چک های الکترونیکی

تجارت الکترونیکی از سه بخش مدیریت، زیرساخت ها و کاربردها تشکیل یافته است. در بخش کاربردها، بانکداری الکترونیک را یکی از کاربردهای تجارت الکترونیکی می دانند که شامل چک های الکترونیکی و کارت های اعتباری می شود، بنابراین ارتباط تئوریک مفهوم چک های الکترونیکی و تجارت الکترونیکی به این صورت تعریف می شود که پدیده مبادله از راه چک های الکترونیکی بخشی از پدیده بانکداری الکترونیکی است و بانکداری الکترونیکی نیز خود یکی از کاربردهای تجارت الکترونیک به حساب می آید.
اقتصاد نوین مفهومی است از ترکیب جریان جهانی شدن اقتصاد و کاربری فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزه اقتصاد و بازرگانی، تجارت الکترونیک، کسب و کار الکترونیک، بیمه الکترونیک و بانکداری الکترونیکی و غیره از جمله مصادیق این پدیده هستند که اکنون تلاش زیادی برای توسعه آنها در حال انجام است. یکی از عملیات های مهم در بانکداری الکترونیکی (E-Banking)، پرداخت و دریافت پول است که به شکل سنتی نیز در حال انجام است. اما با توجه به تغییرات شگرف در حوزه سنتی بانکداری، شکل خود را تغییر داده و به نمونه های دیجیتالی کنونی رسیده است، که یکی از این نمونه ها چک الکترونیکی (E-Check) است.
در گذشته پذیرش چک از سوی بانک ها، مشکل آفرین بود، در ابتدا، بانک ها نمی دانستند که چگونه چک های دریافتی را برای وصول در تاریخ مربوطه، از بانک های مرجع جمع آوری کنند و برای این منظور، کارمندانشان را به بانک های مرجع می فرستادند تا نسبت به نقد کردن چک اقدام های لازم را به عمل آورند، این امر نه تنها موجب می شد که وقت زیادی صرف شود، بلکه از نظر شرایط امنیتی نیز خطرناک بود. از این رو چک های کاغذی که گستره توزیع فراوانی بین مردم دارد، به سوی الکترونیکی شدن حرکت کرد. قبول چک های کاغذی برای بازرگان مشکل آفرین است و با قبول نکردن یک چک در معامله احتمال از دست دادن معامله وجود دارد. برای آشنا شدن با مفهوم چک الکترونیکی ابتدا لازم است توضیحاتی درباره پول الکترونیکی داده شود.
● پول الکترونیکی
پول از گذشته های دور تاکنون حالات و اشکال گوناگونی را تجربه کرده است تا بتواند به عنوان وسیله مبادله، ذخیره ارزش، واحد سنجش و شمارش عمل کند. آخرین تغییرات پول در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) پول الکترونیکی است. پول الکترونیکی را با عناوین دیگری مانند پول دیجیتالی، وجه الکترونیکی، پول غیرقابل لمس، پول سحرآمیز (Magic Money) پول بر پایه اطلاعات نیز می شناسند. در ساده ترین شکل ممکن پول الکترونیکی عبارت است از بیت های موجود در حافظه رایانه که دارای ارزش برابر ارزش پول نقد است و دارنده با توجه به حدود اختیاراتی که بانک عامل برایش تعریف کرده است، از آن می تواند مثل پول نقد استفاده کند.
● E-Check
چک الکترونیکی شکل توسعه یافته چک های کاغذی هستند، در شکل معمول چک های کاغذی شما با نوشتن مبلغ چک، تاریخ چک و نام شخص به بانک عامل خود اجازه می دهید مبلغ نوشته شده را در تاریخ سررسید چک به شخص موردنظر انتقال دهد، در شکل الکترونیکی چک ها، شما تنها مرحله اول را انجام می دهید، یعنی تنها چک را می نویسید و کارهای دیگر به وسیله دستگاه های مربوطه انجام می شود، حتی نوشتن چک نیز نیاز به کاغذ و دسته چک ندارد! در حال حاضر Payment system LML، سامانه ای برای تبدیل چک های کاغذی به چک الکترونیکی است، مکانیزم کار این سامانه به این شکل است که مشتری چک کاغذی را در جریان خرید ارائه می کند سپس به وسیله دستگاه چک خوان، اطلاعات حساب بانکی صادرکننده چک و مبلغ چک گرفته شده و به عملیاتی الکترونیکی تبدیل می شود.
سامانه دیگر در زمینه چک الکترونیکی سامانه pay By check است. این سامانه یکی از روش های پرداخت مبالغ کالاهای خریداری شده از راه اینترنت است. در این روش پرداخت دو نوع حساب برای مشتریان وجود دارد. حساب های Basic و حساب های professional در حساب های نوع Basic حجم پول مبادله شده کمتر از نوع professional است و بیشتر برای کاربران عادی در نظر گرفته شده است. اما در نوع professional حجم پول محدودیتی نداشته و برای کسانی که به وسیله شبکه دادوستد فراوانی انجام می دهند در نظر گرفته شده است.
چک های الکترونیکی که اکنون به اشکال یاد شده، در اختیار ماست نتیجه توسعه بانکداری الکترونیکی (E-Banking) است.
توسعه شگفت انگیز فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش آن به بازارهای پولی و مالی افزون بر تسهیل امور برای مشتریان بانک ها، روش های جاری بانکداری را نیز دچار تحول کرده است. در سال های گذشته تحولات چشم افزایی در نظام بانکداری به وجود آمده است که می توان این تحولات را به ۴ دسته تقسیم کرد، در هر دوره تا حدودی رایانه و نرم افزارها (soft wares) جایگزین انسان ها و کاغذ شده اند و فناوری امکان داشتن سرعت، کیفیت، دقت، هزینه و تنوع خدمات را در اختیار بانک ها قرار داده است.
