ضرورت و مبانی انتظار

شیعه در اطاعت از دستورات موكد پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) مبنی بر پیروی از اهل بیت او دست از محمد و آل محمد(صلی الله علیه وآله ) برنداشته و همواره در خط امامت حركت نموده است و بیش از یازده قرن است كه از جان و دل با خون و قیام مهدی آل محمد را طلب می كند.
این فرقه ناجیه در طول اعصار و قرون متمادی این پیام را به بشریت داده است كه بشر كر و كور شده حب دنیا و غوطه ور در منجلاب فساد نمی تواند گوهر انسانیت را به منزل مقصود برساند و این مهم جز با دست باكفایت یك منجی الهی كه عصاره بندگان صالح خدا از آدم تا ابراهیم و از ابراهیم تا خاتم است ممكن نخواهد بود و لازم است آن ذخیره ی الهی بیاید تا عدالت فراگیر را نه تنها در میان بشریت بلكه در كل عالم هستی مستقر سازد.
تشیع در این باره بشریت را به آمادگی جهت ظهور آن قطب عالم وجود فرا خواند و می خواند.
شیعه برای عقیده انتظار روایات متواتری از وجود مقدس پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) و اهل بیت آن حضرت فراروی خود دارد كه این روایات (روایات انتظار) را می توان به چند بخش تقسیم بندی نمود :
۱ ) روایات و امر به انتظار
امیرمومنان علی (علیه السلام ) می فرمایند :
« منتظر فرج باشید و از گشایش الهی مایوس نگردید به درستی كه محبوب ترین اعمال نزد خدای عزوجل انتظار فرج است » . (۱ )
۲ ) روایاتی كه فضیلت انتظار را بیان می كنند
امام رضا(علیه السلام ) به نقل از پدرانش از پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) فرمودند :
« برترین اعمال امت من انتظار فرج از سوی خداوند بزرگ است » . (۲ )
۳ ) روایات و وظیفه منتظران
امام محمد باقر(علیه السلام ) می فرماید :
« تقوی پیشه سازید. و بار سنگین انتظار را به كمك ورع و پارسایی و كوشش بسیار در عبادت و اطاعت خدا به منزل رسانید هریك از شما دینداران هنگامی غرق شادمانی می شوید كه به آستانه ورود به جهان دیگر پانهید و دوره ی دنیا را سپری كنید. آنجا چشمانتان به نعمت الهی و كرامت خدایی و بهشت جاودان روشن می گردد. آنجاست كه همه ی اندوه ها از میان می رود و آنجاست كه می بینید راهی كه شما پیمودید حق بوده است و راهی كه مخالفان شما پیموده اند باطل ... » . (۳ )
۴ ) روایات و منزلت منتظران
امام صادق (علیه السلام ) می فرماید :
« المنتظر لامرنا كالمتشحط بدمه فی سبیل الله » . (۴ )
منتظر امر ما (حكومت ما) مانند كسی است كه در راه خدا به خون خود درغلطد.
همانطور كه گفتیم روایاتی كه دلالت بر « انتظار » می كنند به حد تواتر رسیده است چنانكه حضرت آیه الله العظمی صافی گلپایگانی در كتاب منتخب الاثر می فرماید :
« اعلم ان الاخبار الوارده فی فضیله الانتظار و الترغیب فیه كثیره متواتره » . (۵ )
برای اطلاع بیشتر از این روایات می توانید به كتاب منتخب الاثر ص ۶۲۴ تا ص ۶۳۴ و نیز بحار الانوار ج ۵۲ ص ۱۲۲ تا ص ۱۵۰ مراجعه كنید .
