گام زدن در سرزمین شعر زنده‌یاد حسین منزوی

هنوز کوچه‌های تو در تو به نفس‌های او آغشته است. مردی که در اوج قله‌ها ایستاد و ماه را به ضیافت تاریکی فرا خواند؛ مردی از جنس شبنم، از جنس آفتاب... که از پس سهند و سبلان با جان کلامش مزین کرد یادی را که از او برای ما به جا ماند، از فقدان این ترک پارسی‌گو حسین منزوی سال‌ها می‌گذرد. انگار مرگ او جدال دیرینه‌ای با زندگانی بود. ادبیات ایران همواره به ذات هنری او مدیون است. شاعری که اهالی هنر او را با نام عشق می‌شناسند. شاعری که مزارش در دور افتاده‌ترین نقطه جهان است. شاعری که خیال خام پلنگش به ماه پنجه می‌کشد و براده‌های نقره غزل‌هایش را در خاطره‌ها خاطره‌انگیز می‌کند. شاعری که از نارفیقان واهمه‌ای نداشت زیرا در سایه پدر آرامید و غزل واره‌هایش، خاک را زمین‌گیر کرد تا دوباره از قعر خاک جوانه بزند.
حسین منزوی و جایگاه او بر کسی پوشیده نیست. شاعری که فرزند خلف حافظ بود و غزل‌هایش امروز دهان به دهان می‌چرخد، او روح بیدار غزل و عاشقانه‌های پائیز را در وصف خود سرود. شعر منزوی حدیث برافروخته زندگی بود. تغزل چنان که در عاشقانه‌های منزوی از قوت ویژه‌ای برخوردار بود در اشعار اجتماعی و عرفانی او نیز از جلوه‌ای خاص تبعیت می‌کرد. به راستی منزوی سروده‌های خود را با تغزل می‌تراشید. اتفاقی که در چارچوب غزل و عاشقانه‌های او رخ داد منجر به کاستن فخامت زبان شد. شائبه‌هایی که همواره در قالب محدود کلاسیک شاعر را رنج می‌داد تا در جهت نوآوری و ظرفیت‌های بدیع بکوشد بیش از آنکه در جهت ارتقای غزل و قالب کلاسیک رهنمون شود. اما غزل دستخوش اتفاق‌های تازه‌ای نمی‌شد و این وقایع همچنان مخاطب را دل آزرده می‌کرد که گویی غزل را غبار فراموشی فرا گرفته است و غزل قله‌ای دست نیافتنی بود که از دور دست‌های ناممکن در نظرها زیبا جلوه می‌کرد.
طی آن سال‌ها حضور شاعرانی چون هوشنگ ابتهاج، نادر نادرپور، سیمین بهبهانی هم‌چنان که باعث مسرت بود اما باعث دلگرمی‌ نبود. آرامش قبل از طوفان همه جا را فرا گرفته بود. انگار کسی باید می‌آمد و زنگار از چهره غزل می‌زدود و به آن حیاتی شورانگیز و پربار می‌بخشید ... این اتفاق دیر یا زود افتاد: «حنجره زخمی تغزل» جایزه «فروغ فرخزاد» را در آن دوران که جزو معتبرترین وایز ادبی ایران به شمار می‌رفت، تسخیر کرد‏. مردی از پس کوچه‌های تو در تو... با جان کلامش می‌شتافت تا نقشی ماندگار شود و قبل از غروب خورشید آن قله را فتح کند. بسیاری از صاحب‌نظران معتقد بودند عمر شعر کلاسیک به پایان رسیده است اما منزوی ثابت کرد هنوز می‌توان در قالب غزل شعر سرود.
بزرگ‌ترین بارقه شعر منزوی ضمن وفاداری و حفظ دستاوردهای غزل کلاسیک رسیدن به افق‌های روشن و توجه دقیق به زندگی انسان معاصر بود و بیان تعابیر عامیانه با توجه به فراز و نشیب روزگاری که در آن می‌زیست. صدای او تا به امروز آخرین و رساترین فریاد عشق است. دیگر نمی‌توان به زمزمه‌ای گوش فرا داد، لرزه‌ای که به جهان عشق افتاد ساکنان دیارعشق را پایکوبان از نظرها دور کرد. تجربه‌های آزاد منزوی نیز بسیار ستودنی‌اند و باید پذیرفت درک صحیح شعر نیمایی به منزوی کمک شایانی کرد و به همین دلیل بود که غزل به لحاظ محتوا و مضمون دستخوش اتفاقی مبارک شد.
دو چشم داشت دو سبز- آبی بلاتکلیف
که بر دوراهی دریا - چمن مردد بود
جنس کلام منزوی و چگونگی نگاه او حتی از اسطوره‌های ساده چنان ابیات کوبنده‌ای می‌ساخت که مخاطب را به زیبایی اسرار‌آمیز و بی‌بدیل دعوت می‌کرد و بازآفرینی‌تمهیدات پیش پا افتاده‌ای نظیر ماه و پلنگ، ضمن کهن‌الگویی به تناسب‌های تاریخی و اجتماعی، چنان به زیبایی منجر می‌شد که حتی نظیر آن را نمی‌توان در جای جای دفتر شاعران دید. حلاوت و شیرینی اسطوره‌های آذری نیز در شعر منزوی نشان از هوشیاری و توانایی شاعراست. کم نیست غزل‌هایی از این دست که در احیای بومیت تلاشی ارزنده به شمار می‌رود.
خیال خام پلنگ من به سوی ماه جهیدن بود و ماه را ز بلندایش به روی خاک کشیدن بود
پلنگ من ـ دل مغرورم ـ پرید و پنجه به خالی زد که عشق ـ ماه بلند من ـ ورای دست رسیدن بود.
منزوی بهترین غزل‌هایش را در سال‌های دهه ۷۰ سرود. این شعرها در مجموعه «ازکهربا و کافور» منتشر شدند. حتی مجموعه «با عشق در حوالی فاجعه» نیز در ادامه آن سال‌ها سروده شد که گواه بزرگی بر آگاهی و تکامل کارنامه درخشان شاعری چون منزوی بود.
عده‌ای نقش نیما و منزوی را در احیای شعر هم سنگ می‌دانند؛ نوآوری منزوی در ادراک صحیح استعاره ، صورخیال، نگاه متفاوت و مضامین بکری که در نظم و بیان ویژه او شکل می‌گرفت به راستی به اشعار نوین شاعرانی چون نیما؛ شاملو و نصرت رحمانی طعنه می‌زد. باید گفت غزل منزوی تلفیق آگاهانه‌ای از اشعار نیما و حافظ است. حتی فروغ فرخزاد هم غزل‌های بالنده‌ای نظیر منزوی دارد یا منوچهر نیستانی در احیای غزل گام‌های ارزنده‌ای برداشت ولی هیچ کدام از این نام‌ها به اندازه منزوی راهگشا نبودند.

حامد رحمتی

منبع : روزنامه فرهنگ آشتی