۱) عملیات پشت بادجه
این دوره که شروع کاربرد رایانه در بانک ها است، با استفاده از رایانه های مرکزی (Main Frame) اطلاعات و اسناد کاغذی تولید شده در شعبه های بانک به مرکز ارسال و پردازش بر روی آن ها انجام می شود. در این دوره کاربرد اصلی رایانه محدود به ثبت دفاتر و تبدیل کاغذ به فایل های رایانه ای است. فناوری اتوماسیون پشت بادجه (Back office Automation) که در سال ۱۹۶۰ رواج یافته بود این امکان را در اختیار بانک ها قرار داد تا دفاتر و کارت ها از شعبه ها حذف و گردش حساب ها در پایان هر روز کاری به مرکز ارسال شود. در این دوره اتوماسیون بانک ها تأثیری بر رفاه مشتریان نداشت و تنها تأثیر آن ایجاد دقت و سرعت در موازنه حساب ها بود.
۲) عملیات جلوی بادجه
این دوره از زمانی آغاز شد که کارمندان بانک ها عملیات بانکی را به صورت الکترونیکی و در حضور مشتری ثبت و دنبال می کنند. در سال های پایانی دهه ۱۹۷۰ امکان انتقال on-line اطلاعات به وسیله شبکه های کامپیوتری فراهم شد، در این دوره کارمندان بانک ها قادر شدند به صورت on-line به حساب های مشتریان دسترسی داشته باشند و عملیات نقل و انتقال پول را در حضور مشتری و به وسیله رایانه های موجود انجام دهند. در این دوره هنوز تمایل به استفاده از اسناد کاغذی وجود داشت. اگرچه رایانه ها امکان جست وجو و پردازش را سهل کرده بودند اما هنوز تمامی کارها به دست کارمندان بانک و با ورود اطلاعات و گردش حساب ها از راه شبکه های رایانه ای صورت می گرفت و تنها نیاز به استفاده انبوه از کاغذ تا حدودی برطرف شد و بانک ها به سوی paper less شدن گام برداشتند. به علاوه در این دوره با توجه به یکپارچه نبودن نرم افزارهای مورد استفاده در شعب برای عملیات های بانکی نیاز به کارشناسان فنی رایانه در بانک ها افزایش یافت.
۳) اتصال مشتریان به حساب ها
در این دوره که از اواسط دهه ۸۰ آغاز شد امکان دسترسی مشتریان به حساب هایشان فراهم شد و آنها می توانستند با استفاده از تلفن و یا دستگاه های خودپرداز (Automatic Teller Machine) و استفاده از کارت های هوشمند و رایانه های شخصی به حسابشان دسترسی پیدا کنند و عملیات دریافت و پرداخت، نقل و انتقال وجوه را به صورت الکترونیکی انجام دهند.
در این دوره عملیات بانکی به صورت دستی ـ الکترونیکی تبدیل شد و مشکل یکپارچه نبودن سامانه های مکانیزه تا حدودی برطرف شد و سرویس های الکترونیکی ارائه شده به مشتریان افزایش یافت.
۴) یکپارچه سازی سامانه ها و مرتبط کردن مشتری با همه عملیات بانکی
آخرین دوره تحول در نظام بانکی زمانی آغاز می شود که همه نتایج به دست آمده از دوره های قبل به طور کامل مورد توجه قرار بگیرد و مشکلات آنها از بین برود و همه عملیات بانکی به صورت الکترونیکی و یکپارچه انجام شود. شرط ورود به این مرحله وجود امکانات و بسترهای مخابراتی و ارتباطی نوین و مطمئن است. در این دوره داشتن نرم افزار، سخت افزار و از همه مهم تر مغزافزارهای لازم برای توسعه و ارتقای سامانه های بانکداری در اولویت قرار داشته و این ۳ فاکتور قدرت بانک ها را رقم خواهد زد.
در دوره چهارم، نظام بانکی یکپارچه این امکان را به مشتری می دهد که از منزل یا دفتر کار خود خدمات درخواستی خود را از سامانه الکترونیکی بانک عامل خود دریافت کند. صرفه جویی های بسیاری در این دوره انجام می شود و پول الکترونیکی به شکل واقعی خود رواج و گسترش خواهد یافت.
با گسترش بانکداری الکترونیکی و رسیدن به مرحله چهارم E-Banking، چک الکترونیکی نیز رواج و گسترش بیشتری خواهد یافت و حجم دادوستد بیشتری پیدا می کند.
● مزایای E-Check
۱) افزایش سرعت و کاهش زمان انتقال وجوه از یک نقطه به نقطه ای دیگر
۲) استفاده از چک الکترونیکی به جای پول موجب افزایش امنیت در مقابل سرقت و از میان رفتن پول نقد می شود.
۳) سالانه مبلغ قابل توجهی هزینه چاپ اسکناس می شود که با استفاده از چک های الکترونیکی کاهش هزینه های چاپ اسکناس را دربردارد.
۴) استفاده از چک الکترونیکی موجب می شود که دسترسی به وجوه با سرعت و در هر نقطه امکانپذیر باشد.
۵) جلوگیری از انتقال پول نقد
۶) چک های الکترونیکی، حجم مسافرت های درون شهری به منظور دریافت و پرداخت های بانکی را کاهش می دهد و از این راه موجب کاهش هزینه های فردی و اجتماعی می شود.
۷) تسهیل در امور پرداخت و دریافت وجوه نقد
۸) از راه گسترش و توسعه چک های الکترونیکی رغبت بانک ها به بانکداری الکترونیکی افزایش پیدا می کند.

منبع : پایگاه اطلاع‌رسانی ITanalyze