۵ ) منتظران برادران پیامبر(صلی الله علیه وآله )
پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) منتظران را برادران خود خوانده اند :
« ... شمایان اصحاب منید لیكن برادران من مردمیند كه در آخرالزمان می آیند آنان به نبوت و دین من ایمان می آورند و مرا دوست دارند و یاری ام می دهند و تقیه هم نمی كنند با اینكه مرا ندیده اند پس ای كاش من آن برادرانم را ملاقات كنم » . (۶ )
۶ ) پاداش منتظران
امام صادق (علیه السلام ) به نقل از پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) فرمودند :
« پس از شما كسانی بیایند كه یك نفر ایشان پاداش پنجاه نفر از شما را داشته باشد(اصحاب ) گفتند : ای رسول خدا! ما در جنگ بدر و احد و حنین با توبودیم و درباره ی ما آیه نازل شده است پیامبر(صلی الله علیه وآله ) فرمود : اگر آنچه به ایشان می رسد به شما رسد شكیبایی آنان را ندارید » . (۷ )
● آیا انتظار تكلیف است
اصولا ماهیت زندگی انسان با انتظار عجین شده است به گونه ای كه بدون آن زندگی مفهومی ندارد و شور و نشاط لازم برای تداوم آن در كار نیست .
انتظار امید به آینده است و بدون امید تلاش و تكاپو ممكن نیست . چنانكه پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله ) فرمود :
« اگر امید نبود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی داد و كسی درختی نمی كاشت » . (۸ )
بنابراین انتظار و امید به طور كلی در حیات بشری چنان بدیهی و روشن است كه برای اثبات آن نیازی به اقامه دلیل و برهان نیست .
انتظار فرج یعنی امید به ایجاد عدالت همه جانبه ی فردی اجتماعی و اخلاقی . انتظار فرج خط بطلان بر همه ی كفرها نفاق ها ظلم ها تطاول ها و هوچی گری هاست . انتظار فرج خونی است در رگ زندگی انسانی و قلبی در تاریخ تكاملی بشریت . این عنصر حیاتی از دیدگاه عقل و نقل تكلیف است .
اینكه عقلا تكلیف است زیرا انتظار راهگشایی برای حكومت عدل و ایجاد عدالت است و عقل حكم به حسن عدل و لزوم ایجاد عدالت می كند. بنابراین راهگشایی و فراهم نمودن زمینه ی آن هم لازم و تكلیف است پس انتظار فرج تكلیف و ضروری است .
اینكه نقلا واجب است انسان در دوران غیبت منتظر منجی عالم باشد به دلیل روایات زیادی كه در باب انتظار وجود دارد و بر تكلیف بودن آن دلالت می كنند كه ما در اینجا دو روایت را به عنوان نمونه ذكر می كنیم :
۱) شیخ صدوق در كتاب كمال الدین به سند خود از عبدالعظیم حسنی آورده كه گفت :
« به سرورم حضرت محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابیطالب (علیهم الصلاه والسلام ) وارد شدم و می خواستم كه درباره ی قائم (عج ) از آن حضرت سوال كنم كه آیا همان مهدی است یا غیر او پس خود آن حضرت آغاز به سخن كرد و به من فرمود : ای ابوالقاسم ! به درستی كه قائم از ماست و اوست مهدی كه واجب است در زمان غیبتش انتظارش كشیده شود و در ظهورش اطاعت گردد و او سومین از فرزندان من است » . (۹ )
۲ ) ابوبصیر از امام صادق (علیه السلام ) نقل می كند كه روزی آن حضرت فرمود :
« آیا شما را خبر ندهم از چیزی كه خداوند هیچ عملی را از بندگان بدون آن نمی پذیرد عرض كردم : بله بفرمائید. حضرت فرمود : گواهی دادن بر این كه معبودی جز الله نیست و اینكه محمد(صلی الله علیه وآله ) بنده و فرستاده اوست و اقرار كردن به هرآنچه خداوند به او فرمان داده است و دوستی از برای ما و بیزاری از دشمنان ما و تسلیم شدن (پیروی از ما) و كوشش و اطمینان داشتن و منتظر قائم بودن سپس فرمود : مارا دولتی در پیش است كه هروقت خدا بخواهد آن را پیش خواهد آورد و ... » . (۱۰ )
در ذیل روایتی كه امر به مرزبانی در زمان غیبت می كند چنین می فرماید :
« یجب علی الشعیه ان یربطوا انفسهم علی طاعه امام الحق و انتظار فرجه و یتهیوا لنصرته » . (۱۱ )
بر شیعه واجب است كه گوش به فرمان امام برحق باشند و در انتظار فرجش بسر برند و برای یاری او آماده باشند.
