اطلاعاتی و امنیتی، ظن دولت عراق به‌طور عمده متوجه سرویس اطلاعاتی تحت کنترل محمد شهوانی است. این شبکه از زمان سقوط صدام و با هدایت مستقیم آمریکایی‌ها تشکیل شده و خارج از کنترل دولت‌های مختلف بعد از صدام بوده و اکثر عناصر آن را کادرهای اطلاعاتی و امنیتی استخبارات صدام، که دارای گرایش‌های تند ضدایرانی هستند، تشکیل می‌دهد.
در بخش نظامی، نگرانی اصلی متوجه یگان ویژه ضدتروریسم معروف به یگان ۳۶ است که خارج از کنترل دولت عراق و تحت فرماندهی ژنرال‌های آمریکایی است و حتی با حمله به وزارتخانه‌ها مسوولان و مقامات ارشد را نیز بازداشت کرده و می‌کند. برخی مسوولان عراقی ضمن ابراز نگرانی از بازگشت افسران سابق بعثی به ارتش این کشور اعلام کرده‌اند، آنها پیش از آنکه تحت فرمان دولت عراق باشند از ژنرال‌های آمریکایی دستور می‌گیرند.
ذهنیت دولت و حکومت عراق این است که سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای عربی از جمله امارات و عربستان و اردن طرح کودتا را طراحی کرده‌اند و پشت صحنه و لجستیک و پشتیبانی مالی آن را برعهده دارند.
شیعیان حاضر در دولت مالکی معتقدند که دولت کنونی عراق دولت مطلوب آمریکا نیست و آمریکا در پی ایجاد دولتی مطیع‌تر و همراه‌تر با خود و به حکومت رساندن افرادی نظیر ایاد علاوی بود و کردها نیز معتقدند که دولت مشترک کردها و شیعیان مذهبی، دولت مطلوب کشورهای عربی نیست و آنها انگیزه بالایی در سرنگون کردن دولت و حکومت کنونی و جایگزینی آن با دولت جدیدی متشکل از اعراب سنی نزدیک به کشورهای عربی و شیعیانی نظیر علاوی هستند. با این وجود نقطه اختلاف کردها و شیعیان حاضر در دولت این است که کردها از جمله بارزانی از نوع دیگری از کودتا نیز سخن می‌گویند و آن کودتای تدریجی، به ظاهر قانونی و مشترک عرب‌های شیعه و سنی علیه کردها در درون دولت و حکومت است.
سخنان بارزانی نشان می‌دهد که کردها از کاهش نقش خود در ارتش و حکومت و افزایش نقش مالکی(شیعه) به‌عنوان نخست‌وزیر و عبدالقادر عبیدی(سنی) به عنوان وزیر دفاع نگران هستند و وقایع اخیر کرکوک و خانقین، سوءظن آنها را به توطئه سیاسی - نظامی عراقی‌های عرب علیه کردها تشدید کرده است‌. بارزانی در چارچوب این سوءظن اعلام کرده نقش کردها در ارتش عراق در حاشیه قرار گرفته است و فرماندهی ارتش نباید در اختیار یک شخص باشد. برخی تصور می‌کنند به‌تنهایی می‌توانند حکومت کنند و با وجود اینکه کردها شریک واقعی در روند سیاسی و حکومت هستند برخی از تصمیمات بدون رایزنی با آنها گرفته می‌شود. باید مطمئن باشیم که از ارتش به‌عنوان ابزاری برای حل و فصل اختلافات سیاسی استفاده نخواهد شد و فرمانده کل نیروهای مسلح یا وزارت دفاع نباید ارتش را علیه شهروندان تحریک کنند و نباید درباره ارتش به تنهایی تصمیم بگیرند بلکه باید با رایزنی تصمیم‌گیری شود و زیر نظر پارلمان باشد.
این سخنان به‌طور مستقیم مالکی و ژنرال عبیدی را در ارتباط با وقایع اخیر خانقین مورد هدف و اتهام قرار داده است زیرا کردها معتقد هستند که عرب‌های عراق در یک حرکت جمعی درصدد موضعگیری علیه کردها در کرکوک و خانقین هستند. ‌ نکته مهم در تمامی این شایعات و معادلات، ریشه‌دار بودن سنت کودتا و احتمال بازگشت این شیوه تغییر و تحول سیاسی به عراق است و نظامیان در عراق کماکان تمایل شدیدی برای قبضه کردن قدرت سیاسی دارند و راهکارهای سد کردن راه آنها نیز نهادینه نشده و مهم‌تر آنکه اختلاف نظرات و منافع متفاوت و متعارض جریان‌های سیاسی، قومی و مذهبی باعث تشدید شکاف‌های موجود در ساختار حاکمیت عراق شده و یارگیری‌های آشکار و پنهان بازیگران علیه یکدیگر تقویت شده و نهایت آنکه شکاف کردی - عربی و شیعی-سنی در عراق هنوز فعال است و مجموع این عوامل باعث شده وقوع کودتا در عراق محتمل به نظر برسد اگر چه موفقیت آن به‌سادگی کودتاهای گذشته تاریخ عراق نخواهد بود.

مراد ویسی

منبع : روزنامه اعتماد ملی