بانک توسعه صادرات؛ هدایت‌گر سرمایه‌های خارجی

بدون شک بانک مأمن سپرده‌ها و بخش مهمی از فعالیت‌های روزمره مردم، یکی از پررنگ‌ترین نقش‌ها را در زمینه اقتصاد هر کشور ایفا می‌کند. امروزه تنوع بانک‌ها به عنوان یک بنگاه سودآور با نقش واسطه‌گری مالی در بازار پول و سرمایه و دیگر خدمات مالی بستر مناسبی را برای فعالیت‌های خرد و کلان جامعه اعم از صادرات و واردات، تولید و یا تنها باز کردن یک حساب بانکی برای مشتریان خود فراهم کرده‌اند.
در عین حال فعالیت‌های تخصصی بانک‌ها به واسطه نوع كاركردشان شامل تجاری، تخصصی یا توسعه‌ای و خصوصی زمینه‌ساز دادوستدهای تخصصی مربوطه هستند. برای مثال بانک‌های تجاری وظیفه تأمین سرمایه جاری مؤسسات تولیدی و بازرگانی را بر عهده دارند. در این میان اهمیت بانک‌های توسعه‌ای در جامعه اقتصادی کشور به عنوان انتقال‌دهنده سیاست‌های اقتصادی دولت به بخش‌های مربوطه بیش از پیش آشکار می‌شود. بانک‌های توسعه‌ای علاوه بر وظایف اعتباری بانکی، عهده‌دار وظایف توسعه‌ای و به عبارت دیگر عمده‌فروشان خدمات و تولیدات هستند و بیش از دیگر سازمان‌ها در امر توسعه اقتصادی کشور فعالیت می‌کنند. با این حال از آنجایی که کشور ما در این مسیر هنوز در ابتدای راه و البته مدعی پیشرفت در این عرصه دست کم در کشورهای منطقه است، هنوز در این مسیر مسایلی وجود دارد که صاحبنظران و کارشناسان بر سر آنها به اتفاق نظر نرسیده و البته تعیین یک اصول کلی را می‌طلبد.
● توسعه در عصر جهانی سازی
توسعه به معنای واقعی نیازمند فراهم‌سازی زمینه‌های اساسی آن است. دکتر جام‌ساز می‌گوید: "وقتی در مورد توسعه صحبت کنیم، تعامل با اقتصاد جهانی نیز باید همراه با آن باشد. برای مثال کشورهایی که هنوز با WTO ارتباطی ندارند و هیچ تلاشی نمی‌کنند که به آن بپیوندند، محور توسعه اقتصادشان با مشکل روبرو است". وی در ارتباط با توسعه اقتصادی ایران می‌افزاید: "جمهوری اسلامی ایران سال‌هاست که به واسطه مسأله نفت با اقتصاد جهانی پیوندی ناگسستنی برقرار کرده است. البته این صرفاً به معنای جهانی شدن ما نیست. چرا که ما نباید متکی به صادرات نفت باشیم. در حال حاضر سیاست‌های مالی و پولی ما براساس درآمدهای نفتی شکل گرفته است که این موضوع در درازمدت ما را دچار مشکل می‌کند". جام‌ساز بر این باور است که تکیه بر عایدات نفتی برای جامعه‌ای که با هدف زیربنایی توسعه پایدار چشم به آینده دارد بسیار خطرناک است.
وی اهمیت بانک‌های تخصصی را اینگونه معرفی می‌کند: "زیرساخت‌های اقتصادی کشور را باید آنچنان تقویت کنیم که برای حل مشکلات اقتصادی، بدون آنکه از نفت استفاده کنیم، تولیدات داخلی ما در کنار قیمت، کیفیت و نوآوری آنها جوابگو باشد. اینجاست که نقش بانک‌های تخصصی پررنگ می‌شود".
● جمع‌آوری منابع مالی
یکی از مسایلی که صاحب‌نظران اقتصادی کشور در مورد بانک‌های تخصصی به اظهارنظرهای گوناگون می‌پردازند روش جمع‌آوری منابع مالی در بانک‌های توسعه‌ای است.