● مساله انتظار چه مبانی (۱۲ ) و ریشه هایی دارد
عوامل و امور متعددی بشریت را به داشتن حالت انتظار و ضرورت امید به آینده ای درخشان به دست با كفایت طلایه داری الهی ترغیب می كند كه در این نوشتار به آنها اشاره می كنیم :
۱ ) بحران ها و بن بست ها
بشریت امروزه به هر محوری كه در زندگی پیش روی دارد نظر می افكند خود را در حصار ناكامی و سرخوردگی می بیند و برای نجات از این گرفتاری هر روز به سویی سر می كشد و به فكر چاره ای می افتد. چون این راه چاره ها و تدابیر به منبع فیض الهی متصل نیستند نه تنها عطش روحی او را برطرف نمی سازند بلكه بر بیماری های روحی و جسمی اش افزوده می شود و بیشتر به بی كفایتی گردانندگان دنیای كنونی پی می برند.بن بست هایی كه بشریت را مضطر می كند تا به ظهور یك منجی و مصلح جهانی دل ببندد بدین قرار است :
الف ) بن بست علم و صنعت
بشر با انقلاب صنعتی در این خیال بود كه بر همه ی مشكلات و معضلات فائق خواهد آمد و رفاه و آسایش خود را فراهم خواهد ساخت اما واقعیت اینوسید سلاح های كشتار جمعی و مخرب نمی شود و سردمداران قلدر جهان سرمست از این تجهیزات ویرانگر با محور قرار دادن منافع خویش هراز چند گاهی آهنگ نقطه ای از جهان را می كنند و در این بین آنچه شكست می خورد انسانیت است . (۱۳ )
در چنین وضع اسف باری آدمی ناامید شده از قدرت علم و صنعت باید به چه كسی پناه ببرد آیا این قدرت های بی بنیاد و قلعه های بی حصار پناهگاه آدمی و نوید نجاتی خواهند بود و آیا به سازمانهای بین المللی كه به منظور حمایت از حقوق بشر و حفاظت از محیط زیست تاسیس شده اند و هم اكنون آلت دست قدرتهای استعماری بزرگ شده اند می توان امید بست
اگر منصفانه قضاوت شود باید اعتراف نمود كه جز به دست با كفایت یك مصلح و منجی الهی این بن بست حل نخواهد شد.
ب ) بن بست سیاسی
بشر برای اصلاح حاكمیت سیاسی و نجات از گرفتاری حكومت های ملوك الطوایفی به حكومت های پادشاهی و سلطنتی روی آورد ولی در عمل دید كه این نوع حكومت ها به دیكتاتورهای خون آشامی تبدیل شده اند كه حق آزادی و حیات را از انسان ها سلب می كنند و برای رهایی از این مشكل به چاره اندیشی افتاد تا اینكه بعد از رنسانس ره آورد اندیشه بشری حكومت های مبتنی بر دموكراسی بود كه در تجربه ثابت گشت مردم از این نوع مترقی حكومت نیز سرخورده و دل سرد شده اند. شاهد بر این مدعا
اولا : عدم استقبال مردم از شركت در انتخابات است به گونه ای كه در بعضی كشورهای اروپایی برای تنبیه افرادی كه در انتخابات شركت نكنند جریمه نقدی در نظر گرفته می شود .
ثانیا : اعترافات نظریه پردازان جهان دموكراتیك حكایت گر به آخر خط رسیدن حكومت های مبتنی بر دموكراسی است به عنوان نمونه « آلوین تافلر » مشاور سیاستمداران آمریكا كه برای اصلاح جامعه ی جهانی نظریه « موج سوم » (۱۴ )را ارائه كرده چنین اعتراف می نماید :
« فهرست مشكلاتی كه جامعه ی ما(غرب ) با آن مواجه است تمامی ندارد. با دیدن فروپاشی پیاپی نهادهای تمدن صنعتی در حال نزاع به درون غرقاب بی كفایتی و فساد بوی انحطاط اخلاقی آن نیز مشام را می آزارد. در نتیجه موج ناخشنودی و فشار برای تغییرات فضا را انباشته است .
در پاسخ به این فشارها هزاران طرح ارائه می شود كه همگی ادعا دارند اساسی و بنیادی یا حتی انقلابی اند اما بارها و بارها مقررات و قوانین طرح ها و دستورالعمل های جدید ـ همگی به منظور حل مشكلات ما تهیه شده اند كمانه می كنند و بر وخامت مشكلات ما می افزایند و این احساس عجز و یاس را دامن می زند كه هیچ فایده ای ندارد و موثر نیست . این احساس برای هر نظام دموكراسی خطرناك است و نیاز شدید به وجود مرد سوار بر اسب سفید را هرچه بیشتر دامن می زند » . (۱۵ )
آری ! هرچه از عمر دنیا می گذرد این كلام نورانی جان تازه ای می گیرد :
« او (مهدی ) زمین را پر از عدل و داد می كند همانگونه كه از ستم و بیداد سرریز شده بود و خداوند شرق و غرب جهان را برای وی خواهد گشود ... » . (۱۶ )
« درایام دولت او دنیا و اهلش در خوشی باشند » . (۱۷ )
۲ ) ارتباط انسان با هستی
دومین مطلبی كه ظهور منجی و انتظار آنرا ثابت می كند این است كه انسان با هستی ارتباطی عمیق و پیچیده دارد حتی كوچكترین حركت هایش بزرگترین رابطه را با عالم برقرار می كند . (۱۸ )
چنین دنیای پر از رابطه ای انسان رابه جستجوی ضابطه ای می كشاند و در این مسیر آشكار می شود كه نه علم و نه غریزه كفایت لازم را ندارند و فاقد كارایی هستند.
و از طرفی دیگر حركت آدمی با آن بلندپروازی های بی حسابش بدون عكس العمل نمی ماند و هستی نظام مند به وسیله انعكاس رفتارها انسان را تنبیه می كند چه بسا در لحظاتی كوتاه مدت ضربه ای را تجربه نكنیم ولی انحراف از نظام هستی در نهایت و درازمدت صدمه اش را خواهد زد آنهم صدمه ای نه در محدوده زندگی دنیا بلكه با نگاهی دینی بر انسان استمرار دارد. حتی بعد از مرگ نیز این ضرر و زیان دامنگیر انسان خواهد بود.
اكنون با این استمرار وجود انسان پیوند و ارتباطش با تمام جهان ناچار باید انتظار طلایه داری الهی را كشید كه بیاید تا مسیر این حركت را رهبری كند.
حاصل آنكه انسان از طرفی ناچار است با جهان و نظام آن ارتباط داشته باشد و از طرف دیگر دراین ارتباط گسترده یا باید بی حساب حركت كند و عاقبت دچار صدمات آن شود یا اینكه پناهگاهی دیگر پیدا نماید. پناهگاهی كه در سیاهی جهل آدمی سپیده دمی را نوید دهد و شب تاریك انسان را نورانی كند و برنامه ای روشن را ارائه دهد.
این پناهگاه مهدی (عج ) است و ضابطه حركت در دوران غیبت در خط او بودن است (انتظار) و در زمان حضور در طاعت وی درآمدن .
۳ ) عنایات و كرامات حضرت ولی عصر(عج )
امام زمان (عج ) با توجهات و كراماتش در حق انسان ها موجب تقویت ریشه های انتظار در عصر حاكمیت غفلت می گردد.