دکتر صدری عضو هیأت اجرایی انجمن اقتصاددانان ایران در این رابطه می‌گوید: "بانک‌های تخصصی باید به شیوه‌هایی بیاندیشند که طی آن منابع خود را تأمین کرده و در این راه از شیوه اعتبارات می‌توانند استفاده کنند. به عنوان مثال بانک توسعه صادرات می‌تواند با مکانیزمی همراه باشد که صادرکننده بخشی از دارایی خود را به بانک بسپارد. در این راه بانک هم ناچار است مشوق‌های لازم را ایجاد کند". وی توده مردم را یکی از بزرگ‌ترین منابع مالی بانک‌ها می‌داند و معتقد است: "بانک‌ها می‌توانند با مراجعه به مردم و ارائه مشوق‌های لازم سرمایه آنها را جذب کنند. بانک باید به سپرده‌گذار تضمین دهد که سرمایه‌گذاری در این بانک‌ برای وی به صرفه‌تر است". صدری از بانک‌ مرکزی به عنوان سومین منبع تأمین مالی بانک‌ها یاد می‌کند. وی می‌گوید: "بانک مرکزی با توجه به موجودی خود می‌تواند به افزایش سرمایه بانک‌های تخصصی کمک کند".
● تعدد شعبه‌؛ ضعف یا برتری
تعداد شعبه‌های بانک‌های توسعه‌ای از دیگر مواردی است که کارشناسان نظرات مختلفی را نسبت به آن دارند. از یک سو تعدادی از کارشناسان معتقدند با توجه به نقش تخصصی بانک‌های توسعه‌ای پراکندگی و تعدد شعبه‌های این بانک‌ها هیچ لزومی ندارد و از سوی دیگر بسیاری، مشکلی را در تعدد شعبه‌ها نمی‌بینند.
دکتر صدری با اشاره به اینکه تعیین تعداد شعب بانک‌های تخصصی نیازمند مطالعه در وضعیت جمعیت، تولید ناخالص داخلی، روند سرمایه‌گذاری، نقش صادرات و میزان نیروی فعال هر استان است می‌گوید: "باید مطالعه میدانی دقیقی صورت گیرد تا بتوان گفت هر بانک تخصصی چه تعداد شعبه نیاز دارد. این بانک‌ها در شهرستان‌های غیر از مرکز هم می‌توانند شعبه داشته باشند که این مسأله بستگی به گسترش صنایع کوچک در این مراکز دارد". با این حال پروفسور سیدمهدی صحراییان از صاحب‌نظران اقتصادی و استاد دانشگاه تهران با صراحت با تعدد شعبه‌های بانک‌های توسعه‌ای مخالفت می‌کند. وی معتقد است: "با افزایش تعداد شعبه‌های بانک‌های توسعه‌ای این بانک‌ها نقش بازرگانی به خود خواهند گرفت که این کاملاً اشتباه است. این در حالی است که کارایی یک بانک در زمینه تخصصی خودش از اهمیت بیشتری برخوردار است".
صحراییان می‌افزاید: "ما هرچه تعداد شعبه‌ها را زیاد کنیم، هزینه عملیاتی بانک‌ بیشتر می‌شود و قدرت عرضه پایین می‌آید. برای بانک‌های تخصصی که با گسترش صادرات سر و کار دارند، تعداد زیاد شعبه کاملآً مضر است". وی از بانک صنعت و معدن مثال می‌زند که قبل از انقلاب تنها دارای یک دفتر بود ولی تمامی فعالیت‌های صنعتی کشور را پوشش می‌داد.
با این حال صحراییان پیشنهاد می‌کند از آنجایی که در کشور ما شرایط به گونه‌ای است که ارتباطات مشکل است، بانک‌های توسعه‌ای مانند بانک توسعه صادرات ایران می‌توانند در دفاتر اتاق بازرگانی نمایندگی داشته و به پوشش کارهای صادرکنندگان شهرستانی نیز بپردازند". دکتر جام‌ساز نیز پراکندگی شعب را یکی از نقص‌های بانک‌های توسعه‌ای عنوان می‌کند و تنها وجود شعبه در مراکز استان‌ها را مفید می‌داند.