آن رحمت واسعه حق با هدایت اشخاص حل مشكلات علمی علما پیام دادن ملاقات نصیحت و موعظه شفای مریض ها راه یابی گمشدگان تعلیم ادعیه دستگیری درماندگان رفع گرفتاری ها و بلاها(۱۹ ) ... این نكته را تذكر می دهد كه غم مخورید یار مهر خواهد آمد.
مهدی فاطمه (س ) با این عنایات و كرامات خود مدام كام تشنه عاشقان را آبیاری می كند شاید در انتظار محبوب عارفان به خود آیند و با تلاش و ایجاد آمادگی و كوشش فراوان لیاقت بهره مندی از حضرتش و حكومت جهانی اش را بیابند.
۴ ) بشارت های قرآن
قرآن كریم با بشارت های متعددی كه درباره ی آینده جهان داده است همه تشنگان فضیلت را به آمادگی برای رسیدن به وضعیت ایده آل جهان كه از آن بندگان صالح خداست دعوت می نماید و به این وسیله روح حركت و پویایی را در رگ های بشریت به جریان انداخته است و انسان ها را از ركود و یاس و ناامیدی درآورده و به حركت و تلاش و امیدواری سوق داده است .
در این زمینه آیات زیادی نازل شده از جمله می فرماید :
« ولقد كتبنا فی الزبور من بعدالذكر ان الارض یرثها عبادی الصالحون » . (۲۰ )
ما در زبور بعد از ذكر (تورات ) نوشته ایم كه سرانجام زمین را بندگان شایسته ما به ارث می برند.
با این بیان نورانی قرآن كریم به همه ی صالحان بشارت می دهد كه از وجود فساد و تباهی در عالم مایوس نگردید و منتظر باشید كه عاقبت این دنیا از آن پاكان و صالحان است و با آمدن منجی الهی زمین گلستان خواهد شد. برای اطلاع بیشتر درباره ی بشارت های قرآن در مورد آینده جهان به پرسش و پاسخ همین فصل رجوع كنید.
۵ ) تعالیم معصومین (علیهم السلام )
معصومین (علیهم السلام )این انسانهای پاك و وارسته كه دل در گرو سعادت بشریت دارند و از خود انسانها به آنان مشفق ترند(۲۱ ) در بیانات و تعالیم نورانی خود به بشریت آموخته اند كه یاس و ناامیدی به خود راه ندهید و بدانید پایان این شب سیه روز سپید است .
آن خیرخواهان مهربان كه از گذشته های دور رنج انسان را دیده و برای پایان دادن به آن برنامه ریزی نموده اند پایان تاریخ را به تصویر كشیده و همه شیفتگان انسانیت و معنویت را به انتظار آن سپیده صبح و آن دم رهایی بشر از ظلم و جور دعوت نموده اند :
« انتظروا الفرج و لاتیاسوا من روح الله ... » . (۲۲ )
چشم به راه رسیدن فرج باشید و از كارگشایی و آسایش رسانی الهی ناامید نباشید.

(۱ ) مجلسی محمد باقر بحار الانوار (انتشارات اسلامیه چاپ سوم ۱۳۷۲ ) ج ۵۲ ص ۱۲۳ ح .۷
(۲ ) همان ص ۱۲۲ ح .۲
(۳ ) همان ص ۱۴۰ ح .۵۱
(۴ )شیخ صدوق كمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی وابسته به جامعه ی مدرسین ) تصحیح علی اكبر غفاری ج ۲ ب ۵۵ ص ۶۴۵ ح .۶
(۵ ) صافی گلپایگانی لطف الله منتخب الاثر فی الامام الثانی عشر (موسسه حضرت معصومه (س ) چاپ اول شعبان ۱۴۱۹ هـ ق ) ص .۶۳۳
(۶ ) مجلسی بحار الانوار(دار احیا التراث العربیه بیروت چاپ سوم ۱۴۰۳ هـ ق ) ج ۵۲ ص ۱۳۳ ح .۲۶
(۷ ) همان ص ۱۳۰ ح .۲۶
(۸ ) نهج الفصاحه (سازمان انتشارات جاوید ۱۳۶۲ ) مترجم ابوالقاسم پاینده .
(۹ ) شیخ صدوق كمال الدین و تمام النعمه (انتشارات اسلامی ) تصحیح علی اكبر غفاری ج ۲ باب ۳۶ ص ۳۷۷ ح .۱
(۱۰ ) النعمانی بوزنیب الغیبه (انوار الهدی چاپ اول ۱۴۲۲ هـ ق ) ص .۲۰۷
(۱۱ ) حكیمی محمد عصر زندگی (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی چاپ پنجم ۱۳۸۱ هـ ش ) ص ۲۸۸ به نقل از مكیال المكارم ج ۲ ص .۴۲۴
(۱۲ ) منظور از مبانی انتظار عوامل و مولفه هایی است كه حالت انتظار را در انسان ایجاد و یا تقویت می كنند.
(۱۳ ) بیان مشكلات پیشرفت علوم طبیعی و صنعت بیانگر این مطلب نیست كه اسلام با پیشرفت علم و صنعت مخالف است بلكه در آموزه دینی اسلام به طور شگفت انگیزی به تحصیل و ترویج و پیشرفت علم توصیه شده است سخن ما این است كه این نوع پیشرفت ها چون همراه با تعهد نیست و همانطور كه در ابتدای این گفتار اشاره نمودیم به منبع فیض الهی متصل نیستند موجب بدبختی و سرخوردگی انسان ها شده اند و بشر در این زمینه به بن بست رسیده .
(۱۴ ) ایشان معتقد است كه تا كنون دو انقلاب كشاورزی و صنعتی تحول عظیمی در جهان ایجاد كرده و موج سوم كه انقلاب الكترونیكی و فراصنعتی است در راه است .
(۱۵ ) مجله انتظار ج ۳ ص ۹۹ به نقل از كتاب به سوی تمدن جدید تافلر محمدرضا جعفری .
(۱۶ ) بحار الانوار ج ۵۲ ص ۲۹۱ (چاپ اسلامیه تهران ۱۳۸۴ هـ ق ) .
(۱۷ )بحار الانوار چاپ اسلامیه تهران ۱۳۸۴ ج ۵۱ ص ۱۰۱ روایت .۳۸
(۱۸ ) پل لانژون فیزیكدان مشهور می گوید :
« چمدانم را روی میز حركتی بدهم این حركت در همه ی كهكشانهای اثری خواهد گذاشت شدت ارتباط میان اجزای طبیعت به حدی است كه شما باید از نظر علمی بپذیرید » . حیدری عزیز الله مهدی تجسم امید و نجات (انتشارات مسجد مقدس جمكران چاپ اول ۱۳۸۰ هـ ش ) به نقل از شرح نهج البلاغه علامه جعفری ج ۲ ص .۹۵
(۱۹ ) برای مطالعه در این زمینه می توانید به كتب النجم الثاقب علامه نوری باب هفتم عنایات حضرت مهدی به علما و طلاب عبدالرحمن باقی زاده سیمای آفتاب حبیب الله طاهری عبقری الحسان و... مراجعه كنید.
(۲۰ ) انبیا.۱۰۵
(۲۱ )قال الصادق (علیه السلام ) : « والله لانا ارحم بكم منكم بانفسكم » به خدا سوگند من از خودتان به شما مهربانترم محمد باقر مجلسی بحار الانوار(چاپ اسلامیه تهران ۱۳۸۴ ) ج ۴۷ ص ۳۴۳ روایت .۳۳
(۲۲ ) محمد باقر مجلسی بحار الانوار ج ۵۲ ص ۱۲۳ (چاپ اسلامیه تهران ۱۳۸۴ هـ ق ) .

منبع : خبرگزاری آینده روشن