● سازماندهی بانک‌های تخصصی با رویکردی متفاوت
دکتر صدری با اشاره به مسأله سازماندهی بانک‌های تخصصی اشاره کرده و می‌گوید: کارشناسان اقتصادی بانک‌های تخصصی باید به سازماندهی و پژوهش‌های میدانی دامنه فعالیت خود را گسترش داده و به هر بنگاه اقتصادی به عنوان یک مشتری بالقوه برای بانک نگاه کنند. وی در این رابطه بانک توسعه صادرات را مثال می‌زند: "اعتقاد من بر این است که ساماندهی بانک توسعه صادرات ایران بعد از این مدتی که از افتتاح آن می‌گذرد، همانند تمامی بانک‌های دیگر نیازمند یک بازنگری است.
این بانک باید شناخت خود را نسبت به مشتریانش بالا ببرد و از سوی دیگر به شناخت مشتری‌های بالقوه و بالفعل در مراکزی که شعبه دارد بپردازد". صدری با مقایسه بین بانک‌های ایرانی و اروپایی می‌گوید: "در بانک‌های اروپایی مشتری پیش از هر چیز با یک کارشناس روبرو است که این مسأله به خصوص زمانی که مشتری می‌خواهد ارتباط درازمدت با بانک داشته باشد بسیار مؤثر است. متأسفانه به نظر می‌رسد رفتارهای بانک‌های تجاری باعث شده است که بانک‌های تخصصی هم در افتتاح حساب پاره‌ای ملاحظات را رعایت کنند".
از سویی دیگر دکتر جام‌ساز در ارتباط با سازماندهی بانک توسعه صادرات معتقد است: "از آنجایی که بانک توسعه صادرات یک بانک دولتی است، بنابراین باید تابع سیاست‌های بانک مرکزی باشد و متأثر از سیاست‌های پولی و توسعه‌ای این بانک عمل کند. وی می‌افزاید: اعتقاد من بر این است که بانک توسعه صادرات به عنوان پیشرو در زمینه توسعه اقتصاد کلان کشور می‌تواند اعتبارات بیشتری جذب کند و به طور تخصصی‌تر عمل کند". وی می‌افزاید: "من معتقدم باید اعتبار بیشتری از حساب ذخیره ارزی به این بانک اختصاص داده شود و دست این بانک را بازتر بگذارند. برای مثال بانک توسعه صادرات می‌تواند به تأیید و تضمین اعتبارات تاجرانی که امکان گرفتن این اعتبارات را از بانک‌های خارجی دارند بپردازد".
دکتر جام‌ساز اگرچه بیشتر به پرداختن به مسایل کلان اقتصادی از سوی بانک‌های توسعه‌ای تأکید می‌کند اما توجه به اعتبارات فرد را نیز که در حال حاضر بانک‌های تجاری با آن درگیر هستند به بانک‌های تخصصی توصیه می‌کند. او توجه به اعتبارات خرد را یکی از راه‌های مبارزه با فقر و بیکاری می‌داند.
● پیشروی بانک توسعه صادرات در عرصه صادرات
پروفسور صحراییان نیز با اشاره به نقش مهم بانک توسعه صادرات ایران در عرصه فعالیت بانک‌های تخصصی می‌گوید: "از آنجایی که ما برای افزایش سالانه ۲۰ تا ۴۰ درصدی رشد صادرات غیرنفتی هدف‌گیری کرده‌ایم، باید یک حامی مالی قوی برای صادرکنندگان داشته باشیم که این حمایت از عهده بانک توسعه صادرات برمی‌آید. این بانک علاوه بر یک حامی مالی خوب، می‌تو اند یک هدایت‌گر و ارشادگر در این زمینه باشد". وی پیشنهاد جالبی را نیز ارایه می‌دهد: "به نظر من وزارت نفت می‌تواند با در اختیار گذاشتن فرجه‌های بلندمدت برای بانک توسعه صادرات، این فرصت را به این بانک بدهد که خارج از مسایل صادرات غیرنفتی روی بازارهای جهانی مانند بازارهای صنایع دستی و فرش کارهای مطالعاتی انجام دهد".
در این میان دکتر جام‌ساز با اشاره به قرار گرفتن بانک توسعه صادرات در رتبه‌بندی مؤسسه فیچ معتقد است بانک توسعه صادرات در این مدت کارنامه خوبی را از خود بر جای گذاشته است. با این حال وی گسترش بانکداری و تجارت الکترونیکی را به عنوان متمم بانکداری سنتی که در کنار هم، جریان بازرگانی و تجارت جهانی را به سمت یک فضای جدید، کارآمد و تسهیل‌کننده می‌کشاند بیش از پیش توصیه می‌کند.
جام‌ساز معتقد است که ما هنوز در این زمینه ضعف داریم. او می‌گوید: "توسعه اقتصادی نیازمند توسعه ارتباطات است که در این میان یکی از زمینه‌های توسعه ارتباط بانک‌های محلی با بانک‌های خارجی، استفاده وسیع از ابزارهای جدید بانکی که توسط سیستم‌های الکترونیکی اداره می‌شود است ولی متأسفانه بانک‌های ما هنوز در این زمینه ضعف دارند". او ادامه می‌دهد: "استفاده از سیستم‌های الکترونیکی و اینترنتی در بانک‌ها باعث پایین آمدن هزینه‌های بانکی، افزایش کیفیت خدمات، تسهیل در امور دریافت، پرداخت و حوالجات، عدم نیاز به حضور فیزیکی در بانک‌ها، سرعت بالا در ارائه خدمات و پایین آمدن نرخ بهره بانکی می‌شود. تمام این موارد نیازمند زیرساخت‌های اساسی است که بانک توسعه صادرات نیز با توجه به زمینه تخصصی فعالیتش باید از آن بهره ببرد".
از طرفی دکتر صدری با اشاره به اهمیت جایگاه بانک توسعه صادرات در فرآیند توسعه کشور معتقد است: "بانک توسعه صادرات می‌تواند نقش کارگشا و تحول‌آفرینی در توسعه کشور داشته باشد. البته این نقش به این بستگی دارد که این بانک چه میزان اعتبار در اختیار داشته باشد و تا چه اندازه می‌خواهد جهانی و منطقه‌ای عمل کند".
صدری گسترش فعالیت‌های برون‌مرزی بانک را وابسته به تعامل سرمایه‌گذاران خارجی می‌داند و خاطرنشان می‌کند: "در جهان امروز سرمایه سرگردان است و بنگاه‌های تجاری نیازمند سرمایه‌گذاری در بسیاری از کشورها هستند. بانک توسعه صادرات ایران نیز می‌تواند نقش یک هدایت‌گر در جذب سرمایه‌ها را برای کشور ایفا کند".
● با مقصد نهایی فاصله داریم
با تمام این تفاسیر ظهور پدیده‌های بانکی در چند سال اخیر همواره نشان‌گر افق روشن جامعه بانکداری بوده که در این میان جامعه و سیستم بانکداری کشور ما نیز از آن مستثنی نیست. ورود این پدیده‌های نو به بدنه بانکداری کشور ما اگرچه با سرعت کمی صورت می‌گیرد و این آهستگی منجر به یک عقب ماندگی اقتصادی نسبت به اقتصاد جهانی می‌شود ولی تلاش و پیشروی انواع بانک‌های ما در جامعه این نوید را می‌دهد که هرچند دیرتر از جامعه‌های توسعه‌یافته ولی می‌توانیم خود را به مطلوب نسبی نزدیک کنیم. فعالیت‌های کلان اقتصادی بانک‌های تخصصی و در رأس آن بانک توسعه صادرات ایران با تمام مشکلاتی که پیش رو دارند را می‌توان نقطه عطفی در دستیابی به آرمان جامعه اقتصادی کشور دانست. اگرچه هنوز با مقصد نهایی فاصله زیادی هست

منبع : بانک توسعه صادرات ایران